veiðigjöld.

Virðulegi forseti. Það væri sannarlega áhugavert að halda áfram þeirri umræðu sem við hv. þm. Björn Valur Gíslason, talsmaður meiri hluta atvinnuveganefndar, hófum hérna áðan. Ég verð því miður að bíða með þá umræðu nokkuð, ég átta mig ekki alveg á því hversu ræða mín mun taka langan tíma en ef ég hef tíma til þess ætla ég að víkja einmitt að þessari bábilju sem hv. þingmaður talaði um að kostnaðurinn við afskriftir í sjávarútvegi yrði kostnaður erlendra kröfuhafa.

Af því að verið er aðeins að ræða þessi mál í sögulegu samhengi og hv. þingmaður — nú vil ég biðja hv. þm. Lilju Rafneyju Magnúsdóttur að rétta mér 1. minnihlutaálitið — talaði aðeins um forsögu málsins og hvernig menn hafa staðið að því að fara í það að reikna út þetta auðlindagjald og hvernig sú umræða hefur öll sömul þróast, þá finnst mér nauðsynlegt að koma aðeins að forsögu málsins.

Það er auðvitað svo að auðlindagjaldið dúkkar ekkert allt í einu upp. Það er ekki þannig að 1984 hafi staðið hér háværar deilur um hvort ekki ætti að skattleggja einhverja auðlindarentu í sjávarútvegi, það voru engar deilur um það. Þá var sjávarútvegurinn á hnjánum. Þá stóð sjávarútvegurinn frammi fyrir því að verið væri að draga úr aflaheimildum og menn treystu sér ekki til þess að gera það af neinu viti nema setja það þannig fram að kvóta væri úthlutað á hvert skip og það var gert á grundvelli þeirrar veiðireynslu sem skipin höfðu almennt talað þrjú árin á undan. Af hverju var það gert þannig? Jú, til þess að raska sem minnst rekstrarforsendum þeirra sem voru í greininni á þeim tíma. Menn sáu enga aðra leið til að gera það á þeim tíma.

Ég var mjög gagnrýninn á það og hafði mjög margt við það að athuga en þetta varð hins vegar hin pólitíska niðurstaða á þeim tíma og allir stjórnmálaflokkar hafa svo sem komið að því með einum eða öðrum hætti. Menn veltu því aldrei fyrir sér á þeim tíma að það kynni að vera skynsamlegt til dæmis að bjóða út þessar aflaheimildir, vegna þess einfaldlega að menn töldu ekki að þarna væri verið að afhenda mönnum einhver sérstök fjárhagsleg réttindi af því að menn sáu að sjávarútvegurinn átti fullt í fangi með að ráða við sinn rekstur og skuldbindingar sínar vegna þeirra erfiðleika sem greinin var þá að ganga í gegnum.

Það er ekki þannig að renta verði til við það eitt að auðlind sé til staðar, það er ekki þannig að verðmæti auðlindar helgist bara af því að hún sé til staðar. Verðmæti auðlindarinnar, og þar með eitthvað sem menn hafa síðar kallað rentu, verður til við nýtingu hennar og hvernig menn skipuleggja nýtingu hennar. Mjög mikilvægt er að menn hafi þetta í huga. Vikið er að því á bls. 13 í mjög góðri greinargerð þeirra félaga Daða Más Kristóferssonar og Stefáns Gunnlaugssonar þar sem þeir sýna einmitt fram á það hvernig afkoman og þróun arðsemi í veiðum á botnfiski hafi verið að batna ár frá ári alveg frá árinu 1980 og arðsemin hafi vaxið að meðaltali um hálft prósent á ári. Þegar við skoðum það síðan í víðara samhengi er hækkun á arðsemi í einni atvinnugrein um hálft prósent á ári býsna mikil. Það er það sem menn eru núna að horfa til og velta fyrir sér hvort það beri að skattleggja með sérstökum hætti.

Á árunum 1990–2000 urðu stóru breytingarnar í íslenskum sjávarútvegi. Það var afraksturinn og afleiðingin af hinu frjálsa framsali sem vinstri flokkarnir settu fram á sínum tíma og Sjálfstæðisflokkurinn á þeim tíma var raunar á móti, en það er önnur saga. Niðurstaðan varð sú að þessi hagræðing átti sér stað, hún var hins vegar mjög kostnaðarsöm og þess vegna stóðu hér mjög harðar deilur þegar fór að líða á tíunda áratuginn um réttmæti þess — það var ekki fyrr en þá — að fara að setja á almenn veiðigjöld, auðlindagjöld eða eitthvað af þeim toga. Þær deilur spruttu vegna þess að menn sáu að afkoman var almennt talað að batna í greininni á þeim áratug þó að skuldir greinarinnar væru líka miklar vegna þess að það var greinin sjálf sem stóð undir þeirri arðsemi en ekki ríkið eins og á sér stað víðast hvar í löndunum í kringum okkur.

Þær deilur voru síðan settar niður má segja með auðlindanefndinni undir forustu Jóhannesar Nordals sem skilaði áliti sínu í upphafi þessarar aldar. Þá urðu söguleg tímamót, tel ég, vegna þess að menn slíðruðu sverðin á vissan hátt í þeim skilningi að margir þeirra, og þar á meðal ég sem hafði talað gegn hugmyndinni um auðlindagjald almennt talað, féllust á það að skynsamlegt væri að setja á auðlindagjald. Það væri líka tilraun til þess að reyna að búa til sátt um sjávarútvegskerfið og forsendan var sú, sem kemur raunar fram í áliti auðlindanefndarinnar, að þetta gjald yrði að sjálfsögðu að vera hóflegt.

Það er nauðsynlegt að rifja þetta hérna aðeins upp vegna þess að hið sögulega samhengi þessa máls er svona. Þetta voru tímamót að mínu mati og síðan hafa ekki staðið mjög háværar deilur um það í sjálfu sér að eðlilegt væri að sjávarútvegurinn greiddi einhvern aðgangseyri að auðlindinni rétt eins og menn hafa sagt að hið sama eigi við um aðrar auðlindir sem eru í eigu hins opinbera. Þar hafa menn hins vegar ekki komist að niðurstöðu, þar er það ekki þannig enn að menn greiði fyrir slíkan aðgang. Það er athyglisvert líka að í auðlindanefndarskýrslunni frá árinu 2000 eða þar um bil er einmitt kveðið á um að það sé sanngjarnt, sjálfsagt og eðlilegt að samræmi sé í gjaldtökunni.

Virðulegi forseti. Okkur er dálítill vandi á höndum núna þegar við tökum til við umræðu um sjávarútvegsmálin, þ.e. sérstaklega um það sem lýtur að veiðigjöldunum sjálfum. Við erum í dálitlu tómarúmi. Það er auðvitað svo að hinn raunverulegi rammi utan um veiðigjöldin og möguleika sjávarútvegsins til að standa undir þessu verður búinn til með þeirri löggjöf sem ríkisstjórnin hefur boðað að eigi að setja varðandi sjávarútveginn og starfsumhverfi hans. Þess vegna hefði það verið eðlilegast, eins og við nefndum hér í morgun, að við sæjum þetta allt saman fyrir okkur áður en við gætum hafið þessa umræðu. Það varð því miður ekki niðurstaðan og þess vegna stöndum við núna í þeim sporum að ræða sem einangrað fyrirbrigði, þetta frumvarp hérna, þetta auðlindagjaldafrumvarp, þennan veiðiskatt sem ég kýs að kalla svo, sem hér er til umfjöllunar.

Vík ég nú að nefndaráliti okkar hv. þm. Jóns Gunnarssonar sem erum fulltrúar Sjálfstæðisflokksins í atvinnuveganefnd.

Sú tilraun sem gerð er með frumvarpinu hefur runnið út í sandinn. Allar forsendur álagningar veiðigjalda hafa reynst rangar. Upphæðin sem innheimta á er ekki í samræmi við yfirlýst markmið. Gjaldið er langt umfram gjaldþol sjávarútvegsins. Gjaldtakan sjálf byggist á aðferðafræði sem á ekkert skylt við skilgreiningar fræðimanna á auðlindarentu. Veiðigjaldið mun veikja sjávarplássin, en um 80%–90% aflaheimilda hefur verið úthlutað til skipa sem eru gerð út utan höfuðborgarsvæðisins. Augljóst er að þessi skattheimta mun lækka laun sjómanna og annars starfsfólks í sjávarútvegi og það liggur líka fyrir að þau áform sem komu upphaflega fram í frumvarpinu hefðu kafsiglt stóran hluta íslensks sjávarútvegs og að þær breytingar sem boðaðar eru munu hafa mjög alvarleg áhrif. Heildaráhrif skattheimtunnar verða skaðleg fyrir þjóðarbúið og hafa rök verið færð fyrir því að til lengri tíma litið munu þau, ásamt neikvæðum áhrifum af samþykkt fiskveiðistjórnarfrumvarpsins, draga úr heildartekjum ríkissjóðs af sjávarútvegi.

Bent hefur verið á að hugtakið veiðigjald, sem er nafn frumvarpsins, sé rangnefni. Í rauninni er um að ræða skatt sem leggst sérstaklega á þá sem stunda útgerð. Því væri eðlilegt að breyta heiti frumvarpsins í þessa veru og sömuleiðis að vísa til skatta en ekki gjalda í efnisgreinum þess.

