skyldutrygging lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða o.fl.

Herra forseti. Við ræðum hér mikilvægt mál sem hefur verið til umræðu lengi, hvernig hægt er að auðvelda fólki að nýta sér þá fjármuni sem það á í séreignarreikningum lífeyrissjóða til þess að lækka skuldir sínar. Virðulegi forseti. Þegar ég fer í gegnum þau skjöl sem liggja hér til grundvallar, frumvarpið, breytingartillögur og nefndarálit þá verð ég að segja að mér finnst framhaldsnefndarálit frá minni hluta efnahags- og skattanefndar sem hv. þm. Pétur Blöndal hefur reifað hér fyrr í dag ná því best sem markmiðið er með þessu því eins og segir í nefndarálitinu, með leyfi hæstv. forseta:

„Minni hlutinn flytur breytingartillögu sem leysir vanda þeirra sem eru í verulegum vanskilum sem þeir geta ekki greitt og eiga á hættu að missa húsnæði sitt en eru jafnframt með stórar upphæðir bundnar í séreignarsparnaði. Hugmyndin gengur út á það að lífeyrissjóðurinn gefi út skuldabréf til viðkomandi lánastofnunar og skattheimtunnar með sömu kjörum varðandi gjalddaga og ávöxtun og séreignarsparnaðurinn sjálfur. Þannig má segja að lánastofnunin og skattheimtan verði „séreignarsparandi“ í stað einstaklingsins, sem hins vegar losnar úr viðjum vanskila og forðar heimili sínu frá uppboði. Lánastofnunin fær mjög góðan skuldara í stað vanskilanna og skattheimtan fær skatta með nákvæmlega sama hætti og fyrirhugað var að óbreyttri skattprósentu. Lífeyrissjóðurinn heldur áfram starfsemi sinni eins og ekkert hafi í skorist.“

Þetta er, virðulegi forseti, lausn á þeim vanda sem menn hafa talað um að ætti að leysa á þennan hátt sem að mínu mati er skynsamlegri en tillögurnar í frumvarpinu og frá meiri hluta efnahags- og skattanefndar.

Þessa skoðun mína byggi ég á lestri á þeim umsögnum sem fyrir liggja frá umsagnaraðilum um þetta mál og unnt er að kynna sér á vefsíðu Alþingis ef menn hafa áhuga á því frekar en hér verða gerð skil. Það kemur fram í mörgum þessara umsagna, sérstaklega frá Landssamtökum lífeyrissjóða, að menn hafa verulegar áhyggjur af því ef ekki sé varlega stigið til jarðar í þessu máli þá kunni allar breytingar í þessa veru að leiða til ófarnaðar fyrir lífeyriskerfið í heild sinni. Það getur ekki verið markmið okkar þingmanna að stuðla að því. Lífeyriskerfi okkar Íslendinga hefur þótt góð fyrirmynd hvarvetna þar sem menn hafa kynnt sér það og við eigum síst af öllu nú á þessum óvissu- og hættutímum í okkar fjármálum að gera nokkuð sem getur spillt fyrir framtíð lífeyrissjóðakerfisins. Um það held ég að okkur þingmönnum greini ekki á.

Þess vegna vil ég leyfa mér að vitna í umsögn Landssamtaka lífeyrissjóða þar sem þeir í upphafi geta þess að þeir hafi í aðdraganda og undirbúningi við þetta frumvarp varað eindregið við því að opna fyrir séreignarsparnaðinn gagnvart rétthöfum sem ekki hafi náð 60 ára aldri. Síðan segir, með leyfi forseta:

„Þegar fjallað er um lífeyrissparnað í séreign skiptir máli að skoða hann í samhengi við lífeyriskerfið almennt sem og að horfa til eðlis sparnaðarins og með hvaða hætti hann er ávaxtaður. Íslenska lífeyriskerfið byggir á svokölluðu þriggja stoða kerfi sem samanstendur af almannatryggingum, sjóðmynduðu samtryggingarkerfi og lífeyrissparnaði í séreign.

Í viðamikilli skýrslu sem byggð er á rannsóknum á lífeyriskerfum víða um heim og á ástandi og horfum í lífeyrismálum (1994) leggja sérfræðingar Alþjóðabankans áherslu á lífeyriskerfi sem byggt er á þremur stoðum:

1. stoð: Opinbert kerfi með skylduaðild, fjármagnað með sköttum. Þetta svarar til almannatryggingakerfisins hér á landi.

