þjóðaratkvæðagreiðsla um framtíð Reykjavíkurflugvallar.
Herra forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um þjóðaratkvæðagreiðslu um framtíð Reykjavíkurflugvallar. Ásamt mér eru 15 hv. þingmenn á tillögunni sem hljómar svo:
„Alþingi ályktar að efnt skuli til þjóðaratkvæðagreiðslu um hvort flugvöllur og miðstöð innanlands- og sjúkraflugs skuli vera áfram í Vatnsmýrinni í Reykjavík. Eftirfarandi spurning verði borin upp í þjóðaratkvæðagreiðslunni:
„Vilt þú að flugvöllur og miðstöð innanlands-, kennslu- og sjúkraflugs verði áfram í Vatnsmýrinni í Reykjavík uns annar jafn góður eða betri kostur er tilbúinn til notkunar?
Já.
Nei.“
Í greinargerð með tillögunni kemur fram að sambærilegar tillögur hafi verið fluttar á 145., 146., 148. og 149. löggjafarþingi. Lagt er til að fram fari þjóðaratkvæðagreiðsla um framtíð Reykjavíkurflugvallar. Með því fær þjóðin tækifæri til þess að segja hug sinn og hafa áhrif á það hvar flugvöllurinn og miðstöð innanlands- og sjúkraflugs verða í fyrirsjáanlegri framtíð, m.a. með tilliti til þjóðhagslegra hagsmuna. Ríkir almannahagsmunir felast í greiðum samgöngum innan lands og staðsetning flugvallarins og miðstöðvar innanlandsflugs hefur afar mikla þýðingu í því samhengi. Flugvöllurinn gegnir mjög mikilvægu öryggishlutverki fyrir almenning í landinu vegna sjúkra- og neyðarflugs, svo og sem varaflugvöllur. Þá gegnir flugvöllurinn mjög mikilvægu hlutverki í almannavarnakerfi landsins. Frekar má lesa um mikilvægi öryggishlutverks Reykjavíkurflugvallar í skýrslu Þorgeirs Pálssonar, fyrrverandi flugmálastjóra, til samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra, Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í öryggiskerfi landsins sem Þorgeir skilaði til samgönguráðherra í ágúst 2017.
Staðsetning flugvallarins hefur verið umdeild í nokkurn tíma. Í kjölfar dóms Hæstaréttar frá 9. júní 2016 í máli nr. 268/2016 var íslenska ríkinu gert skylt að loka norðaustur/suðvestur-flugbraut Reykjavíkurflugvallar í samræmi við samkomulag þáverandi innanríkisráðherra og borgarstjórans í Reykjavík frá árinu 2013. Hefur umræddri flugbraut nú verið lokað.
Eftir sem áður ríkir ekki einhugur um framtíðarstaðsetningu Reykjavíkurflugvallar og hlutverk hans sem samgöngumiðstöðvar til framtíðar, en í aðalskipulagi Reykjavíkur er gert ráð fyrir því að flugvöllurinn víki í áföngum eftir árið 2022. Fyrir liggur að flugvöllurinn lokast í reynd þegar norður/suður-brautinni verður lokað sem Reykjavíkurborg stefnir að árið 2022. Í því sambandi þarf einnig að horfa til þess að í samgönguáætlun fyrir árin 2011–2022, sem samþykkt var með ályktun Alþingis nr. 48/140, er gert ráð fyrir því að flugvöllur verði í Reykjavík til ársins 2022 hið minnsta þótt ekki sé með skýrum hætti kveðið á um staðsetningu hans.
