almannatryggingar.
Herra forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um almannatryggingar, nr. 100/2007, þ.e. hækkun lífeyris. Flutningsmenn eru allir þingmenn Samfylkingarinnar. Í 1. gr. leggjum við til að komi ákvæði til bráðabirgða í lögum og bætist við nýr töluliður, svohljóðandi: Þrátt fyrir ákvæði 69. gr. skulu bætur almannatrygginga, svo og greiðslur samkvæmt 63. gr. og fjárhæðir samkvæmt 22. gr., hækka í samræmi við almennar hækkanir lægstu launataxta samkvæmt lífskjarasamningi 2019–2022.
2. gr. mun þá hljóða svo: Lög þessi öðlast þegar gildi.
Frumvarp í sama dúr var lagt fram á 145. og 149. löggjafarþingi en hlaut ekki afgreiðslu. Málið er nú lagt fram aftur með breytingum sem taka mið af svokölluðum lífskjarasamningum á almennum vinnumarkaði sem undirritaðir voru 3. apríl 2019 og samsvarandi breytingum á röksemdum í greinargerð. Með þessu frumvarpi er lagt að elli- og örorkulífeyrir almannatrygginga fylgi þróun lægstu launataxta í samræmi við gerða kjarasamninga og verði 390.000 kr. árið 2022. Greiðslurnar fari stighækkandi fram til 2022 með hliðstæðum hætti og lægstu laun samkvæmt sömu kjarasamningum.
Þegar stór orð á borð við lífskjarasamning eru notuð þarf líka að tryggja að hann þýði sómasamleg lífskjör fyrir alla hópa, ekki síst þá sem setið hafa eftir. Hækkun lífeyris almannatrygginga í samræmi við hækkun lægstu launa er því mjög mikið réttlætismál. Nú er svo komið að tugum þúsunda króna munar á lágmarkslaunum og örorku- og ellilífeyri þegar hækkanir fyrirliggjandi frumvarps til fjárlaga koma til. Samfylkingin telur að óskertur lífeyrir almannatrygginga eigi aldrei að vera lægri en lágmarkslaun. Lágmarkslaun eru viðmið um mannsæmandi framfærslu og það hlýtur að eiga við um öryrkja og eldri borgara líka. Um það er kveðið á í gildandi lögum. Auk þess er löngu tímabært að draga verulega úr tekjutengingu lífeyrisgreiðslna almannatrygginga. Ekkert slíkt sýnist mér hins vegar fyrirhugað hjá ríkisstjórninni.
Markmið frumvarpsins er þannig að aldraðir og öryrkjar fái skref í átt að mannsæmandi framfærslu og launum. Aldraðir og öryrkjar eru vissulega mjög ólíkir hópar. Öryrkjar eru sá hópur sem verst stendur þegar þátttakendur eru greindir eftir atvinnustöðu. Tæpur fjórðungur öryrkja býr við skort á efnislegum gæðum og frá árinu 1998 hefur kjaragliðnun öryrkja numið 59,4% samkvæmt tölum sem unnar hafa verið fyrir málefnahóp Öryrkjabandalags Íslands um kjaramál. Margir eldri borgarar búa vissulega við nokkuð góð kjör en hluti hópsins er þó með afar takmörkuð eða engin réttindi úr lífeyrissjóðum. Þetta eru t.d. konur sem voru heimavinnandi bróðurpart lífsins.
Þau sem þannig háttar um reiða sig nær eingöngu á ellilífeyri almannatrygginga og greiðslur honum tengdar sér til framfærslu. Þetta er sá hópur aldraðra sem neyðist jafnvel til að neita sér um læknisþjónustu, eðlilega hluti eins og að gefa barnabörnunum jólagjafir eða fara í leikhús einu sinni á ári. Það er því algjört lágmark að frumvarp eins og þetta verði samþykkt. Það er nauðsynlegt að þeir hópar sem kannski sátu helst eftir í uppgangi síðustu ára og hafa horft fram á þá kjaragliðnun sem ég nefndi áðan fái sams konar hækkun og launafólk, annars dragast þeir enn þá lengra aftur úr og munurinn á fátækum og ríkum á eftir að aukast enn meira.
