16.04.1985
Sameinað þing: 71. fundur, 107. löggjafarþing.
Sjá dálk 4232 í B-deild Alþingistíðinda. (3589)

353. mál, afnám misréttis gagnvart konum

Sigríður Dúna Kristmundsdóttir:

Herra forseti. Ég leyfi mér að óska eftir því að hæstv. félmrh. verði kallaður í salinn þar sem þetta mál snertir mjög hans verkefnasvið. (Forseti HS: Ég skal kanna málið, en ég hygg að hæstv. félmrh. sé vikinn af fundi.) Ég hef þá mál mitt og mun sjá hvað setur.

Herra forseti. Við vorum hér áðan að ræða um stöðuveitingar í félmrn. og þau viðhorf sem hæstv. félmrh. kynni að hafa í þeim málum og sem fram komu við þá stöðuveitingu. Það er mjög við hæfi að við vindum okkur í það hér og nú, í framhaldi af þeim umr. sem voru hér áðan, að ræða þá stórmerku þáltill. sem hér er fram komin, till. sem hljóðar upp á hvorki meira né minna en „afnám alls misréttis gagnvart konum“, eins og segir í fyrirsögn till. Vísar till. þessi til alþjóðasamnings um þessi efni, sem Ísland er aðili að, en sem hefur af einhverjum ástæðum dregist að fullgilda á Alþingi Íslendinga í rúm fimm ár.

Um leið og ég fagna því innilega að þessi till. er hér fram komin og lýsi fullum og einhuga stuðningi Kvennalistans við hana vil ég jafnframt benda á að enn vantar mikið upp á raunverulega framkvæmd þess að allt misrétti gagnvart konum, svo að notað sé orðalag till., hér á landi sé úr sögunni. Því miður er reyndin ekki sú og því hnýt ég um það sem stendur í grg. með till., með leyfi forseta:

„Ekki er talin þörf frekari lagasetningar né annarra ráðstafana til þess að geta framfylgt samningnum.“ Nú er það ekki svo að allt misrétti teljist afnumið gagnvart konum í viðkomandi aðildarlandi við fullgildingu þessa samnings, heldur skuldbinda aðildarríkin sig til að, eins og segir í 24. gr. samningsins með leyfi forseta: „takast á hendur að gera allar nauðsynlegar ráðstafanir í löndum sínum sem miða að því að framfylgja fullkomlega réttindum þeim sem viðurkennd eru í samningi þessum.“

Hér á landi er einmitt þörf á lögum eða öðrum ráðstöfunum sem tryggja raunverulega bættan hag kvenna, sem tryggja það að markmiðum þessa merka samnings verði náð. Þótt fullgilda megi samninginn án frekari lagasetningar á það því ekki við rök að styðjast, sem segir í grg. með till., að ekki þurfi til að koma ráðstafanir til að þessum samningi um afnám alls misréttis gagnvart konum verði framfylgt hér á landi.

Ef við lítum fyrst á vinnumarkaðinn þá blasir kynbundið launamisrétti við hvert sem við lítum. Konur eru fjölmennastar í lægst launuðu störfunum. Þær manna láglaunahópa þessa lands að 2/3 hlutum. Hefðbundin kvennastörf eru lægra launuð en hefðbundin karlastörf. Eins og fram kemur í nýrri skýrslu Framkvæmdastofnunar ríkisins um vinnumarkaðinn árið 1983 skila öll karlastörf nema í landbúnaði launum yfir landsmeðaltali það ár á meðan öll kvennastörf skila lægri launum en sem nemur landsmeðaltalinu. Meðallaun karla voru skv. þessari skýrslu tæpum 52% hærri en meðallaun kvenna þetta sama ár. Kynbundið launamisrétti eru orðin sem við notum yfir þetta ástand á vinnumarkaðinum. Og hvað ætlar hæstv. ríkisstj. að gera til þess að afnema það? Ég spyr og vonast til að hæstv. utanrrh., sem hefur fylgt þessari till. úr garði, svari því hér á eftir. Hvaða ráðstafanir ætlar hæstv. ríkisstj. að gera til þess að afnema kynbundið launamisrétti og framfylgja þeim samningi sem hér er til umr. um afnám alls misréttis gagnvart konum að þessu leytinu til?