Í áliti sem Lex lögmannsstofa vann fyrir Landssamband íslenskra útvegsmanna segir um þetta atriði, með leyfi virðulegs forseta:

„Þannig gefur auga leið að í frumvarpinu er gengið út frá því að veiðigjöldin séu skattur í stjórnskipulegum skilningi. Er það mat undirritaðra að veiðigjöldin svo sem þau eru ráðgerð í frumvarpinu séu skattur í lagalegum skilningi en með skatti er átt við greiðslu sem hið opinbera hefur með einhliða ákvörðun knúið tiltekinn hóp einstaklinga eða lögaðila til að greiða án sérgreinds endurgjalds frá hinu opinbera.“

Þetta er mjög mikilvægt vegna þess að þegar við erum að tala um gjöld erum við að vísa almennt til gjalda, t.d. sértekna, við erum að tala um gjöld sem koma gegn einhverri tiltekinni þjónustu en hér erum við ekki að tala um það, um það held ég að sé enginn ágreiningur. Það er augljóslega um skatt að ræða en alls ekki um að ræða gjaldtöku í þeim skilningi sem hefur verið lagður í það hugtak í lagalegum skilningi.

Um er að ræða tvenns konar skattheimtu samkvæmt þessu frumvarpi. Annars vegar er almennt gjald, tiltekin krónutöluupphæð, sem hefur þann yfirlýsta tilgang að standa undir rekstri stofnana sjávarútvegsins, svo sem Hafrannsóknastofnunarinnar og Fiskistofu. Gert er ráð fyrir því með breytingartillögum meiri hlutans að það gjald verði 9,50 kr. Hins vegar er skattur sem er reiknaður út eftir flókinni aðferð og byggist á gögnum Hagstofunnar, aftur í tímann. Samkvæmt forsendum frumvarpsins var áætlað að almenna gjaldið hefði í för með sér um 4 milljarða kr. tekjur, miðað við forsendur ársins 2010, og sérstaka veiðigjaldið gæfi um 20 milljarða kr. Samtals er það skattheimta sem næmi um 24 milljörðum kr.

Eins og ég sagði áðan er hinn yfirlýsti tilgangur þessarar skattheimtu í því fólginn að reiknuð yrði út svokölluð auðlindarenta sem jafna mætti til einhvers konar endurgjalds fyrir aðgang að auðlindinni.

Ragnar Árnason, prófessor í auðlindahagfræði í Háskóla Íslands, fjallar um þessa tilraun frumvarpsins í umsögn sem hann hefur veitt atvinnuveganefnd og þar segir prófessorinn, með leyfi forseta:

„Því er haldið fram í greinargerð (athugasemdum) og í fylgiskjali að með þessum gjöldum sé verið að skattleggja svokallaða auðlindarentu í sjávarútvegi. Það er hins vegar fjarri lagi. Bæði er að höfundar frumvarpsins (fylgiskjals) virðast hafa afskaplega takmarkaðan skilning á því hvað auðlindarenta er og raunar renta yfirleitt og mistúlka þau fræði í grundvallaratriðum og hitt að skattur sá sem gerð er tillaga um er alls ekki til þess fallinn að leggjast á auðlindarentu sérstaklega. Skatturinn er í rauninni einfaldlega framleiðslugjald (eða veltuskattur).“

Síðan rekur prófessorinn hvernig skatturinn er reiknaður út og segir, með leyfi virðulegs forseta:

„Þessi hluti skattsins (það er að segja sérstaka gjaldið) er því eins konar eftirágreiddur stighækkandi tekjuskattur. Skattinum í heild er síðan dreift á aflamark/fiskafla. Þess vegna virkar hann eins og framleiðslugjald eða veltuskattur.“

Nákvæmlega sambærilegar vangaveltur koma síðan fram í greinargerð Daða Más Kristóferssonar og Stefáns B. Gunnlaugssonar. Ég hygg því að það sé óumdeilt meðal auðlindahagfræðinga sem hafa sérþekkingu á þessu sviði að við erum ekki að tala um rentuskatt í þeim skilningi, heldur er um að ræða skattheimtu, veltuskatt, eins og þeir vekja athygli á, enda er þessi skattlagning ekki byggð á raunverulegum útreikningi á auðlindarentu heldur einhvers konar nálgun út frá gögnum Hagstofu Íslands sem eiga ekkert skylt við nein grunngögn sem að gagni koma í þessu sambandi.

Skattheimta af þessum toga er séríslenskt fyrirbrigði. Til sérstakrar gjaldtöku af sjávarútvegi var stofnað á grundvelli vandaðrar vinnu auðlindanefndar sem skilaði áliti árið 2000. Sú aðferðafræði sem byggt var á var sniðin að hóflegri gjaldtöku en öllum er ljóst að við hærri gjaldtöku yrðu áhrifin ýkt og skaðleg. Frumvarpið sem hér liggur fyrir tekur ekki mið af þessu. Útfærsla þess á upphæð gjaldsins veldur því síðan að áhrifin verða stórskaðleg sjávarútveginum.

Sjávarútvegur annarra landa greiðir nær undantekningarlaust ekki veiðiskatta. Þess í stað nýtur hann mikilla fjárhagsstyrkja sem taldir eru nema frá 5%–20% af aflaverðmæti. Styrkir í ESB-ríkjum til sjávarútvegs eru þannig og hafa verið þannig um 2–3 milljarðar bandaríkjadala, eða um 250–400 milljarðar kr. litið yfir tímabil. Sjávarútvegur í aflamarkskerfum greiðir þó tíðum gjald til þess að standa undir hluta af stjórnunarkostnaði hins opinbera. Í skemmstu máli má þó segja að íslenskur sjávarútvegur, sem greiðir sérstakan skatt umfram annan atvinnurekstur hér á landi, sé þess vegna að keppa við sjávarútveg annarra þjóða sem nýtur styrkja en innir ekki af hendi sérstaka skatta til ríkisins.

Komið hafa fram mjög alvarlegar athugasemdir um að frumvarp þetta gangi í veigamiklum atriðum á svig við stjórnarskrána. Ég ætla að tilfæra hér nokkur atriði sem hafa komið fram í umsögnum sem atvinnuveganefnd hafa borist.

1. Frumvarpið vekur upp áleitnar spurningar um hvort skýrleiki réttarheimildarinnar fyrir gjaldtökunni sem boðuð er í öðru frumvarpanna sé fyrir hendi. Þar sem skattlagningarvaldið verður samkvæmt stjórnarskrá ekki framselt til framkvæmdarvaldsins verða allar forsendur álagningarinnar að vera skýrar. Þær skortir í frumvörpum ríkisstjórnarinnar. Þetta viðurkennir meiri hlutinn í raun og veru í nefndaráliti sínu þegar hann talar um að samkvæmt hugmyndinni um réttarríkið verði lög að vera framkvæmanleg og þau verði að vera þannig úr garði gerð að hægt sé að hegða sér samkvæmt þeim.

2. Frumvarpið felur í sér framsal skattlagningarvalds frá Alþingi til framkvæmdarvaldsins. Stjórnarskráin mælir hins vegar fyrir um að skattlagningarvaldið sé hjá Alþingi. Það vald verði hins vegar ekki framselt framkvæmdarvaldinu. — Ég útskýri þetta frekar með því að vísa til eftirfarandi:

3. Í frumvarpinu er að finna framsal skattlagningarvalds þar sem er um að ræða skattheimtu er gæti numið um 25 milljörðum kr. — 25 þúsund milljónum kr. árlega. Hér er verið að vísa til þess að sérstakri nefnd hæstv. sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra sé falið mjög mikið vald til útfærslu á þessari skattheimtu. Raunar svo mikið vald til matskenndra ákvarðana að tvímælalaust má segja að það feli í sér framsal skattlagningarvaldsins. Slíkt hlýtur að fela í sér ólögmætt framsal skattlagningarvalds frá Alþingi til framkvæmdarvaldsins.

4. Stjórnarskráin leggur blátt bann við afturvirkri skattlagningu. Það bann hefur ítrekað verið staðfest í dómsniðurstöðum Hæstaréttar Íslands. Skýringar í greinargerð við stjórnarskrárákvæðið útskýra þetta bann enn fremur. Með hliðsjón af því er vandséð að skattlagning vegna fiskveiðiársins 2012/2013 fáist staðist þar sem hún er byggð á tekjum sem var aflað áður en þessi skattskylda var lögfest. Rökstutt hefur verið að regla veiðiskattsfrumvarpsins sé afturvirk. Í þessu sambandi vil ég sérstaklega vekja athygli á áliti sem lögfræðistofan Bonafide sendi atvinnuveganefnd og Lúðvík Bergvinsson lögmaður gerði prýðilega grein fyrir og rökstuddi einmitt þetta út frá því sjónarmiði sem við víkjum hér að í nefndaráliti okkar.

5. Bent hefur verið á að frumvarpið muni fela í sér mjög mikla rýrnun á verðmæti fyrirtækja í sjávarútvegi. Það er eitt af því sem til dæmis Samtök fjármálafyrirtækja rökstyðja og telja að þessi virðisrýrnun kunni að hlaupa á hundruðum milljörðum kr. þegar allt er tekið til, bæði áhrifin af stóra veiðifrumvarpinu og síðan þessu frumvarpi.

