Þskj. 1070 — 734. mál.
Frumvarp til laga
um stofnun hlutafélags um Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins.
(Lagt fyrir Alþingi á 132. löggjafarþingi 2005–2006.)
1. gr.
ÁTVR hf. yfirtekur allar eignir, réttindi, skuldir, skuldbindingar og rekstur Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins samkvæmt því sem nánar greinir í lögum þessum.
2. gr.
3. gr.
Reglurnar skulu annars vegar miða að því að tryggja vöruúrval áfengis og tóbaks með hliðsjón af eftirspurn kaupenda og hins vegar að því að tryggja framleiðendum og birgjum áfengis jafna möguleika á að koma vörum í sölu hjá félaginu.
4. gr.
ÁTVR hf. skal tryggja að smásala áfengis sé dreifð út um allt land. Smásöluverð á áfengi skal vera hið sama í öllum vínbúðum félagsins, óháð stærð og staðsetningu.
5. gr.
ÁTVR hf. leggur á og innheimtir tóbaksgjald af tóbaksvörum sem hafa verið fluttar hingað til lands eða framleiddar hér á landi, sbr. 9. gr. laga nr. 96/1995, um gjald af áfengi og tóbaki.
ÁTVR hf. skal tryggja að allt tóbak sem flutt er inn frá útlöndum eða framleitt hér á landi, hvort heldur er unnið eða óunnið, sé merkt. Um merkingar tóbaks fer eftir ákvæðum 6. gr. laga nr. 6/2002, um tóbaksvarnir.
ÁTVR hf. er heimilt að framleiða neftóbak.
6. gr.
Ákvæði hlutafélagalaga gilda um hið nýja félag að svo miklu leyti sem ekki er á annan veg kveðið í lögum þessum.
7. gr.
Sala ÁTVR hf. eða hluta þess, sameining þess við önnur félög eða slit þess eru óheimil.
8. gr.
9. gr.
10. gr.
Ákvæði til bráðabirgða.
I.
II.
III.
IV.
Um biðlaunarétt, sem kann að hafa fylgt störfum hjá Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins, gilda ákvæði laga nr. 70/1996.
Starfsmaður Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins sem hefur áunnið sér rétt til lífeyrisgreiðslna skv. 24. gr. laga nr. 1/1997, um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins, og ræðst til starfa hjá hlutafélaginu með minnst þriggja mánaða uppsagnarfresti í hálft starf eða meira getur ekki hafið töku lífeyris fyrr en hann lætur af því starfi.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Með frumvarpi þessu er lagt til að Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins verði gerð að hlutafélagi í eigu ríkisins. Í frumvarpinu eru ekki lagðar til neinar grundvallarbreytingar á starfsemi Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins samhliða hlutafélagavæðingu fyrirtækisins. Í því skyni eru helstu ákvæði laga nr. 63/1969, um verslun með áfengi og tóbak, með síðari breytingum, sem lagt er til að verði felld brott, tekin efnislega upp í frumvarpi þessu. Áfram er því gert ráð fyrir að ÁTVR hf. hafi með höndum einkaleyfi á smásölu áfengis og heildsöludreifingu tóbaks. Enn fremur er áfram gert ráð fyrir að ÁTVR hf. tryggi merkingar tóbaks og álagningu tóbaksgjalds. ÁTVR hf. skal starfa innan þess ramma sem lagður er í lögum um áfengismál.
Um hlutverk og skyldur Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins er aðallega fjallað í lögum nr. 63/1969, um verslun með áfengi og tóbak, með síðari breytingum. Auk þess er vikið að starfsemi fyrirtækisins í lögum nr. 96/1995, um gjald af áfengi og tóbaki, með síðari breytingum, áfengislögum, nr. 75/1998, með síðari breytingum, og lögum nr. 6/2002, um tóbaksvarnir, með síðari breytingum.
Ljóst er að starfsemi Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins er verulega frábrugðin starfsemi annarra ríkisstofnana. Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins er fyrirtæki sem er hvort tveggja í senn innheimtuaðili skatta fyrir ríkissjóð og þjónustufyrirtæki sem selur áfengi í smásölu og dreifir tóbaki í heildsölu. Á undanförnum árum hefur umfang starfsemi Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins verið að aukast, jafnframt því að afkoma fyrirtækisins hefur batnað. Á vegum Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins voru á árinu 2005 starfræktar 46 vínbúðir á landinu, þar af 12 á höfuðborgarsvæðinu, og ársverk fyrirtækisins voru 283. Af þessu má sjá að starfsemi Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins er verulega umfangsmikil.
