tekjustofnar sveitarfélaga.
Forseti. Ég mæli hér fyrir nefndaráliti frá meiri hluta umhverfis- og samgöngunefndar um frumvarp til laga um breytingu á lögum um tekjustofna sveitarfélaga, nr. 4/1995, með síðari breytingum. Þetta er framhaldsnefndarálit.
Ég ætla, frú forseti, að leyfa mér að lesa meira og minna greinargerð málsins vegna þess sem hér hefur verið haldið fram um þetta mál, vegna þess að hér er sagt nokkuð ítarlega frá aðdraganda málsins.
„Við umfjöllun málsins kom fram að tilteknum umsagnaraðilum þótti meðferð þess verulega ábótavant sökum stutts umsagnarfrests. Meiri hlutinn nefndarinnar tekur undir það að umsagnarfrestur hafi verið stuttur sökum þess hve seint formlegar umsagnarbeiðnir voru sendar út.“ — Rétt er að geta þess að umsagnaraðilar fengu formlega, með formlegu bréfi frá Alþingi vikufrest til þess að skila umsögn og áliti. — „Meiri hlutinn ítrekar hins vegar að málið á sér langan aðdraganda og hefur verið rætt á vettvangi sveitarfélaga um langt skeið eins og ítarlega er gerð grein fyrir í þessu áliti. Öllum er ljóst hvað um ræðir og engum getur komið á óvart að málið liggi fyrir til samþykktar í þinginu. Málinu var dreift á Alþingi 23. október sl. og innanríkisráðherra mælti fyrir því á þingfundi 25. október sl. Síðan hefur málið verið aðgengilegt á heimasíðu þingsins og öllum frjálst að senda inn umsagnir.
Aðdragandi málsins er sá að árið 2009 skipaði þáverandi samgönguráðherra sameiginlegan starfshóp ríkis og sveitarfélaga til að vinna að heildarendurskoðun Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga. Meðal verkefna hópsins var að stuðla að auknum gæðum jöfnunaraðgerða og tryggja að tekið væri mið af heildaraðstæðum sveitarfélaga, bæði hvað varðar mismunandi útgjaldaþörf og tekjumöguleika. Í júní 2010 skilaði starfshópurinn tillögum sínum til ráðherra. Meðal ályktana starfshópsins var eftirfarandi:
„Þá vakti það einnig athygli starfshópsins að mörg sveitarfélög fá framlög úr jöfnunarsjóði þrátt fyrir það að hafa heildartekjur á íbúa langt umfram landsmeðaltal. […] Það er því niðurstaða starfshópsins hvað þetta varðar að afar brýnt sé að endurskoða jöfnunarkerfið með mun meiri heildarsýn á útgjaldaþörf og tekjumöguleika sveitarfélaga en er í núverandi kerfi.“
Starfshópurinn heimsótti marga landshluta haustið 2010 og kynnti niðurstöðurnar. Þær voru einnig kynntar á landsþingi Sambands íslenskra sveitarfélaga sama ár.
Árið 2011 tóku gildi breytingar á regluverki jöfnunarsjóðs í samræmi við tilteknar tillögur starfshópsins, en áfram var unnið í vinnuhópi ráðuneytisins og sambandsins að frekari útfærslum á öðrum atriðum er lúta að heildaruppstokkun á jöfnunarkerfinu.
Fljótt kom í ljós að verkefnið væri umfangsmeira en áætlað var og þess vegna lagði vinnuhópurinn til þá breytingu, sem framkvæmd yrði strax en væri eigi að síður ákveðinn áfangi á leið að heildaruppstokkun regluverksins, að jöfnunarframlög sjóðsins til allra tekjuhæstu sveitarfélaganna yrðu felld niður. Sú tillaga var kynnt á ársfundi jöfnunarsjóðs í október 2011 og var jafnframt greint frá því að unnið væri að reglugerðarbreytingu í samræmi við tillögu vinnuhópsins.