Ég vil benda á í þessu sambandi að stjórnvöld geta fjöldamargt gert í þessu sambandi. Þau geta sýnt fordæmi og afnumið þetta kynbundna misrétti í samningum við sína eigin starfsmenn, þ. e. opinbera starfsmenn, og þannig rutt brautina fyrir aðra launþega sem geta notað fordæmi ríkisins í samningum við sína vinnuveitendur. Stjórnvöld geta líka sett lög um tímabundna jákvæða mismunun kvenna á vinnumarkaðinum. Sérstaklega er tekið fram í þeim samningi sem hér er til umr. að slík lagasetning teljist ekki brot á honum, heldur í anda hans, ef slík lagasetning þykir horfa til raunverulegs jafnréttis í viðkomandi landi. Stjórnvöld geta einnig beitt sér fyrir endurmati á hefðbundnum kvennastörfum, þ. e. á störfum láglaunahópa. Hefur frv. þess efnis verið borið fram tvívegis hér á hv. Alþingi, á þessu þingi og einnig á síðasta þingi, í bæði skiptin í upphafi þings. Á síðasta þingi fékkst frv. ekki afgreitt úr nefnd fyrir þinglausnir og á þessu þingi er það búið að dúsa í hv. allshn. Nd. síðan í október og enn bólar ekki á því úr nefndinni þegar fimm vikur eru eftir af þinginu. Stjórnvöld gætu einnig beitt sér fyrir því að heimilisstörf, sem að miklum meiri hluta eru unnin af konum og launalaust inni á heimilum landsins, yrðu metin til starfsreynslu úti á vinnumarkaðinum. Þáltill. þess efnis hefur legið í hv. allshn. Sþ. síðan í janúar og ekkert bólar heldur á henni úr nefndinni.

Ef afnema á allt misrétti gagnvart konum hér á landi, eins og samningurinn hljóðar upp á, verður að taka á þessum málum. Og ég spyr: Hvað ætla stjórnvöld sér að gera í þessu efni? Fjöldamargt fleira má tiltaka, er varðar fjárhagsstöðu kvenna sérstaklega, svo sem skattamál, lífeyrismál og tryggingamál. En ég vil aðeins minnast á tvö önnur atriði sem borin hafa verið upp sem þingmál hér á hv. Alþingi og miða að raunverulega bættri stöðu kvenna hér á landi, að því að konur búi ekki við misrétti vegna þess að þær eru konur. Þetta eru þingmál sem ekki hafa hlotið náð hjá þeim þingmeirihluta sem væntanlega stendur að baki þeirri þáltill. sem hér er til umr.

Í fyrsta lagi vil ég nefna frv. til l. um lengingu fæðingarorlofs úr þremur mánuðum í sex mánuði, sem m. a. auðveldar konum til mikilla muna að samhæfa móðurhlutverkið þátttöku á öðrum sviðum þjóðfélagsins, en það er eitt af meginmarkmiðum samningsins. Þetta frv. hefur nú verið flutt tvívegis. Á síðasta þingi lá það í salti í hv. heilbr.- og trn. Ed. í fulla fjóra mánuði og fékkst ekki afgreitt úr nefnd fyrir þinglausnir. Nú er það búið að dúsa í þessari sömu hv. nefnd síðan í desember og enn er engin hreyfing á málinu sýnileg. Ef hæstv. ríkisstj. er ekki tilbúin til að taka tillit til barnsfæðingarhlutverks kvenna á þann máta sem lagt er til í þessu frv., hvernig hefur hún þá hugsað sér að gera það? Ég spyr og vona að hæstv. ráðh. geti svarað hér á eftir. Mér þykir mjög miður að hæstv. félmrh. hefur ekki birst hér í þingsal því að þetta eru mál sem heyra undir hans rn. (Forseti HS. g hef látið kanna það. Hæstv. félmrh. er horfinn af fundi.) Ég vil þá fara fram á það, herra forseti, að þegar umr. lýkur hér á eftir um þessa till. verði umr. frestað og henni síðan fram haldið á næsta fundi Sþ. svo að hæstv. félmrh. hafi tækifæri til að taka þátt í þessari umr. (Forseti: Það skal orðið við þeim tilmælum.)

