Ferill 545. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
127. löggjafarþing 2001–2002.
Þskj. 853 — 545. mál.
Frumvarp til laga
um stofnun hlutafélags um Rafmagnsveitur ríkisins.
(Lagt fyrir Alþingi á 127. löggjafarþingi 2001–2002.)
1. gr.
Iðnaðarráðherra annast undirbúning að stofnun hlutafélagsins í samráði við fjármálaráðherra.
2. gr.
Að öðru leyti skulu ákvæði hlutafélagalaga gilda um hið nýja félag að svo miklu leyti sem ekki er á annan veg kveðið í lögum þessum.
3. gr.
Iðnaðarráðherra fer með eignarhlut ríkisins í hlutafélaginu.
4. gr.
Hlutafélaginu skal heimilt að gera hvers konar samninga við aðra aðila til þess að ná tilgangi sínum skv. 1. mgr. á sem hagkvæmastan hátt. Þá skal félaginu heimilt að standa að stofnun fyrirtækja og gerast eignaraðili að öðrum félögum.
Tilgangi og verkefnum hlutafélagsins skal nánar lýst í samþykktum þess. Samþykktum félagsins má breyta á hluthafafundi samkvæmt almennum reglum.
5. gr.
Í samræmi við 1. gr. yfirtekur hlutafélagið allar virkjanir Rafmagnsveitna ríkisins og þau réttindi og skyldur sem Rafmagnsveiturnar hafa samkvæmt lögum eða stjórnvaldsákvörðunum vegna virkjunarframkvæmda og reksturs virkjana.
6. gr.
Gjaldskrá öðlast eigi gildi fyrr en hún hefur verið staðfest af iðnaðarráðherra og birt í Stjórnartíðindum eða Lögbirtingarblaði.
7. gr.
1. Stjórn hlutafélagsins.
2. Aðrir fulltrúar hlutafélagsins valdir af forstjóra þess.
3. Tveir fulltrúar tilnefndir af iðnaðarráðherra.
4. Einn fulltrúi tilnefndur að fjármálaráðherra
5. Einn fulltrúi frá hverri héraðsnefnd á orkuveitusvæði hlutafélagsins.
6. Einn fulltrúi frá hverri bæjarstjórn þeirra kaupstaða á orkuveitusvæði hlutafélagsins sem ekki eru aðilar að héraðsnefndum.
7. Einn fulltúi frá hverri almenningsveitu sem kaupir orku af hlutafélaginu.
8. Aðrir gestir valdir sem stjórn félagsins býður til fundarins.
Á fundinum skal kynna í meginatriðum þjónustu félagsins við orkukaupendur, markaðsmál og önnur mál sem varða samskipti þess og orkukaupenda, og ræða þau atriði.
8. gr.
9. gr.
Fastráðinn starfsmaður Rafmagnsveitna ríkisins, sem hefur áunnið sér rétt til lífeyrisgreiðslna samkvæmt ákvæðum laga nr. 1/1997, um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins, og hefur ráðist til starfa hjá félaginu með óskertum launum, heldur þeim réttindum gagnvart félaginu sem lög nr. 1/1997 greinir, en á ekki jafnframt rétt til greiðslu lífeyris úr sjóðnum meðan hann heldur óskertum launum sínum hjá félaginu.
10. gr.
Allur kostnaður af stofnun hlutafélagsins og yfirtöku þess á rekstri Rafmagnsveitna ríkisins greiðist af hlutafélaginu.
Iðnaðarráðherra skipar nefnd þriggja óvilhallra manna, þar sem sitji a.m.k. einn löggiltur endurskoðandi, til að meta eignir, réttindi, skuldir og skuldbindingar Rafmagnsveitna ríkisins og leggja mat á hvert hlutafé hlutafélagsins skuli vera. Nefndin skal hafa fullan aðgang að öllum gögnum Rafmagnsveitna ríkisins og skulu stjórnendur og starfsmenn hennar veita nefndinni þá aðstoð er hún óskar. Niðurstöður nefndarinnar skulu liggja fyrir eigi síðar en í ágúst 2002.
11. gr.
12. gr.
Ákvæði til bráðabirgða.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Rafmagnsveitur ríkisins voru stofnaðar með raforkulögum 2. apríl 1946, en lögin komu til framkvæmda frá og með 1. janúar 1947. Þá voru felld úr gildi flest eldri lög um raforkumál nema vatnalögin frá 1923 sem fengu að standa óbreytt að mestu leyti. Rafmagnsveitur ríkisins tóku til starfa 1. janúar 1947.