Reglugerðin tók gildi 1. janúar 2012, en var að hluta afturkölluð vegna mikillar andstöðu þeirra sveitarfélaga sem urðu fyrir áhrifum til lækkunar á framlögum úr jöfnunarsjóði. Í því sambandi var einkum vísað til samkomulags um yfirfærslu grunnskólans frá árinu 1996. Var ákveðið í framhaldinu að vinna að gerð frumvarps og leita eftir því við Alþingi að styrkja stoð reglugerðarheimildar fyrir slíkri skerðingu. Ákvörðun um afturköllun reglugerðar var kynnt með bréfi frá jöfnunarsjóði til þeirra sveitarfélaga sem um ræðir 1. ágúst sl. Þar kom m.a. eftirfarandi fram:
„Nú stendur yfir vinna í ráðuneytinu við gerð frumvarps til laga um breytingu á lögum um tekjustofna sveitarfélaga, nr. 4/1995, með síðari breytingum. Með þeirri breytingu mun lagastoðin verða skýr hvað framangreinda skerðingu á framlögum til tekjuhárra sveitarfélaga varðar.“
Hinn 26. október sl. birti Jöfnunarsjóður sveitarfélaga áætlun um framlög til sveitarfélaga á árinu 2013. Með yfirlitinu um framlög vegna reksturs grunnskóla kom m.a. eftirfarandi fram:
„Sá fyrirvari er gerður við úthlutun framlagsins að verði frumvarp til laga um breytingu á III. kafla laga um tekjustofna sveitarfélaga, nr. 4/1995, samþykkt mun framlag ársins falla niður. Breytingin á lögunum felur í sér heimild til skerðingar framlaga til þeirra sveitarfélaga er hafa mögulegar heildarskatttekjur 50% umfram landsmeðaltal, þ.e. tekjur af útsvari og fasteignaskatti á hvern íbúa miðað við fullnýtingu þeirra tekjustofna.“
Í ljósi alls framangreinds er það skýr niðurstaða meiri hlutans að sveitarfélögin hefðu átt að vera undir það búin að til skerðingar gæti komið á framlögum til þeirra úr Jöfnunarsjóði sveitarfélaga á árinu 2013 í samræmi við þá tillögu sem fyrir lá og hafði verið rækilega kynnt. Fjárhagsáætlanir tveggja sveitarfélaga af þeim fimm sem um ræðir voru skoðaðar og ekki er annað að sjá en að viðkomandi sveitarfélög hafi gert ráð fyrir að umræddar breytingar mundu ná fram að ganga.
Í umsögnum umræddra sveitarfélaga kom fram að þau telji að efni frumvarpsins sé brot á samkomulagi þeirra við ríkið um flutning grunnskóla til sveitarfélaga og færslu tekjustofna á móti sem gert var árið 1996. Samband íslenskra sveitarfélaga bendir í umsögn sinni á að frumvarpið feli ekki í sér brot á samkomulaginu „af þeirri ástæðu að í samkomulaginu er ekki kveðið á um fyrirkomulag jöfnunaraðgerða til þess að tryggja sveitarfélögum fjármagn til að mæta þeim kostnaðarauka sem þau urðu fyrir vegna yfirfærslu grunnskólans“. Meiri hlutinn tekur undir þessi sjónarmið og telur ekki að umrætt samkomulag frá 1996 komi í veg fyrir nauðsynlegar og sanngjarnar breytingar svo að jöfnunarsjóður geti betur rækt hlutverk sitt. Við blasir að mati meiri hlutans að löggjafinn verður að geta brugðist við breyttum tímum og aðstæðum með hagsmuni heildarinnar að leiðarljósi hverju sinni.
Meiri hlutinn áréttar að verði frumvarpið að lögum muni það ekki hafa fjárhagsleg áhrif á sveitarfélögin sem heild. Ekki er um að ræða lækkun á framlögum úr jöfnunarsjóði til sveitarfélaga almennt heldur breytingu á innbyrðis skiptingu framlaga milli sveitarfélaga, í samræmi við hlutverk sjóðsins eins og því er lýst í 1. gr. frumvarpsins. Meiri hlutinn ítrekar einnig að markmið lagabreytingarinnar er liður í stærra verkefni, sem er að auka innbyrðis jafnvægi í jöfnunarkerfinu og að jöfnunarframlög endurspegli raunverulega þörf sveitarfélaga fyrir auknar tekjur til að mæta útgjöldum. Skýr þörf er á að fjármagn jöfnunarsjóðsins sé nýtt betur til að létta undir með sveitarfélögum sem mest þurfa á jöfnunarframlögum að halda. Þá hefur komið fram að ef heimildarákvæðið verði ekki sett í lög sem fyrst muni það fresta því verulega að markmiðum þeim sem stefnt er að með jöfnunarsjóði verði náð. Meiri hlutinn telur hafið yfir vafa að breyting sú sem í frumvarpinu felst sé hvort tveggja í senn, sanngjörn og tímabær.
Meiri hlutinn leggur til breytingu tæknilegs eðlis til leiðréttingar á tilvísunum í lögunum. Breytingin þarfnast ekki nánari skýringar.
Meiri hlutinn leggur til að frumvarpið verði samþykkt með eftirfarandi breytingu:
Á eftir 2. gr. komi ný grein, svohljóðandi: Í stað tilvísunarinnar „8. gr.“ í a- og b-lið 10. gr., c-, d- og e-lið 11. gr., 2. mgr. 12. gr., 1. mgr. 13. gr. og 1. og 2. mgr. 13. gr. a laganna kemur: 8. gr. a.“
Ég ítreka að þetta er breyting tæknilegs eðlis. Undir þetta álit skrifa auk þeirrar sem hér stendur Ólína Þorvarðardóttir, Róbert Marshall, Mörður Árnason og Álfheiður Ingadóttir.