Starfsemi Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins á sér langa sögu. Upphaf hennar má rekja til ársins 1921 þegar Áfengisverslun ríkisins var stofnuð, sbr. lög nr. 62/1921. Aðflutningsbann á áfengi hafði þá verið frá 1. janúar 1912 og sölubann frá 1. janúar 1915. Tóbakseinkasala ríkisins tók til starfa árið 1932. Fyrirtækin voru sameinuð þann 1. júní árið 1961 undir nafni Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins. Samhliða verslun með áfengi rak Áfengisverslun ríkisins lyfjadeild, en árið 1986 var rekstur hennar aðskilinn frá rekstri Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins og hún gerð að sjálfstæðri stofnun sem fékk heitið Lyfjaverslun ríkisins. Áfengisverslun ríkisins hóf framleiðslu á áfengum drykkjum árið 1935, en hætti framleiðslu þeirra árið 1992 og voru þá framleiðslutækin seld. Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins hóf framleiðslu neftóbaks á stríðsárunum og gerir það enn. Samkvæmt þessu er ljóst að mikið vatn hefur runnið til sjávar í starfsemi Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins og kalla þessir breyttu tímar á nýtt rekstrarfyrirkomulag fyrirtækisins.
Veigamikil rök eru fyrir því að færa rekstrarform Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins yfir í hlutafélagsformið. Það rekstrarform er mun hentugra fyrir rekstur fyrirtækisins, jafnvel þó að gert sé ráð fyrir að ríkissjóður verði eini eigandi hlutafélagsins. Í þessu sambandi er nauðsynlegt að hafa í huga að hlutafélagsformið byggist á traustum lagalegum grunni, sbr. lög nr. 2/1995, um hlutafélög, með síðari breytingum. Í þeim lögum eru m.a. fastmótaðar reglur um hluthafafundi, félagsstjórn og framkvæmdastjóra. Enn fremur eru skýrar reglur um endurskoðun og ársreikningsgerð hlutafélaga. Þá verður allur rekstur fyrirtækisins sveigjanlegri og gagnsæi rekstrarins eykst. Ætla má að rekstrarvitund stjórnenda aukist. Auk þess skiptir afar miklu fyrir fyrirtæki eins og Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins sem er í örum vexti að starfsskipulag þess sé auðskilið og sveigjanlegt. Loks leiðir þessi breyting til þess að fyrirtækið verður tekjuskattsskylt í samræmi við lög nr. 90/2003, en hingað til hefur fyrirtækið verið undanþegið tekjuskatti. Er hér um eðlilega breytingu að ræða enda engin rök sem mæla með því að fyrirtæki eins og Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins sé undanþegið tekjuskatti, eða öðrum sköttum.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Um 2. gr.
Um 3. gr.
Um 4. gr.
Í 1. mgr. er kveðið á um að ÁTVR hf. hafi einkaleyfi til smásölu áfengis, sbr. 10. gr. áfengislaga og að um endursölu áfengis hjá vínveitingahúsum fari eftir ákvæðum sérlaga. Áfram er því gert ráð fyrir því ÁTVR hf. hafi einkaleyfi til smásölu áfengis.
Í 2. mgr. segir að ÁTVR hf. skuli tryggja að smásala áfengis sé dreifð út um allt land. Þá skal smásöluverð á áfengi vera hið sama í öllum vínbúðum félagsins, óháð stærð og staðsetningu þeirra. Ekki er um að ræða neina efnislega breytingu frá gildandi reglum um starfsemi Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins þar sem sama krafa er gerð. Afar mikilvægt er að fyrirtæki sem hefur einkaleyfi á smásölu áfengis tryggi að verðlagning áfengis sé sú sama í vínbúðum félagsins um allt land og að sem flestir landsmenn hafi aðgang að vínbúðum eftir því aðstæður bjóða upp á.
Um 5. gr.
Í 1. mgr. er lagt til að ÁTVR hf. skuli selja tóbak innan lands í heildsölu og hafi einkaleyfi til slíkrar sölu. Þá kemur fram að smásala tóbaks fari eftir ákvæðum 8. gr. laga nr. 6/2002, um tóbaksvarnir.
Í 2. mgr. segir að ÁTVR hf. leggi á og innheimti tóbaksgjald af tóbaksvörum sem hafi verið fluttar hingað til lands eða framleiddar hér á landi, sbr. 9. gr. laga nr. 96/1995.