Árið 1965 urðu þáttaskil í sögu orkumála landsins og Rafmagnsveitnanna með setningu laga um Landsvirkjun. Á árinu 1967 voru síðan raforkulögin endurskoðuð við samþykkt orkulaga á Alþingi. Með þeim voru gerðar ýmsar meiri háttar breytingar á stórum þáttum í raforkulögunum, sérstaklega þeim sem tengdust rannsóknum, framkvæmdum í virkjunarmálum og hagnýtingu jarðhita. Með orkulögunum var einnig gerð sú breyting að Rafmagnsveitur ríkisins og Héraðsrafmagnsveiturnar voru sameinaðar í eitt fyrirtæki. Það var gert að sjálfstæðu fyrirtæki sem heyrði undir stjórn þess ráðherra sem færi með raforkumál.
Orkuveitusvæði Rafmagnsveitna ríkisins skiptist nú í fimm rekstrarsvæði. Þau afmarkast að mestu af gömlu kjördæmamörkunum. Umdæmisskrifstofur eru í Stykkishólmi fyrir Vesturland, á Blönduósi fyrir Norðurland vestra, Akureyri fyrir Norðurland eystra, á Egilsstöðum fyrir Austurland og á Hvolsvelli fyrir Suðurland, en aðalskrifstofa Rafmagnsveitnanna er í Reykjavík. Á árinu 1978 tók Orkubú Vestfjarða við rekstri Rafmagnsveitnanna á Vestfjörðum og árið 1985 tók Hitaveita Suðurnesja við rekstri Rafmagnsveitnanna á Reykjanesi.
Á orkuveitusvæði Rafmagnsveitna ríkisins búa um 48.000 manns sem njóta þjónustu fyrirtækisins. Að auki selja Rafmagnsveiturnar raforku í heildsölu, þar á meðal til sex rafveitna í eigu sveitarfélaga.
Rafmagnsveitur ríkisins eiga og reka háspennukerfi sem er um 8.500 km að lengd. Hér er um að ræða rúmlega 6.500 km af dreifilínum á 11 og 19 kV sem byggðar hafa verið upp í sveitum landsins, ásamt um 700 km af 11 og 19 kV jarðstrengjum til sveita. Einnig er um að ræða stofnlínur á 33, 66 og 132 kV, svo og sæstrengi og jarðstrengi. Enn fremur eiga og reka Rafmagnsveiturnar dreifikerfi í um 50 þéttbýlisstöðum og um 60 aðveitustöðvar. Stofnlínukerfi og dreifikerfi í þéttbýli hafa hins vegar verið fjármögnuð að mestu af rekstrartekjum fyrirtækisins sjálfs.
Rafmagnsveiturnar eiga níu vatnsaflsvirkjanir í rekstri, flestar fremur litlar. Þær eru samtals um 19 MW og er Lagarfossvirkjun þeirra stærst, um 7,5 MW, en Skeiðsfossvirkjun næststærst, um 5 MW.
Þá eiga Rafmagnsveiturnar um 30 dísilaflstöðvar með samtals um 40 MW afli auk tveggja kyndistöðva þar sem framleitt er heitt vatn með rafskautskötlum og 5 MW varaafl er til staðar.
Raforkuöflun fer fram með tvennum hætti, annars vegar með orkukaupum af Landsvirkjun og nokkrum smærri aðilum og hins vegar með eigin framleiðslu í vatnsaflsvirkjunum og varmaafls- og kyndistöðvum. Eigin raforkuframleiðsla er um 14% af allri raforkuöflun.
Á árunum 1972–1984 byggðu Rafmagnsveiturnar 132 kV byggðalínur, samtals 1.057 km að lengd, ásamt tólf aðveitustöðvum. Með byggðalínukerfinu voru öll raforkuveitusvæði landsins tengd saman í eitt landskerfi sem aukið hefur öryggi raforkunotenda landsbyggðarinnar verulega. Þrátt fyrir að Landsvirkjun hafi yfirtekið byggðalínukerfið til eignar og reksturs frá 1. janúar 1983 hafa Rafmagnsveiturnar séð um rekstur og viðhald þess að hluta til.
