stefnuræða forsætisráðherra og umræður um hana.

Kæra þjóð. Kæra þing. „Við sem byggjum Ísland viljum skapa réttlátt samfélag þar sem allir sitja við sama borð. Ólíkur uppruni okkar auðgar heildina og saman berum við ábyrgð á arfi kynslóðanna, landi og sögu, náttúru, tungu og menningu.

Ísland er frjálst og fullvalda ríki með frelsi, jafnrétti, lýðræði og mannréttindi að hornsteinum.

Stjórnvöld skulu vinna að velferð íbúa landsins, efla menningu þeirra og virða margbreytileika mannlífs, lands og lífríkis.

Við viljum efla friðsæld, öryggi, heill og hamingju á meðal okkar og komandi kynslóða. Við einsetjum okkur að vinna með öðrum þjóðum að friði og virðingu fyrir jörðinni og öllu mannkyni.

Í þessu ljósi setjum við okkur nýja stjórnarskrá, æðstu lög landsins, sem öllum ber að virða.“

Svo hljóða aðfaraorð að frumvarpi stjórnlagaráðs að stjórnarskipunarlögum sem þjóðin samþykkti að skyldi liggja til grundvallar nýrri stjórnarskrá fyrir Ísland. Frumvarpið varð til vegna þess trúnaðarbrests sem varð milli þings og þjóðar í kjölfar bankahrunsins. Þá vöknuðu margir upp við vondan draum og sáu að stjórnmálamenn höfðu ekki farið vel með það umboð sem þeim hafði verið veitt til að starfa í þágu þjóðarinnar.

Traust á stofnunum samfélagsins hrundi og sumar þeirra hafa ekki enn beðið þess bætur. Ein þessara stofnana er Alþingi, löggjafi Íslands, sem hafði, og hefur enn, það hlutverk að innleiða nýja stjórnarskrá, nýjan samfélagssáttmála, æðstu lög landsins sem öllum ber að virða.

Kæru áheyrendur. Flokkarnir sem mynda ríkisstjórn Íslands í dag hafa haft mislangan tíma til að tryggja að farið verði að vilja þjóðarinnar um innleiðingu nýrrar stjórnarskrár en allir hafa þeir haft tækifæri til þess. Framsóknarflokkurinn og Sjálfstæðisflokkurinn völdu að stinga stjórnarskránni ofan í skúffu þegar þeir tóku við stjórnartaumunum árið 2013. Vinstrihreyfingin – grænt framboð valdi svo árið 2017 að mynda ríkisstjórn með þessum flokkum sem hafa sýnt það í verki að þeir standa í vegi fyrir kröfu þjóðarinnar um nýjan samfélagssáttmála. Og því miður er staðan sú árið 2019 að meiri hluta þessa þings finnst ásættanlegt að geyma nýju stjórnarskrána áfram ofan í skúffu og semja frekar sín á milli um einstök ákvæði frumvarpsins.

Í besta falli lýsir þessi nálgun grundvallarmisskilningi á eðli stjórnarskrárinnar sem samfélagssáttmála og þjóðinni sem stjórnarskrárgjafanum sem setur okkur, löggjafanum, leikreglur lýðræðisins. Í versta falli lýsir hún sjö ára djúpstæðri andstöðu valdhafa við lýðræðið og mikilli óvirðingu þingsins gagnvart því umboði sem þjóðin veitir því.

Kæra þjóð. Rétt eins og forseti Íslands, Guðni Th. Jóhannesson, tel ég að öflugt samfélag einkennist af bjartsýni frekar en biturð og beiskju, og hugrekki umfram ólund og ótta við hið óþekkta. Það er engin biturð eða beiskja fólgin í gagnrýni minni á tregðu valdhafa til að innleiða nýja stjórnarskrá heldur er henni ætlað að vera þeim hvatning til að sýna hugrekki og þor til að breyta ríkjandi valdakerfi til hins betra, í þágu lands og þjóðar.

Vissulega þarf hugrekki til að takmarka sitt eigið vald. Það þarf þor til að standa með vilja þjóðarinnar þegar hann stangast á við eigin hagsmuni og það þarf bjartsýni til þess að takast á við þær breytingar sem ný stjórnarskrá hefur í för með sér, bjartsýni og bjargfasta trú á að þjóðin viti best hvernig landinu skal stjórnað og hvernig takast skuli á við nýja tíma í síbreytilegum heimi.

Við Píratar vitum nefnilega að Alþingi mun ekki endurheimta traust þjóðarinnar fyrr en Alþingi virðir vilja þjóðarinnar. Við sjáum að það er borin von að halda að hægt sé að efla virðingu fyrir þinginu með því að sussa á gagnrýnisraddir og sópa óþægilegum staðreyndum undir teppið. Það viðhorf forsætisnefndar Alþingis að það rýri traust til Alþingis að þingmenn tali opinskátt um spillingu í sínum röðum á sama tíma og hún leggur blessun sína yfir að þingmenn nýti sér almannafé til að sækja afmæli og jarðarfarir er úrelt viðhorf og mun senn heyra sögunni til. Ég er einkar bjartsýn á að sú spá mín rætist.

Kæra landsfólk. Á síðasta löggjafarþingi lögðum við Píratar fram frumvarp stjórnlagaráðs í þeirri mynd sem þingið skildi við það áður en því var stungið ofan í skúffu fyrir kosningar 2013. Við buðum öllum flokkum sem sæti eiga á Alþingi að flytja það með okkur en höfðum ekki erindi sem erfiði það sinnið en ég er reyndar bjartsýn á að fleiri flokkar leggi nafn sitt við frumvarpið á þessu þingi.

Þótt sumum flokkum finnist erfitt að jafna atkvæðavægið á landsvísu er það besta lýðræðið að allt landsfólk hafi sama vægi í lýðræðislegum kosningum. Og þótt sumum flokkum finnist erfitt að gefa almenningi rétt til þess að kalla eftir þjóðaratkvæðagreiðslu um lög sem þingið samþykkir er lýðræðislegt og rétt að efla aðkomu almennings að ákvarðanatöku um samfélag sitt. Og þótt sumum flokkum finnist erfitt að tryggja eignarrétt þjóðarinnar yfir auðlindum sínum í stjórnarskrá eiga þeir ekki auðlindirnar og verða á endanum að sætta sig við það. Og þótt sumum flokkum þyki sjálfsagt að þeir makki sín á milli um stjórnarskrána verða þeir á endanum að sætta sig við að þannig á það ekki að vera. Þjóðin er eini raunverulegi og lýðræðislegi stjórnarskrárgjafinn og þjóðin hefur þegar gefið okkur nýja stjórnarskrá. Það er kominn tími til að sætta sig við — nei, það er kominn tími til að fagna því, þakka fyrir þá góðu gjöf og taka hana í notkun.