13.04.1984
Efri deild: 82. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 4741 í B-deild Alþingistíðinda. (4127)

310. mál, menntaskólar

Menntmrh. (Ragnhildur Helgadóttir):

Virðulegi forseti. Í reglugerð þeirri sem sett var árið 1971 (það var reglugerð nr. 12 frá 1971, nú 270/1974) á grundvelli nýrrar löggjafar um menntaskóla frá árinu 1970 eru ákvæði um að leyfi til að ljúka stúdentsprófi án setu í menntaskóla megi veita þeim „er á venjulegum menntaskólaaldri hafa t. d. lagt stund á annað nám eða störf, en æskja að afla sér þeirrar menntunar eða þeirra réttinda, er fylgja prófi frá menntaskóla.“ Jafnframt er kveðið á um að menntmrn. geti heimilað skóla að setja á stofn sérstök námskeið, þ. á m. kvöldskóla, í þágu þeirra sem kjósa að notfæra sér þennan möguleika. Þetta er hinn lögformlegi grundvöllur þeirrar kennslustarfsemi sem nú er oftast rætt um sem öldungadeildir. Í lögunum sjálfum er orðið „öldungadeild“ hins vegar hvergi nefnt.

Fyrsta öldungadeildin tók til starfa á vegum Menntaskólans við Hamrahlíð árið 1972 fyrir frumkvæði Guðmundar Arnlaugssonar þáverandi rektors og hefur hún að mörgu leyti orðið fyrirmynd hliðstæðra deilda sem síðan hafa komist á laggirnar í tengslum við ýmsa menntaskóla og fjölbrautaskóla. Meðal skóla sem nú starfrækja slíkar deildir á sínum vegum, auk Menntaskólans við Hamrahlíð, má nefna Menntaskólann á Akureyri, Fjölbrautaskólann í Breiðholti, Fjölbrautaskóla Suðurnesja, Flensborgarskólann í Hafnarfirði, Fjölbrautaskólann á Akranesi og Fjölbrautaskólann á Selfossi. Vísir að öldungadeildum er og á vegum fleiri framhaldsskóla, svo sem menntaskólanna á Ísafirði, Egilsstöðum og Fjölbrautaskólans á Sauðárkróki.

Starfshættir öldungadeildanna eru um margt talsvert frábrugðnir reglulegri starfsemi „móðurskólanna“. Kennslan fer að jafnaði fram eftir venjulegan skólatíma og kennslustundir sem hver nemandi sækir eru færri, miðað við sama námsefni. Þetta hefur m. a. valdið því að kennsla í öldungadeildum er greidd með öðrum hætti en í dagskólum og eftir sérstökum kjarasamningum.

Frá upphafi öldungadeilda hefur nemendum þeirra verið gert að greiða innritunargjöld, og hefur á seinni árum verið miðað við að þessi gjöld nálguðust að standa undir allt að þriðjungi beins kennslukostnaðar.

Meðan öldungadeildir voru aðeins við menntaskóla beindist kennslan eingöngu að stúdentsprófi. Eftir að öldungadeildakennsla komst á við fjölbrautaskóla hafa námsmarkmiðin orðið nokkru breytilegri, eftir því hvaða námsbrautir er um að ræða á hverjum stað. Þótt ekki hafi enn verið settar heildarreglur um starfsemi öldungadeilda hefur nokkur síðustu ár verið leitast við að fylgja fram nokkrum grundvallarkröfum um tilhögun og markmið fullorðinsfræðslu til að hún nyti fjárhagsstuðnings af ríkisfé með þeim hætti sem tíðkast hefur um öldungadeildir. Þannig hefur heimild til starfrækslu fullorðinsfræðslu á vegum fjölbrautaskóla yfirleitt verið miðuð við eftirfarandi skilyrði:

1. Árlega verði lögð fyrir rn. til samþykktar áætlun um fyrirhugaða kennslu, námsáfanga og fjölda nemenda í hverjum hóp.

2. Náms- og prófkröfur verði hinar sömu og í hliðstæðum áföngum í reglulegu starfi skólans. Nemendur skrái sig á ákveðnar námsbrautir.

3. Afnot af skólahúsnæði og kennslutækjum verði látin í té án sérstaks gjalds.

4. Launakostnaður skiptist jafnt milli þriggja aðila, ríkissjóðs, sveitarfélags þess eða sveitarfélaga sem að skólanum standa og nemenda.

5. Annar rekstrarkostnaður skiptist milli ríkissjóðs og aðildarsveitarfélags eða sveitarfélaga í sömu hlutföllum og hliðstæður kostnaður við reglulega starfsemi skólans.