6. Þessi verðmætarýrnun beinir kastljósinu augljóslega að eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar og vekur óhjákvæmilega upp spurningar sem það varða. Þær spurningar lúta annars vegar að eignarrýrnun þeirra sem hafa lagt fjármuni sína í þennan atvinnurekstur, hins vegar varða þær hagsmuni þeirra sem lánað hafa fjármuni til sjávarútvegsfyrirtækja með tryggingu í eignum þeirra.

7. Loks er að nefna að sýnt hefur verið fram á að útfærsla nýja fiskveiðiskattsins, samfara neikvæðum afleiðingum fjölmargra efnisgreina fiskveiðistjórnarfrumvarpsins, muni kippa grundvellinum undan fjölmörgum fyrirtækjum, stórum jafnt sem smáum, um allt land. Slík skattlagning hlýtur að vera langt umfram það skattlagningarvald sem stjórnarskráin færir Alþingi, því að þó að Alþingi hafi þrátt fyrir allt rúmt vald til skattlagningar gilda engu að síður reglur eignarréttarins, atvinnuréttarins og meðalhófsins eftir sem áður, og afturvirkninnar sem ég nefndi svo ekki sé nú talað um framsal skattlagningarvaldsins.

8. Af lestri umsagnanna verður þess vegna ráðið að frumvörpin tvö kunni að minnsta kosti að stangast á við fjórar greinar stjórnarskrárinnar, þ.e. 40. gr., 72. gr., 75. gr. og 77. gr. Ég fer ekki ofan í efnisatriði þeirra greina stjórnarskrárinnar, þær þekkja menn, en ég vek athygli á þessu í ljósi þeirra álitsgerða sem fyrir nefndinni lágu.

Af þessu má ráða að frumvörpin fela mögulega í sér margvísleg brot á ýmsum ákvæðum stjórnarskrárinnar. Samanlagðar neikvæðar afleiðingar þeirra gera það að verkum að brot þessi hljóta að teljast mjög alvarleg.

Það er alveg ljóst að miklir ágallar eru á þeirri aðferðafræði sem kynnt er til leiks við ákvörðun veiðiskattsins. Í forsendum frumvarpsins er vísað til útreikninga Hagstofunnar. Gallinn á því er hins vegar sá að þeir útreikningar voru hreinlega ekki framkvæmdir með það í huga að þeir gætu dugað sem stofn til skattlagningar. Hagstofan hefur safnað saman tölfræðilegum gögnum um áratugaskeið og unnið úr þeim, meðal annars til þess að leggja grunn að fiskverðsákvörðunum, bæði fyrr og síðar, og almennt til þess að varpa ljósi á stöðu sjávarútvegsins. Ágreiningslaust er að þetta hefur tekist með ágætum.

Hitt er jafnljóst, og kom fram í máli fulltrúa Hagstofunnar, að sú aðferðafræði sem er beitt er alls ekki hugsuð til þess að byggja undir skattlagningu, enda ljóst að annars konar aðferðum yrði þá að beita. Í umsögn Hagstofunnar er þannig bent á að til þess að stofnunin geti aflað slíkra gagna þyrfti að gera lagabreytingu, sem hún kynnir tillögu að í umsögn sinni. Athyglisvert er að meiri hluti atvinnuveganefndar leggur ekki til slíka breytingu þrátt fyrir að forsenda sé fyrir gagnaöflun sem er nauðsynleg til þess að fara þá leið sem frumvarpið boðar með hinum nýja veiðiskatti.

Það er mjög ámælisvert svo ekki sé meira sagt að farið sé af stað af hálfu ríkisstjórnarinnar með áform um grundvallarbreytingar á skattlagningu í sjávarútvegi og stórhækkun skatta á svo fráleitum forsendum sem gert er. Sýnir það með öðru hversu illa er staðið að undirbúningi málsins af hálfu stjórnvalda, jafnvel í svo sjálfsögðum þáttum málsins. Enda er það svo að ekki var gerð til þess tilraun að kalla til sérfræðinga sem hafa sérhæft sig á sviði auðlindahagfræði. Hér á landi búum við svo vel að hafa á að skipa slíku fólki sem meðal annars hefur getið sér gott orð á alþjóðlegum vettvangi og í hinu alþjóðlega fræðasamfélagi á þessu sviði. Er það í rauninni makalaust að ríkisstjórnin skyldi ekki leita til slíkra sérfræðinga til að undirbúa málið svo að það yrði að minnsta kosti gert þannig úr garði að það stæðist fræðilega og tæknilega skoðun. Því er þó ekki að heilsa. Eftir það hefðu menn getað tekið hinar pólitísku ákvarðanir um upphæð gjaldsins o.s.frv. Það vinnulag var sem sagt ekki viðhaft.

Fyrir vikið er það meira að segja þannig að frumvarpið byggir á gögnum sem ekki duga einu sinni til þess að finna út brúklegan skattstofn, auk þess sem mjög alvarlegir annmarkar eru á útreikningsaðferðinni sjálfri. Afleiðingin eru þau ósköp sem birtast okkur í frumvarpinu og hafa alls staðar fengið falleinkunn nær allra þeirra sem hafa kynnt sér málið og skilað atvinnuveganefnd áliti.

Atvinnuveganefnd fól tveimur hagfræðingum, þeim Daða Má Kristóferssyni, dósent við Háskóla Íslands, og Stefáni B. Gunnlaugssyni, lektor við Háskólann á Akureyri, að yfirfara frumvörpin. Þeir hafa áður komið að slíkri vinnu. Stefán vann ásamt fleirum að sérstakri athugun fyrir svokallaða sáttanefnd á árunum 2009 og 2010 og báðir komu þeir að vinnu nefndar sem yfirfór fyrra sjávarútvegsfrumvarp ríkisstjórnarinnar fyrir um það bil ári. Þeir hafa því mjög mikla þekkingu á þessu sviði, auk þess að hafa góðan fræðilegan bakgrunn.

Álit þeirra er ítarlegt og hefur gjarnan verið vísað til þess, en að nokkru leyti má draga það saman hvað veiðigjaldshlutann áhrærir í þessum hluta skýrslunnar. Og hefst nú lesturinn, með leyfi virðulegs forseta:

„Fjallað er um veiðigjöld í sérstöku frumvarpi. Frumvarpinu er ætlað að veita þjóðinni stærri hlutdeild en verið hefur í auðlindarentunni sem veiðarnar skapa. Ekki er einfalt að meta umfang auðlindarentu. Auðlindarentu ónuminna auðlinda má skilgreina sem afurðaverð að frádregnum samfélagslegum kostnaði vegna nýtingar, þar með töldum kostnaði vegna fjármagns. Núverandi aflahlutdeildarkerfi hefur að stofni til verið við lýði frá 1984. Viðskipti með aflaheimildir hafa verið umtalsverð á þessu tímabili. Gera má ráð fyrir að verð á aflahlutdeild endurspegli fyrrnefnda auðlindarentu að teknu tilliti til óvissu og fjármagnskostnaðar. Kostnaður af kvótakaupum hefur um langt skeið verið hluti af kostnaði veiða. Gjaldtakan sem lögð er til í frumvarpinu kemur inn í þennan veruleika, hvort sem menn vilja viðurkenna það eða ekki. Afleiðingarnar geta verið að gjaldtaka sem teldist hófleg fyrir ónumda auðlind verður óraunhæf ef tekið er tillit til umfangs þeirrar auðlindarentu sem þegar hefur horfið úr greininni gegnum kvótaviðskipti.

Gjaldtökuhugmyndir fyrra frumvarps voru gagnrýndar fyrir það að álagning byggði ekki á raunverulegri auðlindarentu, hún tryggði ekki tekjur til að standa straum af stjórnunarkostnaði, dreifðist með ósanngjörnum hætti á misarðsamar veiðar og byggði á of gömlum afkomugögnum. Í frumvarpi til laga um veiðigjöld er að nokkru leyti komið til móts við þessa gagnrýni. Veiðigjaldið er tvískipt, annars vegar er almennt veiðigjald, sem ætlað er að standa straum af kostnaði ríkisins vegna fiskveiðistjórnar, og hins vegar sérstakt veiðigjald, sem byggir á metinni auðlindarentu. Sérstakt veiðigjald er þar að auki lagt á í tvennu lagi, annars vegar á uppsjávarveiðar og hins vegar botnfiskveiðar. Allt er þetta til bóta, miðað við síðasta frumvarp.

Alvarlegir gallar eru hins vegar á mati auðlindarentu til grundvallar sérstöku veiðigjaldi. Alvarlegasti gallinn hefur með uppfærslu gagna að gera. Álagning sérstaks veiðigjalds byggir á tæplega tveggja ára gömlum rekstrargögnum sem þarf að uppfæra. Mat höfunda er að aðferð frumvarpsins hefði skipulega ofmetið rentu, svo nemur tugum prósenta, hefði henni verið beitt á undanförnum árum. Sem dæmi hefði sérstakt veiðigjald verið 140% af metinni auðlindarentu ef aðferð frumvarpsins um uppfærslu gagna hefði verið beitt á tímabilinu 2006 til 2010. Augljóst er að ekki verður búið við svo umfangsmikla skekkju.

