vátryggingarsamningar.
Frú forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti frá meiri hluta viðskiptanefndar um frumvarp til laga um breyting á lögum um vátryggingarsamninga.
Viðskiptanefnd hefur fjallað um málið og fengið á sinn fund Andrés Magnússon frá Félagi íslenskra stórkaupmanna, Rúnar Guðmundsson frá Fjármálaeftirlitinu, Birnu Jónsdóttur og Gunnar Ármannsson frá Læknafélagi Íslands, Jóhannes Gunnarsson frá Neytendasamtökunum, Særúnu Maríu Gunnarsdóttur frá Persónuvernd, Guðjón Rúnarsson, Helga Bjarnason, Ólaf Pál Gunnarsson og Valgeir Pálsson frá Samtökum fjármálafyrirtækja, Gísla Tryggvason, talsmann neytenda, Harald Inga Birgisson frá viðskiptaráði og Kjartan Gunnarsson frá viðskiptaráðuneyti. Nefndinni bárust einnig umsagnir um frumvarpið.
Upp hefur risið vafi á því hvernig túlka beri gildandi 82. gr. laga um vátryggingarsamninga en tvær opinberar stofnanir, Fjármálaeftirlitið og Persónuvernd, hafa hvor haft sína túlkun á þessu ákvæði laganna. Með frumvarpinu er lögð til breyting á 82. gr. laganna og leitast við að gera ákvæðið skýrara. Einnig er lögð til frekari afmörkun á heimild vátryggingafélaga til að krefjast upplýsinga þar sem kveðið er á um að foreldrar eða systkini veiti samþykki fyrir því að upplýsingar séu veittar um þau við töku vátryggingar.
Í frumvarpinu er lagt til að vátryggingafélagi verði heimilt að afla upplýsinga um sjúkdóma sem vátryggingartaki, eða vátryggður, svo og foreldrar og systkini vátryggðs, er haldinn eða hefur verið haldinn og félagið telur nauðsynlegt að fá vitneskju um til að geta lagt mat á væntanlega vátryggða áhættu.
Meiri hluti nefndarinnar álítur að nokkur jákvæð nýmæli megi finna í frumvarpinu, einkum með hliðsjón af persónuvernd. Ákvæði frumvarpsins eru nokkuð breytt frá því að sambærilegt frumvarp var lagt fram á 133. löggjafarþingi.
Í fyrsta lagi er lagt til að vátryggingartaki, eða eftir atvikum vátryggður, staðfesti við umsókn um töku vátryggingar að hann hafi hlotið samþykki foreldra sinna eða systkina fyrir því að hann megi gefa upplýsingar um að þau séu haldin eða hafi verið haldin tilteknum sjúkdómi sem spurt er um. Í ákvæðinu er einnig gert ráð fyrir þeim möguleika að vátryggingartaka sé ekki mögulegt að verða við þessari kröfu, samanber orðalagið „enda sé með sanngirni hægt að ætlast til að hann hafi getað aflað slíks samþykkis“.
Meiri hlutinn telur þetta mikilvægt nýmæli enda getur verið um viðkvæmar heilsufarsupplýsingar að ræða. Meiri hlutinn minnir á að í athugasemdum frumvarpsins er gert ráð fyrir því að spurningar á umsóknareyðublaði verði með þeim hætti að tiltekinn sjúkdómur verði ekki tengdur tilteknum einstaklingi. Nöfn þeirra sem spurt er um mega aldrei koma fram. Þetta getur kallað á endurskoðun á verklagi vátryggingafélaga, þar á meðal á þeim umsóknareyðublöðum sem vátryggingartakar þurfa að fylla út.
Meiri hlutinn minnir sömuleiðis á að áfram er gert ráð fyrir því að heimild vátryggingafélags til þess að afla upplýsinga frá öðrum en sjálfum vátryggingartaka eða vátryggðum, svo sem frá læknum eða öðru starfsfólki í heilbrigðisgeiranum, sé bundin við upplýst samþykki vátryggingartaka eða vátryggðs.
Í umsögn Persónuverndar um frumvarpið segir: „Telja verður að efni frumvarpsins sé í betra samræmi við grunnreglu persónuréttarins um sjálfsákvörðunarrétt einstaklingsins heldur en ef ekki hefði verið leitað samþykkis.“ Meiri hlutinn tekur undir þetta sjónarmið Persónuverndar.