Þá er í samgönguáætlun fyrir árin 2019–2033, sem samþykkt var með ályktun Alþingis nr. 11/149, miðað við að Reykjavíkurflugvöllur geti áfram þjónað innanlandsflugi á fullnægjandi hátt á meðan annar jafn góður eða betri kostur er ekki fyrir hendi. Við meðferð málsins kom fram að 15–20 ár tæki að byggja upp nýjan flugvöll á öðrum stað. Það er því afar brýnt að þjóðin fái tækifæri til þess að segja hug sinn varðandi umrætt málefni og hafa þannig áhrif á endanlega niðurstöðu málsins sem gæti m.a. falist í tilfærslu á skipulagslegu ákvörðunarvaldi með lögum, að teknu tilliti til mikilvægra almannahagsmuna.
Árétta ber að Reykjavíkurflugvöllur gegnir fjölþættu hlutverki í samgöngum landsbyggðarinnar og höfuðborgarinnar. Völlurinn er óumdeilanlega miðstöð innanlandsflugs og gegnir í því sambandi lykilhlutverki. Um flugvöllinn fara að jafnaði um 400.000 farþegar á ári og hefur þeim farið fjölgandi. Tilgangur hluta ferðanna er að sækja brýna læknisþjónustu á höfuðborgarsvæðið.
Flugvöllurinn gegnir lykilhlutverki í sjúkra- og neyðarflugi og tengist þannig brýnum öryggishagsmunum almennings, en hann er óumdeilanlega ein helsta tenging landsbyggðarinnar utan suðvesturhornsins við Landspítala.
Árið 2017 voru farin 799 sjúkraflug á vegum Mýflugs innan lands með 849 sjúklinga en auk þess var nokkur fjöldi fluttur í sjúkraflugi með þyrlum Landhelgisgæslunnar. Á síðasta ári voru fluttir 733 sjúklingar í sjúkraflugi um Reykjavíkurflugvöll með flugvélum Mýflugs, frá Reykjavík 219 og til Reykjavíkur 514 sjúklingar. Við þessar tölur bætast síðan sjúkraflutningar í þyrlum Landhelgisgæslunnar. Á síðasta ári voru fluttir 138 einstaklingar í sjúkraflugi til Reykjavíkur með þyrlum Landhelgisgæslunnar. Það má reikna með að um 85% af sjúkraflutningum í lofti séu með sjúkraflugvélum og um 15% með þyrluflugi.
Stjórnvöld hafa markað þá opinberu stefnu í heilbrigðismálum að hér á landi verði aðeins byggt upp og rekið eitt hátæknisjúkrahús og það við Hringbraut í Reykjavík, í næsta nágrenni við flugvöllinn. Greiðar samgöngur milli flugvallar og sjúkrahússins eru því nauðsynlegar til að tryggja aðgengi almennings á landsbyggðinni að sjúkrahúsinu.
Flugvöllurinn gegnir einnig lykilhlutverki í tengingu landsbyggðarinnar við opinbera grunnþjónustu og mikilvægar opinberar stofnanir sem eru flestar á höfuðborgarsvæðinu og jafnframt við almenna verslun og þjónustu. Flugvöllurinn er einnig mikilvæg miðstöð kennsluflugs, eftirlits og leitar- og björgunarflugs og mikilvægur varaflugvöllur fyrir Keflavíkurflugvöll. Þá gegnir flugvöllurinn æ stærra hlutverki í tengslum við stóraukna ferðaþjónustu og tækifæri eru til að dreifa ferðamönnum betur um landið í gegnum flugvöllinn.
Öll framangreind atriði, auk almenns hagræðis sem leiðir af styrku innanlandsflugi, m.a. með tilliti til umhverfis- og öryggisþátta, eru afar mikilvæg og þess eðlis að nauðsynlegt er að flugvöllurinn verði í Vatnsmýrinni svo að hann geti með sóma sinnt hlutverki sínu þannig að landsmenn allir hafi greiðan aðgang að höfuðborginni.