Ég spyr hvernig hæstv. ríkisstj. hafi hugsað sér að taka á barnsfæðingarhlutverki kvenna og vona að hæstv. utanrrh. og hæstv. félmrh. geti svarað því, annaðhvort á eftir eða á næsta fundi Sþ. Og þegar því verður svarað bið ég þá að hafa í huga ofurlítinn kafla í inngangi samningsins sem hljóðar svo, með leyfi forseta:

„Ríki þau, sem aðilar eru að samningi þessum, hafa í huga hinn mikla skerf sem konur leggja fram til velferðar fjölskyldunnar og þróunar þjóðfélagsins, sem hingað til hefur ekki verið viðurkenndur að fullu, hið félagslega mikilvægi móðurhlutverksins og hlutverk beggja foreldra fyrir fjölskylduna og uppeldi barnanna og eru sér þess meðvitandi að barnsfæðingarhlutverk konunnar á ekki að vera undirrót misréttis heldur skal ábyrgð á uppeldi barna vera skipt milli karla og kvenna og alls þjóðfélagsins.“

Og ofurlítið seinna segir, og er vísað til þeirra ríkja sem eru aðilar að þessum samningi, að þau séu „staðráðin í að framfylgja grundvallarreglum þeim sem settar eru fram í yfirlýsingunni um afnám misréttis gagnvart konum og gera í því skyni nauðsynlegar ráðstafanir til að afnema slíkt misrétti í hvaða mynd sem er.“

Og þá spyr ég: Hvaða ráðstafanir er hæstv. ríkisstj. tilbúin til að gera til að framfylgja þessu grundvallaratriði samningsins? Því að ráðstafanir verður að gera í þjóðfélagi þar sem yfir 80% kvenna eru úti á vinnumarkaðinum, það sér hver heilvita maður. Og þá kem ég að síðara málinu sem ég vildi minnast hér á. Það eru dagvistarmál barna.

Í 11. gr. samningsins, lið 2, segir m. a., með leyfi forseta:

„Til þess að koma í veg fyrir misrétti gagnvart konum vegna hjúskapar eða móðurhlutverksins og til þess að framfylgja raunverulegum rétti þeirra til vinnu skulu aðildarríkin gera allar viðeigandi ráðstafanir.“

Og síðan kemur e-liður: „til þess að stuðla að því að séð sé fyrir nauðsynlegri félagslegri þjónustu til þess að styrkja foreldra til þess að þeir geti sameinað skyldur sínar við fjölskylduna ábyrgð í starfi og þátttöku í opinberu lífi, sérstaklega með því að stuðla að stofnun og þróun sem flestra barnagæslustofnana.“

Nú er ástandið þannig hér á landi að á meðan flestar vinnufærar konur á barneignaraldri eru úti á vinnumarkaðinum og þurfa á barnagæslu að halda er aðeins rúm fyrir innan við 10% barna á aldrinum þriggja mánaða til fimm ára á dagvistunarheimilum landsins í heilsdagsfóstrun. Í þessum efnum ríkir neyðarástand. Og það er að sönnu um tómt mál að tala um jafnrétti karla og kvenna úti á vinnumarkaðinum á meðan foreldrar eiga ekki kost á öruggri gæslu fyrir börn sín á daginn ef þeir kjósa. Á þessu þingi var borið fram frv. til l. um sérstakt átak í dagvistarmálum barna. En stjórnarflokkarnir treystu sér ekki til að styðja það og var því vísað til ríkisstj. og þar með saltað um aldur og ævi. Ég vil í þessu sambandi minna á að núv. hæstv. ríkisstj. hefur hingað til ekki gert annað en að minnka framlög á fjárlögum til þessara mála frá einu ári til annars og er því varla líkleg nú til að veita þeim sérstakan forgang. Eða er fullgilding þessa samnings teikn um að sinnaskipti hafi orðið hjá hæstv. ríkisstj. í þessum efnum? Ég spyr hæstv. utanrrh. að því hvort svo sé. Og ef svo er ekki, hvernig hann hafi þá hugsað sér að framfylgja lið 2c í 11. gr. samningsins.