Á undanförnum árum hafa Rafmagnsveiturnar keypt nokkrar orkuveitur, sem voru í eigu viðkomandi sveitarfélaga. Þær eru eftirfarandi:
1991 Hitaveita Hafnar í Hornafirði
1991 Rafveita og Hitaveita Siglufjarðar ásamt Skeiðsfossvirkjun
1992 Hitaveita Seyðisfjarðar
1995 Rafveita Borgarness
2000 Rafveita Hveragerðis
Reynslan hefur þegar leitt í ljós að fjárfestingar þessar hafa ekki eingöngu verið arðbærar Rafmagnsveitunum heldur einnig þeim sveitarfélögum sem hlut áttu að máli.
Árið 1999 stofnuðu Rafmagnsveiturnar hlutafélagið Héraðsvötn ehf. ásamt heimamönnum í Skagafirði í þeim tilgangi að standa að virkjun Héraðsvatna við Villinganes. Þetta var unnt eftir að Alþingi samþykkti á vorþingi 1999 að heimila Rafmagnsveitunum að gerast aðilar að hlutafélögum í orkurekstri og eiga þær 75% hlutafjár í Héraðsvötnum ehf.
Þá stofnuðu Rafmagnsveiturnar einnig á sama ári hlutafélagið Sunnlenska orku ehf. ásamt Hveragerðisbæ og Sveitarfélaginu Ölfusi í þeim tilgangi að standa að virkjun jarðhita í og við Grændal. Eignarhluti RARIK er 90%.
Starfsmenn Rafmagnsveitnanna voru 217 talsins í lok ársins 2000. Iðnaðarráðherra skipar sjö manna stjórn Rafmagnsveitnanna. Heildarorkusala Rafmagnsveitna ríkisins nam rúmlega 995 GWst á árinu 2000. Smásala raforku nam 692 GWst, heildsala raforku 304 GWst og sala á heitu vatni 46 GWst.
Fjárhagsstaða Rafmagnsveitna ríkisins er traust og nam eigið fé fyrirtækisins í árslok 2000 rúmlega 10,7 milljörðum kr. Árið 2000 var veltan 5.070,9 millj. kr. Rekstrargjöld vegna orkukaupa námu 2.734 millj. kr. en almenn rekstrargjöld 1.332 millj. kr. Rekstrarafgangur fyrir afskriftir, fjármunatekjur og fjármagnsgjöld nam 1.005 millj. kr. Handbært fé frá rekstri var 845 millj. kr. og fjárfestingahreyfingar námu 845 millj. kr. Rekstrarhalli nam 210 millj. kr. eftir að afskrifaðar höfðu verið um 959 millj. kr.
Sveitakerfin sem fjármögnuð voru af ríkissjóði eru talin með í afskriftagrunni fyrirtækisins þannig að rekstrarreikningurinn endurspeglar tekjuþörf vegna endurnýjunar þessara kerfa. Styrking og endurnýjun hefur hin síðari ár eingöngu verið fjármögnuð af sölutekjum fyrirtækisins og hefur það valdið viðvarandi hallarekstri og hærri gjaldskrá en hjá öðrum rafveitum. Ef fjármögnun þessa félagslega þáttar í starfsemi Rafmagnsveitnanna er leyst hefur hið nýja hlutafélag öflugan fjárhagslegan grunn og góðar horfur eru á að unnt sé að skila nauðsynlegu fé úr rekstri til áframhaldandi uppbyggingar fyrirtækisins og viðunandi arðsemi.
Röksemdirnar fyrir því að stofna hlutafélag um Rafmagnsveitur ríkisins eru margvíslegar:
1. Meginröksemdin er sú að hlutafélagsformið er mun hentugra rekstrarform fyrir rekstur sem þennan en það rekstrarform sem nú er notast við, jafnvel þó að ríkissjóður sé einn eigandi að hlutafélaginu. Verður í þessu sambandi að hafa í huga að hlutafélagsformið er mjög fastmótað og þrautreynt. Í löggjöf sem um það hefur verið sett er vel skilgreind verkaskipting milli hluthafa- og aðalfunda (þ.e. eigenda), stjórnar og framkvæmdastjórnar. Þá eru reglur um endurskoðun og ársreikningsgerð, bæði rekstrarreikning og efnahagsreikning, mjög fastmótaðar og skýrar.