2. stoð: Uppistaða kerfisins verði sjóðssöfnunarkerfi með skylduaðild. Það sé rekið utan opinbera geirans en undir opinberu eftirliti. Þetta svarar til almennu lífeyrissjóðanna hér á landi.

3. stoð: Frjáls einstaklingsbundinn sparnaður. Á t.d. við um sparnað einstaklinga hjá séreignarsjóðum.

Augljóst er að íslenska lífeyriskerfið uppfyllir að flestu leyti þessa forskrift Alþjóðabankans enda stendur það að flestu leyti nokkuð vel og þykir til fyrirmyndar. Þá er athygli vakin á því að erlend matsfyrirtæki, OECD, aðrar alþjóðlegar stofnanir og aðrir sérfróðir aðilar hafa bent á fyrirkomulag og uppbyggingu íslenska lífeyriskerfisins sem einn af helstu styrkleikum íslenska hagkerfisins. Því má færa rök fyrir því að veiking eða afnám þriðju stoðar þess sé mjög til þess fallin að veikja forsendur lífeyriskerfisins og draga úr þeirri tiltrú sem framangreindir aðilar hafa á því og þýðingu þess fyrir framtíðarhorfur mála hér á landi. Ef opnað yrði fyrir úttekt lífeyrissparnaðar, þ.e. úr þriðju stoðinni, veikir það uppbyggingu kerfisins mjög, eykur álag á almannatryggingakerfið í framtíðinni og þar með skattbyrði komandi kynslóða.“

Þetta er að mínu mati þannig orðað og þannig rökstutt að full ástæða er fyrir okkur alþingismenn að hafa þetta í huga þegar við ræðum þetta mál. Þess vegna ítreka ég það sem ég sagði, virðulegi forseti, að ég tel að með það markmið í huga sem menn hafa sett sér við þessar breytingar þá komi tillaga hv. þm. Péturs Blöndals til móts við það sjónarmið að nota séreignarsparnaðinn til þess að létta á skuldabyrðinni hvort sem það er gagnvart lánardrottnum eða skattheimtu án þess að gengið sé þannig til verks að það raski öllu kerfinu.

Nú má að vísu segja að í umræðunum og þeim mun meira sem menn hafa rætt þessi mál að þeim mun ljósara hefur það orðið öllum sem að þessu máli koma hve brýnt sé að stíga varlega til jarðar. Raunar má lesa það úr því sem hæstv. fjármálaráðherra sagði á blaðamannafundi hinn 17. febrúar síðastliðinn þegar þetta mál var kynnt. Þá greinir hann frá því að þetta frumvarp hefði verið unnið í samstarfi við lífeyrissjóðina. Hann leggur áherslu á að þannig hafi verið staðið að málum að sem minnst röskun yrði á starfsemi sjóðanna.

Þó er það svo, eins og hv. þm. Pétur Blöndal bendir á í sinni greinargerð, að mikil óvissa er hér á ferðinni. Það kemur einnig fram í frásögninni af fréttamannafundinum með ráðherrunum hinn 17. febrúar að þeir átta sig ekki nákvæmlega á því hvað hér kynni að vera um mikla röskun fyrir lífeyrissjóðina að ræða. Það kemur fram í frétt um þetta að tækju allir út úr sjóðnum gæti fjárhæðin numið 80–90 milljörðum kr. en síðan er tekið fram að afar ólíklegt sé að til þess komi að svo há fjárhæð verði tekin út úr sjóðnum. Þarna er því mikil óvissa og menn eru að spá í þetta og fréttin og frásögnin af framgöngu ráðherranna sýnir að þeir gera því skóna að ekki verði eins mikil ásókn í þetta og gæti orðið. Segir í fréttinni að þeir telji þó að nokkrir tugir milljarða gætu farið út úr sjóðunum ef frumvarpið yrði að lögum eins og þeir kynntu.