Frú forseti. Ég taldi þörf á því að lesa þessa greinargerð vegna þeirra umræðna sem átt hafa sér stað um þetta mál. Eftir að við fengum gesti frá þeim sveitarfélögum sem eru ósátt við þessar breytingar ræddi nefndin hvort það ætti að fara hægar í sakirnar. Hvort leggja ætti til að á fyrsta ári yrði um takmarkaðri heimild að ræða. Eftir miklar bollaleggingar um það var niðurstaða okkar sú að ekki síst í ljósi þess langa aðdraganda sem þetta mál hefur haft og rakið er í þessu áliti varð það á endanum niðurstaða okkar að standa við frumvarpið óbreytt og að þetta taki gildi núna strax um áramótin. Sú ákvörðun var tekin í ljósi þess hvað þetta er mikið sanngirnismál. Við lítum á það sem prinsippmál um hlutverk jöfnunarsjóðs og að hlutverk hans sé að jafna,
Líka vegna umræðnanna sem áttu sér stað við atkvæðagreiðsluna hér í þessum sal, sem var að ýmsu leyti óheppileg hvað varðar starfsmenn Alþingis. Það var einhvern veginn látið í veðri vaka að verið væri að kenna starfsmönnum Alþingis um eitthvað sem mislaga fór í nefndinni. Ég ítrekaði þá og ítreka enn að öll þau mistök sem kunna að gerast, eins og það að þetta mál fékk formlega í bréfi viku umsagnarfrest — þótt reyndar megi benda á að ýmis mál hér fá engan formlegan umsagnarfrest í bréfi og enga gesti og eru þó afgreidd sem lög, og satt best að segja er vika ágætis tími í ljósi þess hve langan aðdraganda málið fékk. Ég vil taka fram og verð að fá tækifæri til að segja — og ég hefði viljað gera það gjarnan undir liðnum störf þingsins, en það er ekki færi á því þessa síðustu daga þingsins — að ritari nefndarinnar, Þórunn Pálína Jónsdóttir, hefur staðið sig með afbrigðum vel í öllum þeim gríðarlega stóru, flóknu og erfiðu málum sem við höfum haft á okkar könnu í haust.
Almennt finnst mér satt best að segja algjörlega ótrúlegt hvað starfsfólk Alþingis á öllum sviðum afkastar miklu, er alltaf tilbúið til þess að hjálpa og greiða úr jafnt flóknustu og stærstu úrlausnarefnum sem og minni háttar beiðnum. Á nefndasviði Alþingis starfa afburða lögfræðingar sem eru undir ótrúlegu vinnuálagi og bjarga hér ýmsu þegar mikill þrýstingur og mikill tímaskortur blasir við. Það sama er auðvitað að segja um öll svið þingsins, hvort sem er litið til þingvarða, eldhússins, þingfundaskrifstofu eða skrifstofu alþjóðastarfs. Það er með ólíkindum hvað Alþingi hefur á að skipa frábæru starfsfólki. Satt best að segja svíður mér mest þegar illa er talað um Alþingi og vinnuna hér hvað það er ósanngjarnt í garð þess starfsfólks sem við höfum hér á að skipa. Ég ætla nú ekki að fullyrða um það en það kæmi mér ekki á óvart ef hér væru margítrekað brotin lög hvað varðar hvíldartíma og annað, að ég tali nú ekki um ýmislegt sem varðar yfirvinnu o.fl. Ég vil koma á framfæri mínum allra bestu þökkum fyrir alla þá gríðarlega miklu vinnu sem starfsfólk þingsins leggur á sig.
Það á líka við um þetta mál og ég stend við það að þótt formlega hafi verið veittur aðeins vikufrestur til umsagna lá málið hér inni frá lokum október, var á heimasíðu þingsins og allir hefðu getað sent inn umsögn sem vildu. Það er algjörlega á hreinu að þetta mál er búið að vera lengi til umræðu á vettvangi sveitarfélaganna, lengi í vinnslu og við teljum þetta algjört prinsippmál.
Fyrst verið er að tala um vinnuálag þá var verið að tala um dómsmál hérna rétt áðan og við höfum einmitt fengið lýsingar á því innan allsherjar- og menntamálanefndar hvað er ómennskt vinnuálag á Hæstarétti. Ég hef séð hversu ofboðslegt vinnuálag er innan ráðuneytanna. Við vitum öll um hið gríðarlega mikla vinnuálag sem er á Landspítalanum o.s.frv. Þá eigum við í reynd að vera mjög stolt af okkar litla samfélagi og hvað það er að leggja mikið á sig. Þá ríður að sjálfsögðu á að þeir sem eru aðeins aflögufærari en aðrir leggi til hinna sem ekki eiga jafnmikið en verða þó að standa undir jafnmiklum kröfum. Það á auðvitað við um ýmis sveitarfélög í landinu.
Frú forseti. Ég held að ég láti þetta nægja að sinni, en ég er stolt af því að við í meiri hluta nefndarinnar leggjum til að frumvarpið sé hér samþykkt. Ef ég ætti að tala um einhver stór mistök í þessu máli væri það fyrst og fremst það að ekki sé búið að samþykkja það fyrir löngu síðan, vegna þess að þetta er svo klárt og skýrt réttlætis- og sanngirnismál.