Þessu til viðbótar má gera fjölmargar athugasemdir við aðferðafræðina við matið á auðlindarentu sem frumvarpið boðar. Mörg vandamál fylgja því að meta auðlindarentu vinnslu með rentu veiða, eins og frumvarpið gerir ráð fyrir. Ein af afleiðingunum er tvísköttun á þeim umframhagnaði sem önnur vinnsla uppsjávarfisks en bræðsla skapar. Umfang þessarar tvísköttunar hleypur á hundruðum milljóna á ári samkvæmt mati höfunda. Einfaldara virðist að fara þá leið að setja viðmiðunarverð á viðskipti milli tengdra aðila og byggja álagninguna alfarið á gögnum um veiðar, eins og jafnan er gert við álagningu auðlindarentuskatta.

Mat frumvarpsins á fjármagnsþörf er vanmat á raunverulegri fjármagnsþörf í veiðum og vinnslu. Þetta vanmat leiðir til ranglega metinnar auðlindarentu og þar með ranglega ákvarðaðs sérstaks veiðigjalds. Mat frumvarpsins á fjármagnskostnaði virðist tilviljanakennt. Betur hefði farið á því að fjármagnsþörf yrði metin af sérfræðingum á grundvelli markaðsgagna, eins og gert er fyrir flutning og dreifingu á rafmagni, samkvæmt raforkulögum. Bæði almennt og sérstakt veiðigjald er lagt flatt sem föst krónutala á þorskígildiskíló. Eini breytileikinn felst í mismunandi mati á sérstöku veiðigjaldi fyrir botnfiskveiðar og uppsjávarveiðar. Mikill munur er hins vegar á afkomu útgerðarflokka innan hvors flokks fyrir sig. Sérstaklega á þetta við um botnfiskveiðar. Flöt álagning gæti leitt til þess að sérhæfing í veiðum yrði erfið, ef afkoma afmarkaðra útgerðarflokka sveiflast úr takti við almenna afkomu í greininni.“

Tilvitnun lýkur hér í bili.

Hér vil ég aðeins vekja athygli á því að í nefndaráliti meiri hluta er einmitt reynt að hrekja þessi sjónarmið. Þar er reynt að halda því fram að það sé alls ekkert um þetta mat eða tilviljanakennda mat á fjármagnskostnaði að ræða eða vanmat á raunverulegri fjármagnsþörf. En hér er sýnt fram á þetta algjörlega svart á hvítu og er einnig grunnþráðurinn einmitt í gagnrýni þessara sérfræðinga og ekki síður í gagnrýni endurskoðunarfyrirtækisins Deloitte, þannig að í þessum efnum eins og öðrum virðist meiri hlutinn og sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið standa býsna einmana.

Hefst nú tilvitnun að nýju í álit þeirra Stefáns og Daða, með leyfi forseta:

„Gagnrýna verður þá ofurtrú á þorskígildisstuðla sem sjá má í frumvarpinu. Þorskígildisstuðlar mæla hlutfallslegt verð ólíkra fisktegunda. Ósannað er að þeir séu skynsamlegur mælikvarði á ábata af veiðum eða kostnað við að stýra þeim.

Gert er ráð fyrir að öll skip njóti afsláttar frá sérstöku veiðigjaldi fyrir fyrstu tonnin í aflamarki. Með því á að bregðast við erfiðri stöðu margra útgerða í krókaaflamarkskerfinu. Vara verður við því að halda of langt inn á þessa braut svo ekki sé búinn til hvati til þess að fjölga fiskiskipum bara til þess að draga úr greiðslum á sérstöku veiðigjaldi. Slíkt leiðir einungis til sóunar.“

Tilvitnun lýkur hér í bili að nýju.

Það verður þó alla vega að segja meiri hlutanum til hróss að þeir áttuðu sig á þessu, að það fyrirkomulag sem frumvarpið lagði upp með hefði náttúrlega leitt til tómrar vitleysu þar sem menn hefðu farið að dreifa aflaheimildum sínum á mörg skip, auka þannig kostnaðinn og draga úr hagkvæmninni í kerfinu. Hins vegar er það þannig að ekki er tekið tillit til ábendinga varðandi þorskígildistuðlana, þeir eru enn þá alfa og omega alls varðandi álagningu þessa veiðiskatts.

Tilvitnun hefst nú að nýja í Daða og Stefán:

„Skatthlutfall sérstaks veiðigjalds verður að teljast mjög hátt, sérstaklega í ljósi þeirra ágalla sem nefndir hafa verið. Ljóst er að afleiðingar gjaldtöku af þessu umfangi eru verulegar, bæði fyrir fyrirtæki í sjávarútvegi og tengdum greinum, starfsfólk og sjávarbyggðir.

Nýlega voru samþykkt lög á Alþingi um skattlagningu kolvetnisauðlinda, nr. 109/2011. Athygli vekur að skattlagning þeirra ónumdu gas- og olíuauðlinda sem hugsanlega munu finnast á hafsbotni er hóflegri en tillögur frumvarps um veiðigjöld. Að teknu tilliti til allra þessara ágalla er niðurstaðan sú að umfang gjaldtöku samkvæmt frumvarpinu sé langt umfram það sem útgerðin getur staðið undir. Verulegar breytingar þarf að gera á aðferðafræði frumvarpsins við mat á auðlindarentu áður en hægt er að ákvarða hvað mundi teljast hófleg gjaldtaka. Álagning sem byggir á meðaltalsgögnum heillar atvinnugreinar, gögnum sem aldrei var safnað í þeim tilgangi að meta auðlindarentu, þarf að vera hófleg. Núverandi gagnagrunnlag leyfir ekki nákvæmt mat á auðlindarentu sem sjávarútvegurinn skapar. Nauðsynlegt er að fram fari rannsókn á umfangi auðlindarentu og aðferðum sem hægt væri að nota til að meta hana áður en ráðist er í skattlagningu auðlindarentu í því umfangi sem frumvarpið gerir ráð fyrir.“

Tilvitnun lýkur hér í bili að nýju.

Þetta er auðvitað kjarni málsins. Þarna er verið að sýna fram á að allt það blaður í frumvarpinu um að verið sé að skattleggja eitthvað sem menn kalla hér auðlindarentu er bara út í bláinn. Það er ekkert verið að búa til neina útreikninga á auðlindarentu. Það er verið að búa þarna til skattstofn sem hefur bara ekkert með auðlindarentu að gera, eins og þessir sérfræðingar sýna hérna fram á, Ragnar Árnason, prófessorinn okkar í auðlindahagfræði við Háskóla Íslands, og allir þeir sem hafa sérþekkingu á þessu sviði eru sammála um. En auðvitað er ekki hlustað á þessa menn, það á að hlusta á eitthvert allt annað fólk og þess vegna koma menn fram með þetta frumvarp sem er svona gjörsamlega vanbúið og skotið í kaf af öllum þeim sem kynna sér málin.

Að lokum ætla ég að vitna í ummæli þessara tveggja ágætu sérfræðinga, með leyfi virðulegs forseta:

„Að lokum ber að undirstrika að ekki er hægt að horfa á álagningu veiðigjalda afmarkað. Samræmi verður að vera milli gjaldtöku og annarrar umgjarðar fiskveiðistjórnarkerfisins. Ef vegið er að möguleikum til hagræðingar og langtímahagkvæmni mun það skerða umfang auðlindarentunnar og draga úr getu útgerðarinnar til að standa undir veiðigjöldum. Gjaldtaka, sem er hófleg ein sér, getur verið óhófleg skoðuð í samhengi við önnur ákvæði.“

Þetta er kjarni málsins. Við erum hér með kolómögulegt frumvarp í lúkunum um stjórn fiskveiða sem mun draga úr getu sjávarútvegsins til að standa undir veiðigjaldi og þá er síðan í framhaldinu lagt til að stórhækka þetta gjald, þrefalda það frá því sem er í dag og stefnt var að því að fimmfalda það eins og upphaflega var ætlunin.

Við þetta er því að bæta að í skýrslu þeirra Daða og Stefáns segir einnig eftirfarandi og varpar það ljósi á fáránleika þeirrar aðferðar sem frumvarpið boðar:

„Takið eftir að samtímagögnin endurspegla 70% af metinni auðlindarentu að teknu tilliti til almenns veiðigjalds. Álagning sérstaks veiðigjalds samkvæmt reiknireglunni er að meðaltali tæplega 140% af heildarauðlindarentu á tímabilinu 2006 til 2010. Þetta er langt umfram tilætlun löggjafans. Heildartekjur ríkisins af veiðigjaldi árið 2010 hefðu orðið um 38 milljarðar eins og samtímagögn gefa. Geta má þess að sérstakt veiðigjald samkvæmt reiknireglunni ætti að vera 109 kr. á þorskígildiskíló í botnfiski og 140 kr. á þorskígildiskíló í uppsjávarfiski veiðiárið 2012/2013. Tekjur ríkissjóð af veiðigjaldi miðað við óbreyttar veiðar væru þá um 50 milljarðar.“

50 milljarðar, helmingi hærri en stendur þó í texta og athugasemdunum. Svona var þetta nú nákvæmt. Hvað ætli yrði um sveitarstjóraræfil sem kæmi fram með fjárhagsáætlun og segðist ætla að leggja á 10% útsvar og svo kæmi bara í ljós við sólarlag að sveitarstjórinn væri með hugmyndir um 20% útsvar. Ætli hann mundi lifa af daginn? Hann mundi kannski fá að lifa fram á næsta dag en ekki lengur í starfi, svo því sé nú örugglega haldið til haga.