Í öðru lagi er lagt til að ákvæðið nái einungis til foreldra og systkina vátryggingartaka en ekki til „annarra einstaklinga“ líkt og er í gildandi lögum. Frumvarpið afmarkar þannig heimildir vátryggingafélaga til upplýsingaöflunar um aðra en vátryggingartaka eða vátryggðan við foreldra og systkini að því gefnu að samþykki þessara aðila liggi fyrir. Heimild vátryggingafélags til upplýsingaöflunar er þó takmörkuð af bannreglu 2. mgr. 1. gr. frumvarpsins.
Í þriðja lagi er lagt til í frumvarpinu að í stað þess að hægt sé að krefjast upplýsinga um „heilsufar“ umsækjanda eða annarra einstaklinga beri umsækjanda að gefa upplýsingar um „tilgreinda sjúkdóma“ sem kann að verða spurt um. Að mati meiri hlutans er hér á ferðinni frekari afmörkun og þrenging frá gildandi lögum enda ekki hægt að ætlast til að umsækjandi geti lagt almennt mat á heilsufar sitt eða annarra einstaklinga.
Í fjórða lagi er lagt til að upplýsingar skuli veittar „eftir bestu vitund“ en það orðalag er nýmæli. Með því er lögð áhersla á að ekki sé víst að í öllum tilvikum hafi vátryggingartaki upplýsingar um sjúkdóma sem foreldrar eða systkini hafa verið haldin.
Í fimmta lagi er lögð til sú breyting að vátryggingafélagi sé óheimilt að nýta sér niðurstöður „erfðarannsókna“ en í gildandi lögum er vísað til upplýsinga um „erfðaeiginleika“. Vátryggingafélagi er einnig óheimilt að óska eftir erfðarannsóknum sem teljast nauðsynlegar til þess að kostur sé á að fá slíkar upplýsingar. Hafi sjúkdómur hins vegar greinst með erfðafræðirannsókn sem vátryggingartaki tók þátt í ber honum að gefa vátryggingafélaginu upplýsingar um þá greiningu, enda sé spurt um þann tiltekna sjúkdóm.
Í orðalagi málsgreinarinnar felst jafnframt að reglur um vanrækta upplýsingagjöf eiga ekki við í þeim tilfellum er vátryggingartaki eða vátryggður gefur ekki erfðafræðilegar upplýsingar, enda væri vátryggingafélagi ekki heimilt að taka við slíkum upplýsingum, að öðru leyti en því sem greinir í frumvarpinu um sjúkdómsgreiningar sem slíkar.
Með þessu ákvæði er leitast við að eyða vafa um hvers konar upplýsingar vátryggingafélagi sé óheimilt að nota í áhættumati sínu. Vátryggingafélagi er þannig óheimilt að hagnýta sér upplýsingar úr erfðarannsókn burt séð frá því hvort þær eru vátryggingartaka eða vátryggðum í hag eður ei.
Meiri hlutinn leggur til viðbót við frumvarpið þannig að vátryggingafélögum verði gert að halda til haga upplýsingum um fjölda þeirra sem synjað er um persónutryggingu á grundvelli heilsufars foreldra eða systkina eða fá hækkuð iðgjöld vegna áhættumats sem byggist á upplýsingum um þriðja aðila. Jafnframt telur nefndin mikilvægt að upplýsingum um fjölda þeirra sem synjað er um persónutryggingu á grundvelli upplýsinga um eigið heilsufar eða fá hækkuð iðgjöld af sömu ástæðu sé haldið til haga. Þar sem vátryggingafélögin lúta eftirliti Fjármálaeftirlitsins telur meiri hlutinn eðlilegt að það hafi eftirlit með því að þessar upplýsingar séu aðgengilegar.
Jón Magnússon sat fundi nefndarinnar sem áheyrnarfulltrúi og er hann andvígur áliti þessu. Meiri hlutinn leggur til að frumvarpið verði samþykkt með eftirfarandi breytingu: Við 1. gr. bætist ný málsgrein, svohljóðandi: Félagið skal halda saman upplýsingum um fjölda þeirra sem er synjað um töku tryggingar eða er gert að greiða hærri iðgjöld vegna áhættumats sem byggist á lagagrein þessari.
Undir þetta álit rita Ágúst Ólafur Ágústsson, Guðfinna S. Bjarnadóttir, Ármann Kr. Ólafsson, Katrín Júlíusdóttir, Jón Gunnarsson og Björk Guðjónsdóttir.