Einmitt við þessu varar hv. þm. Pétur H. Blöndal og veltir fyrir sér þegar hann leggur fram sína tillögu því hann segir að ef mikið verði um útgreiðslur úr lífeyrissjóðunum þá geti viðkomandi lífeyrissjóður að fengnu samþykki Fjármálaeftirlitsins stöðvað útgreiðslur til þess að lífeyrissjóðurinn þurfi ekki að selja eignir sínar í hraðsölu til tjóns fyrir aðra sjóðfélaga. Hv. þm. Pétur H. Blöndal segir réttilega að þá gildi reglan: Fyrstur kemur, fyrstur fær.

Þetta held ég að menn verði að hafa í huga þegar um þetta mál er fjallað. Það er verið að fara inn á nýjar brautir. Það er verið að skapa ákveðna óvissu um kerfi sem nýtur mikils traust, kerfi sem er talið til fyrirmyndar vegna þess að hvernig það er uppbyggt. Það er rétt að ganga um þetta mál af mikilli varúð.

Ef ég má lesa úr greinargerð hv. þm. Péturs H. Blöndals þá segir svo, með leyfi forseta:

„Fyrir utan það að þessi lausn“ — þ.e. sú lausn sem er í frumvarpinu eins og það er, — „breytir sennilega mjög litlu fyrir þann sem á í verulegum erfiðleikum og er að missa heimili sitt er hugsanlegt að mjög margir muni nota tækifærið og flytja þennan hluta séreignar sinnar“ — þ.e. eina milljón — „á venjulega bankabók, hugsanlega verðtryggða, þar sem traust manna á séreignarsparnaði hefur beðið nokkurn hnekki.“

Þetta er það sem hv. þm. Pétur H. Blöndal telur sig vera að koma í veg fyrir meðal annars með því að flytja breytingartillögu sína fyrir utan það, eins og ég sagði í upphafi máls míns, að þá gerir hann ráð fyrir því að lánastofnanir og skattheimtan verði séreignarsparandi í stað einstaklingsins. Hann er þarna með hugmynd sem skapar ekki öryggisleysi í starfsemi sparisjóðanna en kemur til móts við hagsmuni þeirra sem eiga fé inni á séreignarreikningunum.

Virðulegi forseti. Við höfum hér nú rætt í nokkurn tíma um þetta mál og við höfum fengið tækifæri til þess að glöggva okkur á því í umræðunum. Það er nauðsynlegt að þessar umræður fari hér fram og séu eins ítarlegar og kostur er, meðal annars vegna þess hve fátækleg álitsgerð meiri hluta efnahags- og skattanefndar er um frumvarpið og hversu lítið í raun og veru segir þar um efni málsins. Raunar varð ég undrandi þegar ég las þetta nefndarálit meiri hlutans þar sem menn láta sér nægja að segja, með leyfi forseta:

„Meiri hlutinn telur brýnt að frumvarpið verði samþykkt með áorðnum breytingum sem hann lagði til við 2. umræðu málsins. Meiri hlutinn telur það jafnframt koma til greina að endurskoða fyrirkomulag útgreiðslu að fenginni reynslu og með hliðsjón af öðrum úrræðum til lausnar greiðsluvanda einstaklinga og heimila. Mælist nefndin til þess að fjármálaráðuneytið skoði breytingartillögu minni hlutans í þessu ljósi og meti þörfina á frekari úrræðum á síðari stigum.“

Mér finnst að þetta frá meiri hluta nefndarinnar sé eins og það sé svolítið kastað til þess hendi að meiri hlutinn telji sig hafa vitneskju um að hugsanlega þurfi að standa öðruvísi að málum en hann skilji við málið þannig að hann feli í raun fjármálaráðuneytinu að skoða breytingartillögur minni hlutans í því ljósi og meta þörfina á frekari úrræðum á síðari stigum.

Af hverju er þetta mál ekki leitt til lykta af hálfu meiri hlutans þannig að það sé einhver endapunktur í þessu máli þegar við ræðum þetta hér á þessari stundu? Sérstaklega þegar hugað er að því að þessi meiri hluti skapaðist með það í huga að koma til móts við heimilin, taka þannig á málum að það skapaðist meira öryggi og vissa fyrir heimilin á þeim mikla umrótatíma sem við nú lifum í fjármálalífinu þar sem margir búa við allt aðrar aðstæður en þeir gátu nokkru sinni vænst að þá eru mál hespuð af með þessum hætti og skildar eftir opnar spurningar. En ég tel að hv. þm. Pétur H. Blöndal svari þessum spurningum og skapi ákveðna festu í þetta mál með tillögu sinni.