Í skýrslu innanríkisráðuneytisins um félagshagfræðilega greiningu á framtíð innanlandsflugs frá 2014 kemur fram að áætlunarflug innan lands dragist að öllum líkindum mikið saman og verði jafnvel ekki fýsilegt ef það verður flutt frá Reykjavík, t.d. til Keflavíkurflugvallar. Það er því forsenda fyrir virku innanlandsflugi á Íslandi að miðstöð innanlandsflugs sé í Reykjavík og þannig í nánum tengslum við þá þjónustu sem landsmenn sækja til höfuðborgarinnar. Í skýrslunni kemur einnig fram að innanlandsflugið sé þjóðhagslega arðbært og að þjóðhagslegur ávinningur af því til 40 ára sé um 70 milljarðar kr. á virði ársins 2013.
Álykti Alþingi að fram skuli fara almenn og leynileg þjóðaratkvæðagreiðsla um tiltekið málefni eða lagafrumvarp fer um framkvæmdina samkvæmt lögum um framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslna, nr. 91/2010, og er niðurstaða slíkrar atkvæðagreiðslu ráðgefandi. Öll skynsamleg rök hníga í þá átt að halda flugvellinum og miðstöð innanlandsflugs í Vatnsmýrinni en verði þar einhver breyting á er nauðsynlegt að öll þjóðin fái að koma að þeirri ákvörðun á beinan og lýðræðislegan hátt.
Við meðferð málsins á 149. löggjafarþingi var því vísað til umhverfis- og samgöngunefndar sem sendi það til umsagnar. Nefndinni barst 21 umsögn um málið. Yfirgnæfandi meiri hluti sveitarfélaga og samtök sveitarfélaga sem sendu inn umsögn studdu efni tillögunnar um að landsmenn allir fengju að hafa skoðun á framtíð Reykjavíkurflugvallar. Aðeins Reykjavíkurborg var því mótfallin. Í umsögn Félags íslenskra atvinnuflugmanna kom fram að ærið tilefni væri til að halda slíka þjóðaratkvæðagreiðslu. Reykjavíkurflugvöllur væri samgöngumannvirki sem þjónaði öllum íbúum landsins. Þá kom fram í sameiginlegri umsögn WOW air, stjórnar Íslenska flugmannafélagsins og öryggisnefndar Íslenska flugmannafélagsins að þjóðaratkvæðagreiðsla um framtíð Reykjavíkurflugvallar væri þjóðþrifamál. Ekki væri um að ræða einkamál Reykjavíkurborgar, sérstaklega í ljósi þess að ríkið væri eigandi meiri hluta landsins undir flugvellinum. Þá væri hann mikilvægur út frá hagkvæmnis- og umhverfissjónarmiðum sem varaflugvöllur þar sem varaeldsneytisbirgðir væru töluvert minni ef notast væri við hann sem varaflugvöll. Landfræðilega væri Vatnsmýrin ein besta staðsetningin fyrir flugvöll á höfuðborgarsvæðinu, með tilliti til opinberra stofnana og Landspítalans.
Flutningsmenn telja því ljóst að mikil þörf er á að fram fari þjóðaratkvæðagreiðsla um þetta brýna samgöngu- og öryggismál þjóðarinnar.
Þá er ég búinn að fara í gegnum greinargerðina með málinu. Nýjustu upplýsingar sem ég aflaði mér í dag um sjúkraflug á síðasta ári í landinu voru að flug hjá Mýflugi væru 770, sjúklingar 848. Síðustu þrjú ár hafa það verið sirka þessar tölur. Um aldamótin, þegar sjúkraflugið var að byrja í þeirri mynd sem við þekkjum það í dag, voru þetta rúmlega 200 flug en eru tæplega 800 núna. Ég hef nefnt þetta á öðrum vettvangi og viljað ræða um öryggismál þjóðarinnar í stærra samhengi, gert það í þessum ræðustóli í gegnum árin, síðast með skýrslubeiðni sem var samþykkt í þinginu, sem við nokkrir þingmenn Sjálfstæðisflokksins óskuðum eftir til að taka út helstu öryggishagsmuni þjóðarinnar, hvort sem er raforkukerfi, fjarskiptakerfi eða samgönguinnviðirnir. Þetta er klárlega eitt af þeim atriðum sem ættu að koma fram í slíkri skýrslu vegna þess að þetta er meðal helstu grunninnviðanna í öryggismálum þjóðarinnar, eins og kemur fram í skýrslu Þorgeirs Pálssonar, fyrrverandi flugmálastjóra, þar sem hann skrifar fyrst og fremst um öryggishlutverkið.