Það segir svo sína sögu að skýrsluhöfundarnir segja eftirfarandi um tilhögun veiðiskattsins samkvæmt frumvarpinu, með leyfi virðulegs forseta:

„Við greiningu á frumvarpi til laga um veiðigjöld kom í ljós alvarleg villa í mati á rentu eins og rakið er í kafla 2.3 hér að framan. Villan leiðir til þess að veiðigjaldið verður mun hærra en t.d. gjaldhlutfall sérstaks veiðigjalds gefur til kynna. Það var mat höfunda að tilgangslaust væri að meta áhrif frumvarpsins í óbreyttri mynd. Ekkert fyrirtæki er líklegt til að standa undir þeim álögum.“

Þetta er auðvitað mikill áfellisdómur. Í fyrsta lagi er það leitt í ljós að fram hafi verið lagt frumvarp um nýjan veiðiskatt og annað um stjórn fiskveiða sem valdi því að ekki eitt einasta fyrirtæki í sjávarútvegi ráði við afleiðingar þess. Og þetta er ekki bara eitthvert frumvarp sem menn hafa hrist fram úr erminni, það var þriggja ára meðganga ríkisstjórnarinnar og þetta er afurðin. Þetta hlýtur að teljast einsdæmi í þingsögunni og verður varla jafnað til nokkurs annars. Og síðan er hitt að þær forsendur sem frumvörpin byggjast á séu svo vitlausar að sérfræðingar sem beðnir eru að taka þau til skoðunar sjá sér þann kost vænstan að fjalla ekki um þau, en búa þess í stað til aðrar forsendur sem hægt sé að reikna til enda og það kemur fram í áliti þeirra, með leyfi virðulegs forseta:

„Höfundum þessarar greinargerðar er nokkur vandi á höndum í að meta afleiðingar frumvarpsins þegar álögurnar eru svo bersýnilega óraunhæfar. Fremur en að lýsa frumvarpið ónýtt er farin sú leið að gera ráð fyrir að niðurstaða reiknireglunnar hafi verið mistök af hendi höfunda frumvarpsins og hið sanna markmið löggjafans hafi verið að haga álagningu sérstaks veiðigjalds í samræmi við gjaldhlutfall sérstaks veiðigjalds og þær tölur um veiðigjöld sem fram koma í greinargerð frumvarpsins.“

Virðulegi forseti. Það sem hér er verið að segja er að ekki er hægt að leggja það á nokkurn mann að reyna að meta afleiðingarnar af frumvarpinu. Það er svo galið að engum dettur í hug að gera það.

Af þessu má líka sjá að frumvarpið hefur verið undirbúið af fullkomnu kunnáttuleysi eins og ég færði rök fyrir áðan. Til slíks hefði að sjálfsögðu ekki komið ef af hálfu hinnar pólitísku forustu í málinu þess hefði verið gætt að leita sérfræðilegrar aðstoðar eins og ég vék að í máli mínu áðan. Það var ekki gert en þess í stað lagt af stað í einhvers konar ævintýri á gönguför, fullkomna óvissuför þar sem undir voru hagsmunir okkar mikilvægustu atvinnugreinar.

Athygli vekur að sérfræðingarnir voru beðnir um af forustu atvinnuveganefndar að skoða aðrar útfærslur skattheimtunnar þegar ljóst var hve áhrif frumvarpsins yrðu herfileg fyrir sjávarútveginn. Þar var gert ráð fyrir að dregið yrði úr skattinum um 55%. Hann yrði sem sagt lækkaður um helming. Engu síður væri ljóst, samkvæmt niðurstöðunum, að hann yrði mjög hár. Segir það mikla sögu um hve fráleit sú nálgun er sem frumvarpið boðar, þ.e. að þrátt fyrir að skatturinn yrði lækkaður um meira en helming teldist það enn mjög hátt.

Endurskoðunarfyrirtækið Deloitte tók að sér að beiðni LÍÚ að taka saman áhrif veiðigjaldsfrumvarpsins á sjávarútveginn. Fyrirtækið studdist við opinber gögn og skoðaði ársreikninga fjölmargra sjávarútvegsfyrirtækja í þessu skyni. Niðurstaðan var skýr. Fjárstreymi sjávarútvegsins í heild dugir ekki til greiðslu á núverandi skuldum. Virðisrýrnun aflaheimilda verður veruleg á fyrsta ári. Og það er alveg nákvæmlega í samræmi við til að mynda mjög vandað og fróðlegt álit sem kom frá Samtökum fjármálafyrirtækja og ég vék hér að áðan þar sem talað er um að virðisrýrnun annars vegar af veiðgjaldsfrumvarpinu og hins vegar af fiskveiðistjórnarfrumvarpinu nemi hundruðum milljarða kr. Í mati Deloitte kemur fram að veiðigjaldafrumvarpið komi verst við þau félög sem hafa fjárfest í sjávarútvegi undanfarin ár. Greind voru 75 félög með umtalsverðan hluta kvótans. Niðurstaðan var sú að af þeim stæðu 53 sjávarútvegsfélög ekki undir boðaðri hækkun veiðigjaldsins. Þá kemur það út úr athugun þessari að frumvarpið muni hitta verst fyrir minni og meðalstóru félögin.

Með öðrum orðum, það sem hér var verið að leggja fram og við erum núna að ræða var frumvarp sem beinlínis hafði það í för með sér að fyrstu fórnarlömbin í öllu blóðbaðinu yrðu litlu fyrirtækin, einyrkjarnir, fjölskyldufyrirtækin, sjálfstæðu útgerðirnar, útgerðir án fiskvinnslu. Þetta voru fórnarlömbin númer eitt. Síðan mundu einhverjir aðrir fylgja í kjölfarið.

Þá hefur verið sýnt fram á að með því að nota afkomutölur úr fiskvinnslu til þess að leggja á veiðiskatt sé sérstaklega vegið að þeim útgerðum sem ekki starfrækja einnig fiskvinnslu. Þessar útgerðir eru einatt helstu viðskiptavinir fiskmarkaða og því bersýnilegt að þessi aðferð skattlagningarinnar getur stefnt starfsemi þeirra í vanda.

Fyrir nefndina komu fulltrúar fiskmarkaðanna og höfðu gríðarlegar áhyggjur einmitt af þessu. Þeir sáu auðvitað fyrir sér í hvað stefndi, þeim var ljóst að þetta mundi bitna mjög harkalega á útgerðum án fiskvinnslu. Fulltrúar meiri hlutans reyndu að þræta lengi vel fyrir það en auðvitað urðu menn að gefast upp fyrir rökunum, skárra væri það nú, menn hljóta alltaf að gera það að lokum. Þess vegna er verið meðal annars að reyna að gera einhverjar breytingar á þessu veiðgjaldsfrumvarpi og ég kem nú nánar að — veiðiskattsfrumvarpi — ég ætla nú ekki að mismæla mig, veiðiskattsfrumvarpi, sem ég kem hér betur að á eftir.

Veiðigjaldið er í rauninni skattur, ég hef sýnt fram á það, og samkvæmt ákvæðum frumvarpanna á að tryggja hann með lögveði sem á að ganga framar veðkröfum. Slíkt fyrirkomulag mun augljóslega gera virði veðsetninga lakari. Ef sá sem fær nýtingarleyfi til fiskveiða, á grundvelli fyrirhugaðrar löggjafar, getur ekki innt af hendi lögboðna greiðslu fyrir þennan tiltekna skatt missir hann leyfið og skip hans og rekstur verður verðlítill. Fiskveiðirétturinn rennur þá til ríkisins og eftir sitja lánastofnanir og aðrir sem lánað hafa fé til rekstrarins með sárt ennið. Fá dæmi eru um að skattar njóti slíks forgangs í löggjöfinni. Dæmi þekkjast vitaskuld um gjöld sem hafa þessa stöðu, en um skatta gilda almennt aðrar lagareglur. Þegar þess er gætt að um gríðarlegar upphæðir er að tefla er auðvitað ljóst að þetta fyrirkomulag getur rýrt mjög eignir veðhafa, sem í flestum tilvikum eru bankar, og sett þá í allt aðra stöðu en þeim var ljós þegar þeir lánuðu fjármuni sína, gegn tryggingum.

Gert er ráð fyrir, samanber 12. gr. þessa frumvarps, að veiðiskattana skuli menn inna af hendi til ríkisins á fjórum jöfnum gjalddögum. Ef þeir eru ekki greiddir innan mánaðar frá gjalddaga fellur veiðileyfi skipsins niður. Með því er ljóst að nýtingarsamningar við ríkið hljóta að vera orðnir í uppnámi og þar með umtalsverður hluti af verðmæti útgerðarinnar.