Herra forseti. Til grundvallar þeim hækkunum sem lagðar eru til í frumvarpinu liggja hækkanir samkvæmt kjarasamningi milli Starfsgreinasambandsins og Samtaka atvinnulífsins frá 3. apríl 2019 sem ætlað er að gilda til 2022, eins og sagt var frá áðan. Í samningnum er miðað við stighækkandi laun á samningstímanum og að lægstu launataxtar verði 390.000 kr. á mánuði árið 2022.
Samkvæmt kjarasamningum voru lágmarkslaun hækkuð í 317.000 kr. á mánuði 1. apríl 2019 og eiga að hækka um 73.000 kr. til viðbótar til ársins 2022. Boðuð hækkun lífeyris almannatrygginga í fjármálaáætluninni er langt frá því að ná fyrrgreindum markmiðum. Lágmarksframfærslutrygging þeirra sem fá örorku- og endurhæfingarlífeyri er 247.183 kr. á mánuði hjá þeim sem fá ekki greidda heimilisuppbót. Hámarkslífeyrir með öllum tengdum greiðslum er 310.800 kr. á mánuði. Það er ljóst að margir ná ekki þeirri upphæð og því er lagt til að upphæðin þróist með eftirfarandi hætti: Upphæðin verði tafarlaust afturvirk 317.000 kr. á mánuði, 1. apríl 2020 verði hún 341.000 kr. á mánuði, 1. janúar 2021 365.000 kr. á mánuði og 1. janúar 2022 390.000 kr. á mánuði.
Samhliða þeim breytingum sem lagðar eru til er líka alveg ljóst að draga þarf úr vægi tekjuskerðinga vegna sérstakrar uppbótar lífeyris sem stundum er kölluð í þessum sal króna á móti krónu skerðing en um hana er kveðið á í lögum um félagslega aðstoð, nr. 99/2007. Gert er ráð fyrir að breytingar á fjárhæðum til samræmis við frumvarpið verði birtar í reglugerðum en enn og aftur vantar fjármagn í fjárlögum til að ráðast í afnám þessara skerðinga.
Herra forseti. Þess eru fordæmi að þessum hópum séu ákvarðaðar kjarabætur í tengslum við samninga eins og hér er lagt til. Það var t.d. gert árið 2011 þegar Alþingi þess tíma hækkaði greiðslur til hópanna í samræmi við kjarasamningana þá. Ef einhver vill vísa til þess að nú sé vinna í gangi við að ná saman við þá hópa bendi ég á að reynslan sýnir að það mun ganga allt of hægt og þetta fólk hefur einfaldlega ekki efni á að bíða. Hæstv. forsætisráðherra landsins sagði í þingræðu fyrir tveimur árum að þetta væru einmitt hópar sem ættu ekki að þurfa að bíða og mættu ekki bíða. Hér er því einfaldlega verið að koma til móts við óskir leiðtoga ríkisstjórnarinnar. Ég geri þess vegna ráð fyrir því að það verði auðsótt að fá meiri hluta þingheims á málið og tryggja að þessir hópar, sem svo sannarlega eru illa staddir, a.m.k. margir einstaklingar, fái sömu hækkanir og verið er að veita þeim sem á lægstu launatöxtunum eru í samfélaginu.
Herra forseti. Við eigum öll hlutdeild í sameiginlegum gæðum landsins og sameiginlegum auðlindum og við getum ekki sætt okkur við að jafnvel lítil börn fæðist í heiminn sem ljóst er að muni aldrei geta alið önn fyrir sjálfum sér, þurfi að vera á slíkum bótum og séu dæmd til fátæktar alla ævi. Við getum einfaldlega ekki sæst á að í því sé einhver sanngirni. Þess vegna legg ég til að málinu verði vísað til velferðarnefndar og að það fái þar umfjöllun. Mögulega þarf að gera einhverjar breytingar á því en meginefni frumvarpsins þarf að verða með þeim hætti að þetta fólk, sem svo sannarlega ríður ekki feitum hesti frá sínum launum og á erfitt með að ná endum saman um hver mánaðamót, fái einhverja sanngirni.