Ég hef líka talað fyrir því að við tækjum upp svipaða löggjöf og við þekkjum í nágrannalöndunum þegar við ræðum þjóðaröryggismál. Í Svíþjóð er notað hugtakið riksintresse og í Noregi, Danmörku, Bretlandi, Hollandi og víðar eru flest þau samfélög sem ég þekki til og hef verið að skoða, í norðanverðri Evrópu, með slíka löggjöf. Svo virðist sem flest samfélög hafi sett þessi lög fyrir 30, 40 eða 50 árum þannig að við erum töluvert sér á parti þar sem við erum að skoða þessa helstu öryggisþætti samfélagsins.
Ég vildi rétt bæta þessu inn í umræðna vegna þess að ég tel brýnt að við í þessum sal hér förum að huga með miklu markvissari hætti að grunnöryggismálum og þörfum samfélagsins. Við höfum mörg dæmi um þetta varðandi flutningskerfið. Það er búið að seinka flutningskerfi raforku sem hefur haft mikil áhrif vítt og breitt. Það er lítið hægt að gera vegna þess að við erum í sjálfu sér ekki með almennilega mynd af því hvert öryggishlutverk flutningskerfis raforku á að vera. Hvað ætlum við að leggja fram þar?
Það sem var nýtt í veðrinu 10.–11. desember var það að flutningskerfið brást okkur, fyrst og fremst flutningskerfið. Það var nýtt í þeirri stöðu vegna þess að almennt áður hefur það verið dreifikerfi raforku. Nú er von á hugmyndum frá átakshópi um að skoða frekari hugmyndir að því hvernig við munum bregðast við því máli.
Ég vildi rétt draga þetta inn í umræðuna vegna þess að þetta er hluti af stóru umræðunni sem ég vil nálgast með skýrslubeiðninni sem var samþykkt í þinginu í síðustu viku, þessu máli og fleiri slíkum, að við gerum okkur einhverja heildarmynd til að fara í þessi mál og reyna að nálgast nágrannalöndin upp á hvernig við ætlum að takast á við þau. Ég vona að í framhaldi af skýrslubeiðninni fari þingið í frekari vinnu varðandi þessa þætti.
Ég hef skoðað það sem kom inn í umræðu í þessum þingsal fyrir þremur árum og síðan hef ég verið að velta þessu fyrir mér. Ég sé ekki fram á að ég sem stakur þingmaður geti sett slík lög eða framkvæmt þau. Þetta er risaverkefni sem allt samfélagið þarf að taka þátt í. Það sem við þurfum líka að skilgreina almennt með góðum og almennum hætti er hvert hlutverk framkvæmdarvaldsins sé, stjórnvalda og þingsins, þegar við erum að tryggja öryggishagsmunina. Ég hef bent á að mér þyki óeðlilegt þegar framkvæmdarvaldið útvistar til „oháeffa“ eða annarra stofnana sem koma að málum einstökum öryggisþáttum í samfélaginu þar sem ekki er nægilega skýrt hver raunverulega ber ábyrgðina á þessum þáttum. Þetta er eitt slíkt mál, sem ég hef margoft rætt í þessum þingsal, þar sem mér finnst íslensk stjórnsýsla og íslensk stjórnvöld hafa brugðist með því að vera ekki með skýra sýn um hvernig eigi að standa að málum til að tryggja almanna- og öryggishagsmuni íslensku þjóðarinnar.
Af nógu er að taka í þessu máli og ég vona að umræðan verði lífleg um málefnið og þau mál sem tengjast þessari umræðu.