Í 3. mgr. er lagt til að ÁTVR hf. tryggi að allt tóbak sem flutt sé til landsins frá útlöndum eða framleitt hér á landi, hvort heldur er unnið eða óunnið, sé merkt. Tekið er fram að um merkingar tóbaks fari eftir ákvæðum 6. gr. laga nr. 6/2002, um tóbaksvarnir.
Í 4. mgr. er lagt til að ÁTVR hf. hafi heimild til framleiðslu neftóbaks eins og Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins hefur haft.
Um 6. gr.
Um 7. gr.
Um 8. gr.
Um 9. gr.
Um 10. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða I.
Um ákvæði til bráðabirgða II.
Um ákvæði til bráðabirgða III.
Um ákvæði til bráðabirgða IV.
Í 1. mgr. kemur fram að þegar starfsemi Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins verður lögð niður, sbr. 9. gr., fer um réttindi og skyldur starfsmanna eftir lögum nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, með síðari breytingum, og lögum nr. 72/2002, um réttarstöðu starfsmanna við aðilaskipti að fyrirtækjum. Gert er ráð fyrir því að öllum núverandi starfsmönnum verði boðið starf hjá hinu nýja fyrirtæki.
Í 2. mgr. er kveðið á um að um biðlaunarétt starfsmanna Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins fari eftir lögum nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins.
Í 3. mgr. er fjallað um þá starfsmenn sem hafa áunnið sér lífeyrisrétt í B-deild Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins og ráðast til starfa hjá hlutafélaginu með minnst þriggja mánaða uppsagnarfresti í hálft ár eða meira. Lagt er til að sama regla gildi um þessa starfsmenn og almennt gildir um sjóðfélaga í B-deild lífeyrissjóðsins. Réttur til töku lífeyris úr B-deild er bundinn við starfslok viðkomandi, þ.e. starfslok í því starfi sem veitt hefur aðild að deildinni. Sjá nánar 1. mgr. 24. gr. laga nr. 1/1997. Lagt er til að sambærileg regla gildi um sjóðfélaga B-deildar sem þiggja störf hjá hlutafélaginu.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um stofnun hlutafélags
um Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins.
Í stórum dráttum snúa fjárhagsleg áhrif áfengis- og tóbakssölunnar einkum að tekjuöflun fyrir A-hluta ríkissjóðs. Innheimt er áfengisgjald í ríkissjóð bæði af innfluttu áfengi og því sem framleitt er innan lands og er það innifalið í innkaupsverði ÁTVR frá birgjum. Þá leggur ÁTVR á tóbaksgjald á heildsölustigi sem leggst við innkaupsverðið hjá versluninni. Tekjum af vörusölu umfram innkaup á vörum og rekstrarkostnað hefur að mestu verið ráðstafað sem arðgreiðslum til ríkissjóðs. Árið 2003 var arðgreiðslan 133 m.kr. en 649 m.kr. árið 2004 og 670 m.kr. árið 2005. Góður hagnaður hefur verið af versluninni undanfarin ár sem á m.a. rætur að rekja til hagstæðrar gengisþróunar. Verði fyrirtækinu breytt í hlutafélag má gera ráð fyrir að ríkissjóður hafi svipaðar tekjur af rekstrinum eftir sem áður. Tekjurnar verði þá að mestu í mynd tekjuskatts af hagnaðinum en árleg arðgreiðsla verði fyrir vikið ákvörðuð lægri með hliðsjón af afkomu eftir skatta. Ekki er því ástæða til að ætla að samþykkt frumvarpsins hafi áhrif á þessa tekjuöflun ríkissjóðs.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að öllum núverandi starfsmönnum verði boðið starf hjá hlutafélaginu og að þeir haldi áunnum réttindum sínum, þar með töldum lífeyrisréttindum, í samræmi við það sem kveðið er á um í lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Skuldbindingar ÁTVR vegna eftirlauna núverandi og fyrrverandi starfsmanna voru gerðar upp gagnvart Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins í einu lagi með útgáfu skuldabréfs á árinu 1999. Árlegar skuldbindingar hafa síðan verið gerðar upp við sjóðinn jafnóðum og þær myndast og verður því engin áfallin lífeyrisskuldbinding fyrir hendi hjá fyrirtækinu eða ríkissjóði við stofnun hlutafélagsins.