Mér finnst ástæða til að nema staðar við þetta, líka vegna þess að í nefndaráliti meiri hluta atvinnuveganefndar er aðeins vikið að þessu og reynt að fjalla um þessi mál, meðal annars út frá þeirri gagnrýni sem ég er hér að viðhafa og fleiri hafa bent á. Í áliti meiri hlutans kemur eftirfarandi raunar fram, með leyfi virðulegs forseta:

„Skilningur meiri hlutans er sá að leiðing lögveðsréttar í lög útrými ekki þeim veðréttindum sem lýst hefur verið á veðandlag fyrir gildistöku viðkomandi lögveðsheimildar.“

Það sem hér er verið að segja er út af fyrir sig fróðlegt, þ.e. að ef til lögveðs stofnist muni það ekki raska þeim veðheimildum sem eru til staðar á viðkomandi skipi. Þetta held ég að sé nú býsna umdeilanlegt, enda er vitnað hér í dóm Hæstaréttar frá 23. janúar 2003 og þar segir, með leyfi virðulegs forseta:

„Það er almenn regla að lögveð gangi fyrir samningsveði í eign þeirri sem það hvílir á og skiptir ekki máli hvort það veð var tilkomið fyrir eða eftir að til lögveðs stofnaðist.“

Mér sýnist þetta vera býsna skýrt. Það er þá þannig að lögveðið gengur fyrir og þarna er bara einfaldlega verið að taka um það pólitíska ákvörðun hér á Alþingi, ef þetta nær fram að ganga, að það séu þá veiðigjöldin sem hafi alltaf skilyrðislausan forgang. Þetta mun þá hafa þau áhrif að fjármálastofnanir munu fylgjast mjög vel með því hvernig menn standa straum af veiðigjöldunum. Auðvitað munu útgerðirnar leggja ofuráherslu á að borga veiðigjöldin vegna þess að það er forsendan fyrir því að geta haldið áfram. Þegar við sjáum þetta allt saman í þessu samhengi er alveg ljóst að fjármálafyrirtækin munu grípa til sinna úrræða þegar þau finna fyrir því að lausafjárstaða fyrirtækjanna er að versna og möguleikar þeirra við það að standa undir skuldbindingum sínum, meðal annars með greiðslu á veiðigjöldunum, eru að minnka, vegna þess að svo gríðarlegir hagsmunir eru í húfi fyrir þá sem hafa veð í þessum eignum að þeir hljóta auðvitað að sjá til þess að veiðigjöldin séu greidd og hafa þar með orðið þá líka tangarhald á fyrirtækjunum.

Nú hefur meiri hlutinn kynnt breytingartillögur við frumvarpið. Ég ætla að árétta það og ég tek til dæmis undir það að ég tel að það sjónarmið sem kemur þar fram varðandi þær útgerðir sem eru skuldugar af ástæðum sem hafa verið raktar og ég ætla í sjálfu sér ekkert að orðlengja, að það fyrirkomulag sé mjög til bóta. Það mætti auðvitað finna eitt og annað að því, það má ræða um prinsippið á bak við það, en ég bendi á að prinsippið í þessum efnum er nákvæmlega það sama og við erum að ræða hér daga langa, mánuðum saman í þinginu, um að koma til móts við skuldug heimili. Þá stofnast vissulega til einhvers samanburðar við þá sem skulda aðeins minna o.s.frv. Slík umræða getur verið umræðan endalausa en staðan sem menn standa einfaldlega frammi fyrir að óbreyttu frumvarpi, verði ekki tekið tillit til þeirra breytinga sem meiri hlutinn gerir — svo ég stytti mér bara leið, krókaaflamarkskerfið yrði meira og minna ein rjúkandi rúst. Flóknara er það ekki. Þess vegna vil ég út af fyrir sig fagna þeirri viðleitni sem kemur fram hjá meiri hlutanum í þessum efnum að reyna að koma til móts við þann mikla vanda sem við er að glíma og á ekki bara við um krókaaflamarkið þó að hann sé örugglega hlutfallslega stærstur þarna.

Engu að síður er þó ljóst að frumvarpið er eins og það liggur fyrir með breytingartillögum meiri hlutans algjörlega óaðgengilegt. Enn er gjaldið allt of hátt og það hefur komið fram í áliti sérfræðinganna, eins og ég hef rakið, að þegar það er vegið saman með því frumvarpi sem er bakgrunnur þessa máls og með þeim breytingartillögum sem meiri hluti atvinnuveganefndar hefur kynnt, er augljóst mál að gjaldið er allt of hátt og sú heildarmynd sem varpað var fram af umsagnaraðilum í ljósi þessara mála hefur ekki svo mikið breyst þrátt fyrir allt vegna áhrifa af stóra fiskveiðistjórnarfrumvarpinu. Þess vegna er alveg ljóst að sjávarútvegsfyrirtækin munu þrátt fyrir allt mjög mörg hver eiga í erfiðleikum við að glíma með þetta gjald. Enda er það svo að þegar það hefur að fullu tekið gildi mun prósentan sem notuð er til álagningar skattsins verða sú hin sama og upphaflega var lagt af stað með í frumvarpinu þótt gjaldstofninn sé að sönnu annar.

Frumvarpið er flókið og flækjustigið hefur síst minnkað við breytingartillögurnar, og það kom raunar fram við meðhöndlun málsins í atvinnuveganefnd. Við þurftum talsvert miklar skýringar og kann það kannski eitthvað að skýrast af greindarstigi okkar sem í atvinnuveganefndinni sitjum, ég skal ekki um það segja. Engu að síður er ljóst að þetta er býsna flækjukennt mál og menn þurftu dálítið að hugsa sig um til þess að skilja þetta heildarsamhengi. Það sem mestu máli skiptir að mínu mati er að það hefur enginn á þessu stigi neina nákvæma yfirsýn um áhrif þessa máls og hvað þá að það hafi verið skoðað í samhengi við stóra frumvarpið um breytingar á fiskveiðistjórnarlöggjöfinni fyrr en þá í morgun á fundi atvinnuveganefndar þegar við fengum til liðs við okkur Daða Má Kristófersson, annan þeirra sérfræðinga sem hafa verið að vinna fyrir nefndina, sem skoðaði þetta í samhengi við stóra fiskveiðistjórnarfrumvarpið og komst að þeirri niðurstöðu að í því ljósi væri þessi gjaldtaka allt of há. Hann hafði í sjálfu sér komist að þeirri niðurstöðu að margar og flestar kannski þær breytingar sem væri verið að gera á frumvarpinu horfðu til réttrar áttar, það væri lægra gjald, verið væri að taka tillit til skuldastöðunnar, verið væri að heimila þessa yfirfærslu á tapi, eða hvað á segja, þegar neikvæð renta væri. Það væri verið að taka tillit til þess þáttar sem lyti að fiskvinnslunni þótt það væri ekki gert að öllu leyti, þá væri verið að afnema gjaldtökuna sem átti að vera á innflutta fiskinum o.s.frv. En þegar það væri hins vegar skoðað í samhengi við stóru fiskveiðistjórnarlöggjöfina eins og hún liggur fyrir núna með breytingartillögum, hugmyndum, skulum við segja, meiri hluta atvinnuveganefndar væri þessi gjaldtaka enn þá a.m.k. allt of há.

Því miður er allt of lítið gert með margar veigamiklar athugasemdir sem gerðar voru við frumvarpið. Ég get nefnt í þessu sambandi að gerðar voru alvarlegar athugasemdir við að það kynni að brjóta í bága við stjórnarskrána, en ekki verður séð af breytingartillögum meiri hlutans að nokkurt tillit hafi verið tekið til þeirra athugasemda. Öðru nær raunar.

Í gagnrýninni sem sett var fram á frumvarpið var til dæmis vikið að sjálfri forsendunni, útreikningi á meintri rentu. Ekkert í breytingartillögum meiri hlutans hruggar við þeirri gagnrýni. Þá var bent á að vísitölur þær sem lagðar voru til grundvallar hefðu í rauninni haft í för með sér tvöfalt meiri skattheimtu en kynnt var. Þeirri gagnrýni er svarað þannig að horfið er frá þeirri vísitöluviðmiðun og önnur sett í staðinn sem upplýst er að afnemi þá bjögun í skattlagningunni sem snýr að botnfiskveiðunum. Hið sama á ekki við um skattlagningu uppsjávarveiða. Þar er vandamálið enn til staðar.

Vegna þessa alls hefur meiri hlutinn hins vegar gefist upp á því að beita sinni mislukkuðu útreikningsreglu á næsta ári og fer þess í stað þá leið að skattleggja sjávarútveginn með fastri krónutölu á hvert þorskígildistonn og gildir það bæði um almenna veiðigjaldið og sérstaka veiðigjaldið. Að loknu næsta fiskveiðiári er hins vegar ætlunin að taka upp kerfisbreytinguna við álagningu skattsins og mun hann þá hækka stig af stigi og verða að lokum 70% af skattstofni, sem höfundar frumvarpsins kalla ranglega rentu, eins og ég er margoft búinn að fara hér yfir og ég hygg að sé óumdeilt, a.m.k. í fræðaheiminum, þó að í ráðuneyti sjávarútvegs- og landbúnaðarmála kunni að finnast einn og einn sem hafi aðra skoðun. Og nú virðast mér þeir reyndar vera orðnir fimm hér á Alþingi sem taka undir það að þetta sé renta miðað við að fimm þingmenn skrifa undir álit meiri hlutans.

