Ferill 666. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
126. löggjafarþing 2000–2001.
Þskj. 1044 — 666. mál.
Frumvarp til laga
um breytingu á lögum um þingfararkaup alþingismanna og þingfararkostnað, nr. 88/1995, og lögum um eftirlaun alþingismanna, nr. 46/1965.
Flm.: Pétur H. Blöndal.
I. KAFLI
Breytingar á lögum um þingfararkaup alþingismanna
og þingfararkostnað, nr. 88/1995.
1. gr.
2. gr.
3. gr.
Alþingi greiðir sannanlegan kostnað við ferðir sem alþingismaður fer á vegum þingsins eða vegna starfs síns sem alþingismaður innan lands og til útlanda.
4. gr.
5. gr.
a. Á eftir 1. mgr. kemur ný málsgrein, svohljóðandi:
Greiða skal 60% biðlaun þegar biðlaun skv. 1. mgr. falla niður. Þau skulu greidd í jafnlangan tíma og full biðlaun voru greidd.
b. 2. mgr., sem verður 3. mgr., orðast svo:
Nú hefur alþingismaður sem nýtur biðlauna skv. 1. eða 2. mgr. tekjur af starfi og skulu þá biðlaunagreiðslur samkvæmt þessari grein falla niður ef tekjurnar sem starfinu fylgja eru jafnar eða hærri en biðlaunagreiðslur til hans. Ef tekjurnar af starfinu eru lægri skal greiða honum mismuninn.
6. gr.
Þingfararkaup skal nema 450.000 kr. á mánuði.
Árlegt þingfararkaup alþingismanna skal ekki nema hærri fjárhæð en 5.400.000 kr. að frádregnum helmingi þeirra tekna skv. 7. gr. laga nr. 75/1981 sem þeir njóta í starfi við annað en þingmennsku eða ráðherradóm. Aldrei skal þingfararkaup þó vera lægra en 2.700.000 kr. á ári.
Forsætisnefnd Alþingis skal hækka eða lækka greiðslur skv. 1. og 2. mgr. til samræmis við almenna breytingu á dagvinnulaunum í landinu að mati Hagstofu Íslands.
Forsætisnefnd Alþingis skal fyrir mitt kjörtímabil kanna hvort ástæða sé til að hækka eða lækka þingfararkaup næsta kjörtímabils og flytja um það breytingartillögu tímanlega fyrir kosningar.
Forsætisnefnd Alþingis ákveður aðrar greiðslur samkvæmt lögum þessum og setur nánari reglur um þær. Upplýsa skal um allar greiðslur vegna einstakra alþingismanna.
7. gr.
II. KAFLI
Breyting á lögum um eftirlaun alþingismanna, nr. 46/1965.
8. gr.
Eftirlaunin skulu fylgja þingfararkaupi alþingismanns eins og það er á hverjum tíma og vera 75% þess hundraðshluta sem eftirlaunarétturinn skv. 1. mgr. segir til um.
9. gr.
Alþingismaður, sem þess óskar, getur tryggt sig hjá viðurkenndum lífeyrissjóði án ábyrgðar ríkissjóðs. Forsætisnefnd Alþingis skal meta hvað hækka beri þingfararkaup almennt ef ekki fellur til ábyrgð ríkissjóðs eða aukaiðgjald og birta niðurstöðuna.
10. gr.
Ákvæði til bráðabirgða.
Greinargerð.
Frumvarp svipað þessu var lagt fram 13. október 1998 á 123. þingi en varð ekki útrætt enda var þá stutt í kosningar. Þar var lagt til að þingfararkaupið yrði 375 þús. kr. á mánuði og það átti að öðlast gildi í maí 1999 að loknum kosningum. Meginbreyting frá því frumvarpi er að hér er gert ráð fyrir að þingfararkaupið verði 450 þús. kr. á mánuði, þ.e. 20% hærra, en það endurspeglar almennar launabreytingar á tæpum þremur árum. Þá er sú breyting að lagt er til að forsætisnefnd Alþingis meti fyrir mitt kjörtímabil hvert skuli vera þingfararkaup alþingismanna fyrir næsta kjörtímabil. Þannig verði komist hjá þeim vandræðum að alþingismenn séu að skammta sér sín eigin laun því engin trygging er fyrir einstaka alþingismenn að þeir nái endurkjöri eins og rætt verður hér á eftir. Þá er enn fremur gert ráð fyrir að sérstök lífeyrisréttindi alþingismanna verði metin til launagreiðslna og þingfararkaupið hækkað sem því nemur.