Herra forseti. Ég hef hér aðeins af handahófi valið fáein þingmál sem fram hafa komið á Alþingi að undanförnu og miða að því að bæta stöðu kvenna hér á landi og tryggja að konur búi ekki við misrétti vegna þess að þær eru konur. Málin eru miklu fleiri. En öll eiga þau það sameiginlegt að þau hafa verið söltuð eða svæfð í nefndum þingsins. Samt bregður svo við að við erum hér að ræða þáltill., borna fram af hæstv. utanrrh., um afnám alls misréttis gagnvart konum, eins og það heitir.

Eins og ég sagði í upphafi máls míns, þá fagna ég því innilega að þessi þáltill. er fram komin og ég lýsi einhuga stuðningi Kvennalistans við hana. En ég hlýt að spyrja hæstv. ráðh. að því hvernig þeir hafi hugsað sér að afnema í raun, eins og sagt er í samningnum, allt misrétti gagnvart konum hér á landi. Hvernig ríkisstj. ætli að taka á þessu stóra verkefni, ekki aðeins í orði heldur einnig á borði, því að orðin ein duga ekki, hvort sem þau eru að finna í ræðum hér á hv. Alþingi eða í gagnmerkum alþjóðasamningum, jafnvel ekki heldur þótt þau sé að finna í gagnmerkum lögum eins og jafnréttislögum. Þau lög hafa nú verið í gildi í nær 10 ár. En þrátt fyrir þau viðgengst hér á landi .hróplegt launamisrétti karla og kvenna. Og ekki hafa jafnréttislögin heldur knúið menn til að byggja barnaheimili, lengja fæðingarorlof eða endurmeta hefðbundin kvennastörf, svo að eitthvað sé nefnt. Slík lög og fögur orð duga nefnilega engan veginn til að afnema allt misrétti gagnvart konum. Til þess er félagslegur og fjárhagslegur aðstöðumunur karla og kvenna allt of mikill og hugmyndir um hefðbundin hlutverk og stöðu kynjanna allt of rótgrónar. Til þess að hér megi ríkja jafnrétti í raun, á borði jafnt sem í orði, verður að taka sérstaklega á þessum málum með lagasetningu og ráðstöfunum, sem taka með beinum hætti á vandanum og tryggja ótvírætt bættar aðstæður kvenna hér á landi, ráðstöfunum sem tryggja í raun bæði félagslegt og fjárhagslegt sjálfstæði kvenna. Í þá átt ganga þau þingmál sem ég hef hér nefnt og þær leiðir sem ég hef nefnt að fara mætti í kjaramálum. Og því spyr ég hæstv. utanrrh., sem hér er nú viðstaddur, og hæstv. félmrh. hvort þeir séu tilbúnir til að beita sér fyrir því að þessi þingmál og fleiri, sem fram hafa komið og miða í sömu átt, fáist afgreidd og samþykkt á þessu þingi og að aðrar þær ráðstafanir verði gerðar sem horfa til úrbóta í þessum efnum, m. a. á vinnumarkaðinum. Á því veltur hvort þessi gagnmerki samningur um afnám alls misréttis gagnvart konum hér á landi verði eitthvað annað en orðin tóm, eitthvað annað en enn ein dúsan sem er stungið upp í konur á hátíðastund.