Uppgjöf sína varðandi boðaða aðferðafræði frumvarpsins innsiglar meiri hlutinn með því að vísa meira og minna öllum helstu álitaefnunum inn í nýja veiðigjaldsnefnd sem frumvarpið boðar að sett verði á laggirnar. Sú nefnd átti að hafa verulegt verkefni með höndum samkvæmt frumvarpinu, svo mikið verkefni raunar að alvarlegar athugasemdir og efasemdir komu fram um að það stæðist stjórnarskrá vegna þess að í því fælist lítt dulbúið framsal skattlagningarvalds sem stangaðist á við stjórnarskrána. Á þessu er ekki tekið heldur fremur bætt í með því að fela nefndinni enn aukið vald. Það hlýtur þess vegna að kalla á verulegar efasemdir um hvort þetta verklag standist stjórnarskrána. Það hlýtur þess vegna að teljast mjög líklegt, því miður, að á þennan þátt málsins verði látið reyna fyrir dómstólum.

Þegar við skoðum þær breytingartillögur sem meiri hlutinn kynnir að öðru leyti blasir vitaskuld við að í þeim felst viðurkenning á mjög margvíslegri gagnrýni sem hafði verið sett fram. Þetta sjáum við af því að skatturinn er lækkaður. Þetta sjáum við á því að í raun og veru viðurkennir meiri hlutinn fánýti aðferðafræðinnar og hversu fráleitt það var að ætla að innheimta sérstakan auðlindaskatt af afla sem veiddur er af erlendum skipum eða keyptur af skipum sem veitt hafa utan íslensku lögsögunnar. Engin leið er að halda því fram heldur að skattleggja beri, á grundvelli reiknaðrar auðlindarentu, afla sem erlend skip veiða eða er keyptur til landsins frá skipum sem hafa veitt hann í lögsögum annarra þjóða. Svo fráleitt er það að undrun sætir að slíkri hugmynd hafi á einhverjum tímapunkti verið fleytt inn í stjórnarfrumvarp sem ætlað er að leggja grunn að skattlagningu vegna nýtingar á fiskstofnum innan íslensku lögsögunnar, því að auðvitað var það algjörlega óhjákvæmilegt að slíkt ákvæði yrði fellt út úr frumvarpinu. Það gat auðvitað aldrei staðið, það hlýtur hvert mannsbarn að sjá.

Þá var bent á að um tvísköttun gæti orðið að ræða með því að reikna inn sem eins konar auðlindarentu þann ábata sem verður til í fiskvinnslunni. Þetta átti ekki síst við um uppsjávarfiskinn. Sá ávinningur sem verður til í fiskvinnslunni helgast af allt öðrum þáttum og á ekkert skylt við auðlindarentu eins og hún er skilgreind af öllum sem þekkja til þess hugtaks. Inn í það sem við erum að tala um í fiskvinnslunni spila ýmsir aðrir þættir, eins og vinnslutækni, vöruþróun og markaðsstarf, svo dæmi sé tekið, og því auðvitað út úr öllu korti að kenna slíkt við auðlindarentu. Við þeirri gagnrýni er brugðist að nokkru leyti með því að lækka áhrif fiskvinnslutekna á hinn nýja veiðiskatt.

Þá er að nefna að meiri hlutinn bregst við þeim ábendingum sem fram komu um að veiðiskatturinn samkvæmt frumvarpinu mundi ganga á milli bols og höfuðs á nýrri útgerðum, einyrkjum og þeim fjölmörgu nýliðum sem hafa fjárfest í sjávarútvegi undanfarin ár. Þær fórnir sem frumvarpið hefði að óbreyttu kallað vegna þessa yfir íslenskan sjávarútveg hefðu sannarlega orðið gríðarleg blóðtaka sem enginn hefði séð fyrir endann á. Gallinn við þessar breytingartillögur er sá að allsendis er óljóst hvort þær muni ná tilætluðum árangri.

Talað er um í þeim forsendum sem meiri hlutinn kynnir hér til sögunnar að þessi ívilnun, hún er kölluð svo vegna kvótaskulda, nemi 1,5 milljörðum kr. Ekki hafa verið lögð fyrir nefndina nein töluleg gögn um hvernig þessi tala er fundin, ekki hafa verið lögð fram nein töluleg gögn um hversu háar þessar skuldir gætu verið, þannig að við rennum bara blint í sjóinn með það. Það er einn gallinn við þetta mál að ýmsar þær tölur sem reiddar eru fram, okkur hefur ekki verið gerð grein fyrir því í rauninni hverjar eru forsendur þessara útreikninga og þess vegna er harla erfitt fyrir okkur að taka afstöðu til þeirra. Engu að síður, ég hef sagt það og segi það enn að ég tel að þetta sé góð viðleitni, meiri hlutinn fær þá a.m.k. 1 fyrir að sýna viðleitni í þá áttina og ég ætla ekkert að taka það af meiri hlutanum.

Það vekur síðan athygli að áður en lagasetning um veiðiskattana hefur verið samþykkt og áður en fyrir liggur hvert yrði rekstrarumhverfi sjávarútvegsins hefur ríkisstjórnin kynnt kosningaplagg sitt um ráðstöfun stórs hluta veiðiskattsins. Við það er margt að athuga.

Í fyrsta lagi er slík ráðstöfun í algjöru ósamræmi við þá stefnumörkun sem ríkisstjórnin segist fylgja um að eyrnamerkja ekki tiltekna gjaldtöku eða skatta ákveðnum viðfangsefnum. Hversu oft erum við ekki búin að heyra þessar ræður, hversu oft hefur ekki verið útskýrt fyrir okkur að tilteknir skattar renni ekki til tiltekinna verkefna, þeir renni bara í ríkissjóð. Og hvernig ætla menn yfir höfuð að eyrnamerkja þessar krónur og fylgja þeim síðan eftir í gegnum allt greiðslukerfi ríkisins og segja: Þessar skattkrónur sem útgerðarmaðurinn á Bakkafirði borgaði fara síðan til vegagerðar á Vestfjörðum eða hvaða nafni sem það nefnist. Þetta er auðvitað allt saman einhver svona sýndarleikur sem ber öll merki þess að menn séu farnir að glíma við dálítinn kosningaskjálfta.

Í annan stað var boðað í frumvarpinu að samráð yrði um þann hluta skattsins sem renna átti til tiltekinna viðfangsefna. Það samráð hefur mér vitanlega ekki átt sér stað. Það hefur verið greint frá því að einn tiltekinn þingmaður stjórnarandstöðunnar hafi komið að málinu en mér er ekki kunnugt um að aðrir hafi orðið þeirrar náðar aðnjótandi að vera teknir með í slíkt samráð.

Loks má nefna, sem ég hef áður vakið athygli á, að ríkisstjórnin er með þessu að birta þá framtíðarsýn sína að við munum um fyrirsjáanlega framtíð búa við álíka lágt raungengi og núna. Þetta blasir við í þeim forsendum sem ríkisstjórnin hefur sjálf gefið sér um fjárhæð veiðiskattsins. Þessi skattur er mjög næmur fyrir breytingum í afkomu atvinnugreinarinnar.

Þetta er ekki bara mín prívatskoðun, þetta hefur komið hér fram af munni hvers þingmannsins á fætur örðum, talsmaður málsins af hálfu meiri hlutans hefur svona hundrað sinnum sagt þetta og hæstv. sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra álíka oft og ýmsir aðrir þingmenn hafa sagt þetta. Við skulum bara gefa okkur að það sé rétt og viðurkenna það. Þá blasir við dálítið athyglisverð mynd. Alþýðusamband Íslands hefur bent á að ef gengi krónunnar styrkist um 20% verði veiðigjaldið um þriðjungur þess sem boðað var í upphaflegu frumvarpi, þegar menn voru að tala um 24 milljarða kr. eða þar um bil, og um helmingur þess sem sagt er að það gefi á næsta ári. Þannig telur Alþýðusamband Íslands að skatturinn yrði 8–9 milljarðar kr. við 20% gengisstyrkingu, miðað við upphaflegt frumvarp. Með þeim breytingum sem meiri hlutinn boðar sýnist manni augljóst að þessi tala yrði þá enn lægri ef gengið styrktist. Þar með væri botninn dottinn úr hinum hátimbruðu loforðum sem reidd hafa verið fram og kölluð framkvæmdaáætlun ríkisstjórnarinnar. Eina leiðin til þess að áform ríkisstjórnarinnar gangi eftir, kosningavíxillinn sjálfur, að hægt sé að borga af honum, er að gengi krónunnar styrkist ekki heldur veikist fremur. Þar með væri hins vegar búið að kafsigla skilyrði kjarasamninganna sem launþegar settu fram.