2. Ábyrgð ríkissjóðs á rekstri fyrirtækisins takmarkast við hlutafjáreign og ábyrgð stjórnenda eykst.
3. Með því að reka Rafmagnsveiturnar í hlutafélagsformi verður reksturinn sveigjanlegri. Fjárfestingar og nýjungar í rekstri verða auðveldari í framkvæmd og fjárhagsleg uppbygging fyrirtækisins sem hlutafélags stuðlar að aukinni hagræðingu og hagkvæmni í rekstri.
4. Vilji ríkissjóður ekki leggja fram aukið hlutafé til að halda eiginfjárhlutfallinu í horfinu þegar kemur til þess að fjármagna þarf nýja fjárfestingu er unnt að leita eftir nýjum hluthöfum sem færa með sér nýtt hlutafé. Með því móti verður komist hjá því að ríkissjóður taki í sífellu á sig skuldbindingar, t.d. í formi ríkisábyrgðar, er fyrirtæki í eigu hans þurfa að ráðast í framkvæmdir.
5. Með því að breyta rekstrarformi Rafmagnsveitna ríkisins, svo sem frumvarpið gerir ráð fyrir, er jafnframt opnað fyrir þann möguleika að aðrar orkuveitur geti gengið inn í hlutafélagið og orðið hluthafar í því. Með því gæti náðst aukin hagræðing í orkudreifingu. Í hlutafélagalögum eru ákvæði sem vernda rétt minnihlutaeigenda. Ef ríkið gengur til samstarfs við aðra aðila um atvinnurekstur er hlutafélagsformið því sérstaklega viðeigandi.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Í 2. mgr. er gert ráð fyrir að iðnaðarráðherra annist undirbúning að stofnun hlutafélagsins í samráði við fjármálaráðherra.
Um 2. gr.
Um 3. gr.
Um 4. gr.
Jafnframt er gert ráð fyrir að nánar sé kveðið á um tilgang félagsins í samþykktum þess. Tilgangi félagsins má síðan breyta á hluthafafundi krefjist aðstæður þess. Með því gefst nauðsynlegt svigrúm til að laga hlutverk félagsins að aðstæðum hverju sinni. Sérstaklega er kveðið á um heimild félagsins til að gerast eignaraðili í öðrum félögum og fyrirtækjum.
Tekið skal fram að ákvæði greinarinnar undanþiggja ekki hið nýja félag frá lögum og reglum um opinber innkaup sem gilda um starfsemi þess eftir því sem við á.
Um 5. gr.
Í 2. mgr. er sérstaklega áréttað að virkjanir og virkjunarréttur Rafmagnsveitna ríkisins færist yfir til hlutafélagsins og að það hafi jafnframt sömu skyldur vegna virkjana og Rafmagnsveiturnar hafi haft.
Um 6. gr.
Gildistaka gjaldskrár er háð samþykki iðnaðarráðherra og birtingu í Stjórnartíðindum. Sambærilegt ákvæði er að finna í í lögum um stofnun hlutafélags um Hitaveitu Suðurnesja nr. 10/2001 og lögum um stofnun hlutafélags um Orkubú Vestfjarða, nr. 40/2001.
Breytingar kunna að verða á þessu fyrirkomulagi þegar nýtt skipulag raforkumála öðlast gildi.
Um 7. gr.
Um 8. gr.
Á næstunni munu verða breytingar á skipulagi raforkumála. Í tengslum við þær breytingar verður skattaleg staða raforkufyrirtækja tekin til skoðunar. Hugsanlegt er að þessi skoðun leiði til breytinga á því skattalega fyrirkomulagi sem nú er. Ákvæðinu er ætlað að standa þar til hún hefur farið fram.
Um 9. gr.
Síðari málsgrein greinarinnar gerir ráð fyrir að starfsmaður hjá félaginu sé eins settur gagnvart töku lífeyris eins og hann starfaði áfram hjá Rafmagnsveitum ríkisins, þó þannig að ef hann hefur notið stöðuhækkunar eftir að hann réðst til starfa hjá félaginu hafi sú hækkun ekki áhrif til hækkunar vegna réttinda sem starfsmaður hafði áunnið sér hjá Rafmagnsveitum ríkisins.
Um 10. gr.
Um 11. gr
Um 12. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um stofnun hlutafélags um Rafmagnsveitur ríkisins.