Frá stofnun Alþingis ákváðu alþingismenn þingfararkaup sitt sjálfir en virtust ekki geta hækkað það nægilega mikið vegna stöðugs þrýstings frá vissum hópum manna, sem sjá ofsjónum yfir þingfararkaupinu hvert sem það er. Sem lausn á þessum vanda ákvað Alþingi að fela Kjaradómi að annast þessi mál í trausti þess að þannig yrðu launin sanngjörn og eðlileg. Kjaradómur hefur gert tilraun til þess að bæta kjörin en ríkisstjórn og Alþingi hafa ítrekað séð sig knúin til að ómerkja þá hækkun nema þá síðustu þegar Kjaradómur úrskurðaði um 30% hækkun þingfararkaups daginn eftir kosningar. Var sá dómur mjög gagnrýndur, enda ef til vill ekki eðlilegt að ákveða kjör fólks eftir að það hefur sótt um og fengið stöðu. Einhverjir kynnu að hafa boðið fram krafta sína ef þeir hefðu vitað að kjörin yrðu stórbætt. Þessu verður að breyta. Alþingi má heldur ekki láta kjör alþingismanna verða svo léleg að þau séu ekki á nokkurn hátt eftirsóknarverð fyrir hæfileikafólk.
Ríkisvaldinu er þrískipt í löggjafarvald, framkvæmdarvald og dómsvald. Þessi skipting er til verndar borgurunum, einstaklingunum, gegn ofurvaldi ríkisins. Þó að þessi skipting sé engan veginn nægilega skýr er þó fullur vilji til að stuðla að henni. Það fær ekki staðist þessa skiptingu að löggjafarvaldið feli dómsvaldinu jafnveigamikla ákvörðun.
Laun alþingismanna eru ætíð mikið til umræðu. Fáar launagreiðslur eru eins mikið í sviðsljósinu og hefur oft verið haldið á lofti að alþingismenn skammti sér laun jafnvel þó að Kjaradómur skeri úr um þingfararkaupið. Enn fremur eru lífseigar þær ranghugmyndir að alþingismenn fái alls kyns aukagreiðslur fyrir setu í nefndum þingsins og störf fyrir það erlendis. Reyndar fá varaforsetar Alþingis og formenn þingnefnda 15% álag á þingfararkaupið en að öðru leyti er ekki greitt fyrir nefndastörf þingsins eða störf erlendis sérstaklega.
Þegar fólk sem starfar t.d. við stjórnun í atvinnulífinu eða hjá hinu opinbera er spurt hvort það vilji gefa kost á sér til starfa á Alþingi fást oft þau svör að það hafi ekki efni á því að fara á þing, það lækki í launum. Svo getur fallið til mikill kostnaður við prófkjör sem hleypur jafnvel á milljónum. Hugsanlega nær fólk svo ekki kjöri. Starfið er mikið í sviðsljósinu sem oft er nokkuð óvægið. Svo hugsa margir til þess hvað taki við þegar þeir hætta á þingi. Fyrirtæki hafa ekki verið áfjáð í að ráða fyrrverandi alþingismenn til starfa. Spyrja má þeirrar spurningar hvort þjóðin hafi efni á að greiða hásetum á þessari skútu svo illa að hún verði ekki toppmönnuð. Þingfararkaupið sem hér er lagt til, 450 þús. kr. á mánuði, er að mati flutningsmanns almenn laun fyrir efri millistjórnendur í atvinnulífinu.
Það getur verið mjög skaðlegt fyrir þjóðina ef þessi hópur fólks gefur ekki kost á sér til setu á Alþingi, sérstaklega með hliðsjón af því hvað öll löggjöf er orðin flókin og gerir miklar kröfur til þekkingar á þjóðfélaginu og atvinnulífinu sérstaklega og yfirsýnar yfir það. Þess vegna er hér lagt til að hækka þingfararkaupið nokkuð og bæta biðlaunarétt þeirra alþingismanna sem ekki fá vinnu strax þegar þeir falla af þingi.
Komið hefur fram að forsætisráðherra landsins, sem jafnframt er alþingismaður, er með allt að helmingi lægri tekjur en margir forstjórar ríkisfyrirtækja og æðstu embættismenn. Slík staða er illskiljanleg.
Þingfararkaupið er núna um 304 þús. kr. á mánuði. Ekki er greiddur þrettándi mánuðurinn. Hækkunin verður því 49% fyrir þá alþingismenn sem ekki sinna öðrum störfum jafnframt þingmennsku. Hækkunin verður minni hjá þeim alþingismönnum sem stunda aðra launaða vinnu jafnframt þingstörfum og einnig hjá þeim alþingismönnum sem ekki hafa haft þann kostnað sem fastar greiðslur, 31 þús. kr. bifreiðastyrkur og 40 þús. kr. föst kostnaðargreiðsla, eiga að standa undir. Reyndar hafa ekki allir alþingismenn tekið við föstu 40 þús. kr. kostnaðargreiðslunni. Hækkunin verður að sjálfsögðu engin hjá þeim alþingismönnum sem falla af þingi.
Nokkuð er um fastar greiðslur til að mæta kostnaði. Það er eflaust mjög misjafnt eftir því hvernig alþingismenn kjósa að starfa hvernig þessar greiðslur koma út fyrir einstaka alþingismenn. Sumir hafa ekki þennan kostnað, aðrir miklu meiri. Auk bifreiðastyrksins og föstu kostnaðargreiðslunnar eru dagpeningagreiðslur vegna ferða til útlanda nokkuð ríflegar eða 80% af dagpeningum opinberra starfsmanna og hótelgisting er greidd. Þessar föstu greiðslur má eflaust meta til launaauka í mörgum tilfellum. Svo er gerð tilraun til að bæta alþingismönnum utan af landi kostnað við rekstur tveggja heimila. Auk þess eru greidd afnot af heimilissíma og Alþingi sér alþingismönnum fyrir heimilistölvu.