Það kemur fram til dæmis í bókun Alþýðusambands Íslands sem aðspurðir sögðu á fundi með atvinnuveganefnd þegar ég leitaði eftir því, að forsenda kjarasamningsins væri að gengisvísitalan færi niður í 180 í árslok þessa árs. Hún stendur núna í sirka 230 og er hreinlega ekkert að styrkjast, bara ekki nokkurn skapaðan hlut. Og nú sjáum við af þessu að hæstv. ríkisstjórn hugsar þetta þannig að til þess að sjávarútvegurinn geti staðið undir 15 milljarða veiðigjaldi, sem eigi svo að fara upp í rúmlega 20 þegar allt er komið í kring, þá þurfi gengi krónunnar að vera þetta lágt því að ella gefur það ekki 15–21 milljarð kr., það gefur miklu lægri tölu eins og Alþýðusamband Íslands hefur svo rækilega sýnt fram á. Mér er ekki kunnugt um að þetta hafi verið vefengt, enda getur ekki verið hægt að vefengja það ef það er þannig sem talsmenn þessa máls hafa verið að segja okkur daginn út og daginn inn að þetta gjald sé svo dásamlegt vegna þess að það sé svo næmt fyrir afkomubreytingum að einmitt þegar slær í bakseglin, til dæmis þegar gengi krónunnar styrkist, þegar verðlag lækkar á mörkuðum, þegar aðföngin hækka í verði að þá muni það hafa það í för með sér að gjaldið lækki.

Virðulegi forseti. Núna þegar málið er komið til 2. umr. er það að mínu mati enn þá ákaflega óljóst. Í fyrsta lagi veit enginn í rauninni hver áhrifin verða á sjávarútveginn í heild. Við eigum erfitt með að átta okkur á því nema að því leytinu til sem við fengum stutta greiningu á, sérfræðings, sem hafði þó ekki haft mikið ráðrúm til þess að íhuga málið og hafði ekki haft tækifæri til þess að fara ofan í það. Eðlilegt væri að menn skoðuðu málið núna til hlítar vegna þess að um er að ræða svo gríðarlega mikla hagsmuni fyrir sjávarútveginn, fyrir þjóðfélagið, fyrir okkur öll að vel takist til. Og þegar við höfum ekki, hvað á ég að segja, svona makróökónómískar upplýsingar, þjóðhagslegar — svo ég sletti nú ekki — um þessi mál í heild sinni getur nú nærri að við höfum ekki miklar upplýsingar um hver áhrifin verða á einstakar byggðir. Það blasti t.d. við að eins og frumvarpið var mundi það bitna mjög harkalega á mörgum svæðum. Landsbanki Íslands, höfuðútlánabanki til sjávarútvegs á Íslandi, sagði að þetta mundi bitna mjög hart á Reykjanesi, höfuðborginni, Vesturlandi, Vestfjörðum, með öðrum orðum kjördæmi mínu og hv. þingmanna Lilju Rafneyjar Magnúsdóttur og Ólínu Þorvarðardóttur, svo dæmi sé tekið, og kjördæmi hæstv. fyrrverandi sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, þessi svæði hefðu orðið mjög harkalega úti í þessum efnum.

Mér er til dæmis ekki alveg ljóst á þessari stundu hvort þetta hafi breyst mjög mikið eða breyst í grundvallaratriðum. Ég veit að það mun ekki breytast hvað varðar stóra sjávarútvegsfrumvarpið eins og þar er verið að leggja til eftir nýjasta prófarkalestur, ég get ekki gert mér í hugarlund hver áhrifin verða á byggðirnar eða landsvæðin hvað varðar þetta frumvarp sérstaklega, hvað þá einhverjar útgerðir eða útgerðarflokka. Hvað til dæmis með krókaaflamarkið? Fram kom að það yrði hreint blóðbað í þeim flokki ef frumvörpin næðu fram að ganga. Við höfum ekki haft tækifæri til þess að láta skoða það. Þó eru þessar upplýsingar á margan hátt tiltækar og hefði átt að vera hægur vandi að skoða það.

Talað er um að innheimt veiðigjald verði á næsta fiskveiðiári rúmlega 15 milljarðar kr. Í nefndinni hafa í sjálfu sér ekki verið lögð fram nein formleg gögn eða útreikningar sem styðja það. Við sjáum að í nefndaráliti meiri hlutans er reynt að tíunda einhverjar tilteknar forsendur en það er auðvitað ekki mjög rækilega gert. Útreikningur veiðigjaldsins er flókinn og við hefðum þurft að sjá þá farið í gegnum útreikningana í nefndinni til að geta lagt á það sjálfstætt mat hvort um væri að ræða réttar tölur. Við hefðum líka gjarnan viljað kalla eftir sjálfstæðu mati, til dæmis endurskoðunarskrifstofunnar Deloitte eða sérfræðinganna okkar eða einhverra annarra til þess að átta okkur á því hvort þetta væru réttar tölur sem reiddar væru fram. Við höfum nefnilega séð svolítið skrautlegt í þeim efnum þegar verið er að bera á borð okkar þingmanna í þessu frumvarpi talnaleg gögn sem — eins og ég hef verið að fara hér yfir — hafa ekki staðist að nokkru leyti og það hefur ekki staðið steinn yfir steini þegar menn hafa farið að skoða það sem hafa vit á þessum málum.

Þá er með öllu óljóst hver áhrifin verða af ákvæði til bráðabirgða II sem varðar meðferð þeirra sem hafa keypt hafa aflaheimildir og bera miklar skuldir vegna þess. Ég vil út af fyrir sig fagna þessu ákvæði. Í greinargerð okkar hv. þm. Jóns Gunnarssonar vísum við til talna sem voru eitthvað á floti í nefndinni, að þessi ívilnun gæti numið 2–2,5 milljörðum kr., 2,2, ég hygg að ég hafi einhvern tíma heyrt þá tölu. Nú sé ég hins vegar í áliti meiri hluta atvinnuveganefndar að um er að ræða 1,5 milljarða kr. Ég geri ráð fyrir að það sé þá hin rétta tala sem menn hafi komist að niðurstöðu um. En við sjáum af þessu að þetta er óljóst enda geri ég ráð fyrir að menn séu ekki búnir að sjá algjörlega fyrir endann á málinu. Þetta er flókið mál og menn þurfa þess vegna að fá tækifæri til að skoða það og það er verkefni sérstaklega endurskoðenda að gera það. Ég geri ráð fyrir að það séu einmitt þeir í samráði við til dæmis skattayfirvöld sem hefðu getað reynt að slá máli á áhrif þessa. Því hefði verið eðlilegt að skoða það sérstaklega með því að máta þessar breytingar við það úrtak úr ársreikningum fjölda fyrirtækja sem sérfræðingar sem unnu fyrir nefndina höfðu undir höndum og líka það úrtak sem Deloitte hafði undir höndum. En slík úttekt hefur því miður ekki verið gerð um það hvort þetta dugi til þess að afstýra þeirri vá sem frumvarpið hefði að óbreyttu haft í för með sér fyrir skuldugar útgerðir vegna kvótakaupa.

Það er líka alveg ljóst að frumvarpið mun bitna hart á útgerðum sem ekki eru með fiskvinnslu og hafa lamandi áhrif á starfsemi fiskmarkaða. Það er mikið áhyggjuefni. Menn hafa verið að tala fyrir því að mikilvægt væri að auka starfsemi fiskmarkaða, þar með yrði til eðlilegra markaðsverð, hafa margir sagt, ég er kannski ekki alveg sammála um að það sé eina leiðin til þess. Ég vek til dæmis athygli á því að verðlagsstofuverðið eltir markaðsverð fiskmarkaðanna með dálítilli tímatöf bæði upp og niður og á að vera 80% af því verði. En engu að síður, aðalatriðið er að það er mat bæði fiskmarkaðanna og annarra sem hafa kynnt sér það að þetta muni bitna á þeirri starfsemi.

Þá er enn með öllu óljóst hvort frumvarpið samrýmist stjórnarskrárákvæðum, eins og ég hef nefnt.

Ég ætla að segja þetta síðan að lokum: Það er örugglega einsdæmi í þingsögunni að lögð hafi verið fram frumvörp af ríkisstjórn sem ætlað sé að skapa heildarramma um sjálfan sjávarútveginn en hafi það í för með sér að ekkert einasta fyrirtæki í greininni ráði við afleiðingar þess, eins og ég hef þegar rakið. Sú er þó niðurstaða þeirra sérfræðinga sem atvinnuveganefnd kvaddi til ráðslags um frumvörpin.

Af þessu má sjá að þetta frumvarp er í rauninni enginn grundvöllur til álagningar veiðigjalds eða veiðiskatts. Hugmyndafræðin stenst ekki skoðun. Um er að ræða skatt en ekki almenna gjaldtöku. Fráleitt er að tala um að það feli í sér skattlagningu á auðlindarentu. Gjaldstofninn er alls ekki raunhæfur. Byggt er á gögnum sem eru ekki til þess fallin að vera grundvöllur skattheimtu, og áfram mætti telja.

Við í 1. minni hluta teljum því að eðlilegast væri að málið yrði ekki afgreitt núna. Skynsamlegt væri að vinna með okkar helstu sérfræðingum á sviði auðlindahagfræði við útfærslu á gjaldtöku í sjávarútveginum, skoða áhrifin af slíkri gjaldtöku með víðtækum hætti og vinna að almennri sátt um hana. (Forseti hringir.)

Undir álitið skrifar sá sem hér stendur, sem er framsögumaður, og hv. þm. Jón Gunnarsson.