Í lokin langar mig aðeins að skauta yfir nokkur atriði til viðbótar við þetta álit. Talsmaður neytenda telur þetta frumvarp afmarka enn betri lög um upplýsingarétt vátrygingafélaga. Stjórn Hjartaheilla sem eru samtök hjartasjúklinga gerir ekki athugasemd við frumvarpið og Persónuvernd og Fjármálaeftirlitið sætta sig við þá útfærslu sem hér er valin, en eins og ég rakti í upphafi var ágreiningur milli þessara stofnana um hvernig túlka ætti núgildandi lög. Þess vegna er þessi leið farin sem mér sýnist flestir geta sætt sig við, að sjálfsögðu ekki allir. Mig langar að draga fram að í raun er hægt að fara fjórar leiðir í þessu, og þá lít ég á upplýsingagjöf um sjúkdóma ættingja og þá spurningu hvort samþykki eigi að vera fyrir hendi, með hvaða hætti o.s.frv.
Leiðirnar eru að mínu mati fjórar. Fyrsta leiðin væri einfaldlega að banna vátryggingafélögum að spyrja um sjúkdóma ættingja. Í öðru lagi væri hægt að heimila félögunum að spyrja um sjúkdómana en hafa það þannig að viðkomandi umsækjandi eða vátryggingartaki þurfi ekki að fá samþykki frá ættingjum, það er í gildi núna. Vátryggingafélög spyrja takann um tiltekna sjúklinga, hvort tiltekinn hópur einstaklinga hafi fengið sjúkdóminn og vátryggingartakinn, umsækjandinn, þarf ekki samþykki ættingja fyrir því að veita slíkar upplýsingar. Þriðja leiðin er sú að um verði að ræða einfalt samþykki, sú leið sem við förum hér. Þá er vátryggingafélögum heimilt að spyrja um sjúkdómasögu tiltekinna einstaklinga sem eru ekki nafngreinanlegir, en sú kvöð er lögð á vátryggingartakann að hann fái samþykki frá viðkomandi ættingjum. Fjórða leiðin er að ganga alla leið í hina áttina og krefjast þess að vátryggingartakinn fái skriflegt samþykki fyrir því að veita slíkar upplýsingar.
Ég tel að við höfum gert ákveðna málamiðlun sem felst í þessu einfalda samþykki, það er talsvert betra fyrirkomulag en það sem er núna þegar ekki er krafa um samþykki. Sumum finnst það ganga of langt að krefjast skriflegs samþykkis, að sama skapi finnst sumum of langt gengið að banna viðkomandi félögum að krefjast þessara upplýsinga en ég held að sú leið sem hér er farin í frumvarpinu mæti hagsmunum vátryggingartakans, þ.e. möguleikum hans að fá þessa tryggingu, og síðan hagsmunum þriðja aðila, þ.e. ættingja vátryggingartakans. Hér er um heilsufarsupplýsingar að ræða.
Einn stór galli er á því að innleiða skriflegt samþykki því að um leið og skriflegs samþykkis er krafist frá ættingja eru þær upplýsingar orðnar persónugreinanlegar, ef svo mætti segja. Þá er maður kominn með skriflegt samþykki frá tilteknum ættingja þar sem fram kemur nafn og það er tengt sjúkdómi. Þá er maður kominn með mun persónugreinanlegri upplýsingar en ella, ef þannig má taka til orða. Ég tel að við gætum sætt okkur við þá leið sem hér er farin. Ég veit samt að þetta er ekki óumdeilt.
Ég vil líka taka fram að í meðförum nefndarinnar var fulltrúi Persónuverndar spurður hvort þeir gerðu kröfu um skriflegt samþykki og sagði hann að svo væri ekki. Persónuvernd slær ákveðna varnagla en gerir ekki þá kröfu að við innleiðum skriflegt samþykki í þessu samhengi. Ég minni aftur á að Persónuvernd fagnar því í umsögn sinni að hér sé krafist einfalds samþykkis, þ.e. með þeim hætti sem gert er hér.
Þetta er líka talsvert ólíkt frumvarpinu sem við ræddum á síðasta þingi. Þar var engin krafa um einfalt samþykki frá ættingjum. Þá voru gerðar tillögur um ákveðnar orðalagsbreytingar en að mínu mati mættu þær ekki þessum persónuverndarhagsmunum sem við þurfum að hafa í huga þegar um er að ræða heilsufarsupplýsingar þriðja aðila þó að þeir þriðju aðilar séu manns nánustu ættingjar. Að sjálfsögðu hafa þeir einnig rétt.