Þessi skilyrði taka m. a. mið af því viðhorfi að gera beri ákveðnar kröfur um að kennsla í öldungadeildum miði markvisst að tilteknum námslokum í samræmi við reglulega starfsemi „móðurskólans“ og námið sé að öllu jafngilt í öldungadeild og dagskóla. Reynt er þannig að gera greinarmun á öldungadeildarkennslu og almennri námsflokkastarfsemi, sem oft er í frjálsara formi og stefnir ekki endilega að tilteknum prófum, þótt markmið hennar geti engu að síður verið góð og gild. Jafnframt er með skilyrðunum leitast við að tryggja að ekki sé efnt til öldungadeildarkennslu nema eðlilegar rekstrarforsendur séu fyrir hendi, þ. á m. að því er varðar nemendafjölda.

Þótt þannig hafi mótast ákveðnar viðmiðanir um skilyrði fyrir starfrækslu öldungadeilda er full þörf á að setja heildarreglur um þessa kennslustarfsemi. Að því miða þessi tvö litlu frv. sem hér liggja fyrir. Annað er um breyt. á lögum um menntaskóla og hitt um breyt. á lögum um heimild til að stofna fjölbrautaskóla. Í reglum sem settar verða á grundvelli þeirra laga þarf m. a. að kveða á um samband öldungadeilda við „móðurskólann“ t. d. að því er varðar samnýtingu starfsliðs, um réttindi og skyldur nemenda, kennslutilhögun og rekstrarforsendur, en einnig þarf að huga nánar að hlutverki öldungadeilda við þær aðstæður sem myndast hafa með fjölbreyttari námsleiðum á framhaldsskólastigi.

Margir munu fúsir til að taka undir þá staðhæfingu að öldungadeildirnar séu meðal mikilsverðustu nýjunga sem fram hafa komið í íslensku menntakerfi á síðari árum. Besta sönnunin fyrir réttmæti þeirrar fullyrðingar er að sjálfsögðu sú mikla eftirspurn sem reynst hefur vera eftir námsvist í öldungadeildunum. Að sjálfsögðu hafa ekki allir náð settu marki þar fremur en í öðrum skólum, enda síður en svo um neina fyrirhafnarlausa rennibraut að ræða. En sennilega hafa líka ýmis aðdáunarverðustu námsafrekin á síðasta áratug einmitt verið unnin í öldungadeildunum. Ég get ekki stillt mig um að geta sérstaklega um þann verulega þátt sem öldungadeildirnar hafa átt í meiri möguleikum kvenna til menntunar á seinustu árum.

Það er ekki um það deilt að á tímum óðfluga breytinga í atvinnu- og lífsháttum, ekki síst vegna örrar tækniþróunar, veltur mjög mikið á að vel sé búið í haginn fyrir hvers konar viðbótar- og endurmenntun. Slíkrar menntunaraðstöðu er þörf til að gera mönnum kleift að tileinka sér nýja tækni og laða sig að breyttum aðstæðum, en einnig og kannske ekki síður til að eignast hlutdeild í ýmsum þeim verðmætum sem ekki eru breytingum háð. Það vill svo vel til að sú tæknibylting sem okkur verður einna tíðræddast um í bili og ýmsum stendur kannske nokkur stuggur af, sem sé tölvuvæðingin og sú margvíslega fjölmiðlunar- og upplýsingatækni sem henni tengist, ætti að geta haft í för með sér ótrúlega möguleika á sviði hvers konar fræðslustarfsemi og þá ekki síður í sambandi við fullorðinsfræðslu en almennt skólastarf. Það er því vafalaust að á vettvangi fullorðinsfræðslu blasir hvort tveggja við á komandi árum hér á landi sem annars staðar, mikil verkefni og fjölbreytilegir möguleikar til úrlausna. Hér þurfa margir aðilar að leggja hönd á plóginn, skólar félagasamtök og atvinnufyrirtæki. Öldungadeildirnar eru dæmi um hvernig virkja má þá aðstöðu sem skólakerfið býður til að leysa tilteknar þarfir í fræðslu fullorðinna. Að því ber að stefna að efla þessa starfsemi, gera hana fjölbreyttari og finna henni sem markvissast og hagkvæmast frambúðarskipulag, en til þessa hefur þessi starfsemi ekki gilt á ákveðnum lagagrundvelli. Það er von mín að þau frv., sem ég leyfi mér að nefna bæði hér samtímis, fái greiða afgreiðslu á hv. Alþingi, þannig að fastur lagagrundvöllur verði fyrir þessari mikilvægu starfsemi.

Ég leyfi mér, hæstv. forseti, að leggja til að að lokinni þessari umr. verði frv. vísað til hv. menntmn. og 2. umr.