Í þessu frumvarpi er gert ráð fyrir að hverfa frá föstum greiðslum en taka upp greiðslu sannanlegs kostnaðar. Þess vegna verður launahækkunin ekki eins mikil og virðist við fyrstu sýn. Þá er gert ráð fyrir að upplýsa eigi um kostnaðargreiðslur til einstakra alþingismanna og mætti vel hugsa sér að þær yrðu birtar á netinu.
Ekki er ætlunin að taka heilsteypt á lífeyrismálum alþingismanna en lífeyrisréttur þeirra tekur óverulegum breytingum. Þannig lækkar rétturinn um 25% í samræmi við hækkað þingfararkaup og helst því sem næst óbreyttur. Sjálfsagt er að sú þingnefnd sem fær málið til afgreiðslu hugi að því að alþingismenn njóti almennra lífeyriskjara og núverandi kjör verði metin til launa. Gert er ráð fyrir að forsætisnefnd Alþingis hafi forgöngu um að meta aukinn lífeyrisrétt alþingismanna til launa og að einstakir alþingismenn geti valið að hafa almenn lífeyrisréttindi eins og þorri kjósenda þeirra gegn tilsvarandi hækkun launa.
Þessi breyting gerir launakjör alþingismanna gagnsærri en því hefur verið haldið fram að launamisrétti sem viðgengst allt of víða og fer vaxandi frekar en hitt sé falið með ógagnsæjum launakjörum. Sumir fái alls konar aukagreiðslur en aðrir ekki. Breytingin er því liður í því að auka jafnrétti fólks.
Þessari breytingu er ætlað að taka gildi eftir næstu kosningar og enn eru ekki hafin nein prófkjör né byrjað að stilla upp listum. Því fólki sem finnst þetta há og eftirsóknarverð laun er því í lófa lagið að sækjast eftir kjöri til Alþingis og ber að fagna því ef mikið og aukið mannval býður sig fram þjóðinni til heilla. Þeir alþingismenn sem styðja þetta frumvarp eru því ekki að skara eld að sinni köku heldur safna glóðum elds að höfði sér því að samkeppni um þingsætin mun væntanlega stóraukast.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Í stað þessara forréttinda opinberra starfsmanna er lögð til lenging á biðlaunum til þeirra alþingismanna sem verða atvinnulausir, sbr. 5. gr. frumvarpsins.
Samkvæmt lauslegri könnun skrifstofu Alþingis mun um helmingur alþingismanna hafa verið opinberir starfsmenn áður en þeir tóku við þingmennsku. Hins vegar eru um 20% kjósenda opinberir starfsmenn.
Um 2.–4. gr.
Þessar breytingar hafa einnig í för með sér að dagpeningar falla niður sem föst greiðsla en þess í stað verði greitt samkvæmt reikningum. Þó verður að gera ráð fyrir að smærri greiðslur, eins og fyrir leigubíla, hóflegan mat o.s.frv., þurfi ekki að sanna með reikningum, enda er óeðlilegt að reikna alltaf með að fólk svindli. Núverandi fyrirkomulag dagpeninga er allt of rúmt og er í reynd tekjuauki fyrir þá alþingismenn sem fara í ferðir.
Um 5. gr.
Um 6. gr.
Gert er ráð fyrir að 50% af launum alþingismanna sem þeir fá fyrir störf utan Alþingis skerði þingfararkaupið en það verði þó aldrei lægra en helmingur óskerts þingfararkaups. Hér er tekið mið af því að þingmennskan er orðin svo umfangsmikil að annað hvort starfið hljóti að líða fyrir hitt nema bæði snúi að sama verki. Því er í öllum tilfellum eðlilegt að skerða þingfararkaupið um allt að helming og er þetta nýmæli.
Gert er ráð fyrir að forsætisnefnd Alþingis hafi þröngar heimildir til að hækka eða lækka þingfararkaupið ef almennar launabreytingar verða að mati Hagstofu Íslands. Þá skal forsætisnefnd Alþingis jafnframt fyrir mitt kjörtímabil taka ákvörðun um þingfararkaup næsta þings ef henni sýnist ástæða til að breyta því og er þetta nýmæli.
Óbreytt er ákvæði um að forsætisnefnd Alþingis ákveði aðrar greiðslur samkvæmt lögunum og setji nánari reglur um þær. Nýmæli er að upplýsa beri um allar greiðslur og mætti gera það á netinu. Það er í samræmi við vaxandi kröfur um upplýsingar, eyðir tortryggni og eykur aðhald.
Um 7. gr.
Um 8. gr.
Um 9. gr.
Um 10. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða.