Ég tel líka jákvætt við frumvarpið að það eyðir óvissu milli þessara eftirlitsstofnana. Fjármálaeftirlitið hefur eftirlit með vátryggingafélögunum, Persónuverndin hefur eftirlitshlutverk á vettvangi persónuverndar og það skiptir máli að þessar lykileftirlitsstofnanir séu sáttar við þá leið sem farin er í jafnmikilvægum lögum og lögum um vátryggingarsamninga.
Mig langar líka að hnykkja á varðandi þessa lagabreytingu sem við leggjum til, breytingartillögu sem lýtur að því að félögin skuli halda saman upplýsingum um fjölda þeirra sem er synjað um töku tryggingar eða er gert að greiða hærri iðgjöld vegna áhættumats. Ekki eru á ferðinni tilmæli um að haldinn sé einhvers konar miðlægur gagnagrunnur eða neitt slíkt. Þetta eru ekki persónugreinanlegar upplýsingar. Hið eina sem við höfum að markmiði er að sá fjöldi liggi fyrir sem verður fyrir afleiðingum þessa frumvarps. Við setjum ákveðna löggjöf og það skiptir máli fyrir okkur sem löggjafa að átta okkur á afleiðingunum af þeim gjörðum sem við ákveðum í þessum sal. Ein leið til þess er að fá upplýsingar frá félögunum um hversu marga þetta hefur áhrif á. Því tel ég þessa lagabreytingu til bóta.
Ég vil líka taka fram að ákveðin tímamót eru í þeirri leið sem við förum hér sem felst í þessu einfalda samþykki því að eftir því sem nefndinni bárust upplýsingar um er hvergi í helstu samanburðarlöndum krafist einfalds samþykkis fyrir því að geta veitt upplýsingar um sjúkdóma eða heilsufar ættingja, þ.e. ef maður kaupir sér svona persónutryggingu í Danmörku, Svíþjóð, Noregi eða Bretlandi þarf maður ekki að fá leyfi frá ættingjum fyrir því að afhenda upplýsingar um sjúkdómasögu þeirra. Við erum enn frekar að tryggja rétt almennings og þriðja aðila, ættingja, út frá persónuréttarhagsmunum í ljósi þess að við göngum lengra en aðrar þjóðir í að standa vörð um persónuverndina, en við göngum ekki alla leið því að það gæti haft þær afleiðingar að erfitt yrði að kaupa þessar tryggingar.
Við fengum fjölmarga gesti á fund nefndarinnar og við fengum allan skala skoðana. Skoðanir eru skiptar um þetta mál, allt frá því að einfaldlega banna fyrirtækjum að óska eftir þessum upplýsingum yfir í að krefjast eigi skriflegs samþykkis. Ég ítreka að hér er farin leið sem flestir geta sætt sig við og flestir sætta sig við, a.m.k. þeir lykilaðilar sem ég gat um áðan.
Það skiptir líka máli, þó að það sé ekki aðalatriðið, að starfsgrundvöllur sé fyrir erlend tryggingafélög á þessum markaði. Það kom fram sem sjónarmið frá hagsmunaaðilum, sem komu fyrir nefndina, að slík samkeppni er mikilvæg og við þurfum að hafa þannig lagaramma að slík samkeppni geti þrifist á Íslandi, að því gefnu að megingrundvallaratriðin séu virt, sem að mínu mati lýtur fyrst og fremst að persónuverndinni.
Ég ætla ekki að hafa þetta miklu lengra. Ég veit að við munum aðeins takast á um þetta hér á eftir og þingheimur mun heyra fleiri sjónarmið en þetta. Ég vil samt hnykkja á því að eftir sem áður geta neytendur óskað eftir rökstuðningi fyrir synjun á tryggingu og skotið til úrskurðarnefndar í vátryggingarmálum þannig að sú heimild er að sjálfsögðu enn fyrir hendi. Ef einstaklingur fær synjun á tryggingu hefur hann þennan rétt til að skjóta máli sínu til úrskurðarnefndar í vátryggingarmálum. Ég ítreka að með frumvarpinu erum við að eyða réttaróvissu, afmarka enn frekar rétt tryggingafélags til að krefjast þessara upplýsinga en að sama skapi erum við ekki að gera fólki ómögulegt að kaupa sér þessar mikilvægu tryggingar.
