Orkusjóður.
Forseti. Megnið af því sem ég fer yfir í þessari ræðu kom fram í andsvörum við hv. framsögumann málsins, Njál Trausta Friðbertsson. Kannski að ég fari aðeins yfir málið og lýsi í hverju breytingartillaga mín felst. Við ræðum frumvarp til laga um Orkusjóð. Taka á það hlutverk sem Orkusjóði hefur verið falið og setja inn í Orkustofnun og búa til sérstakan sjóð um það. Eins og ég nefndi áðan vorum við að samþykkja lög um Matvælasjóð fyrir sex vikum síðan. Frumvarpið kom frá ráðherra, hann skipar stjórn fjögurra manna, tveir eru skipaðir eftir tilnefningu hagsmunaaðila og ráðherra skipar hina tvo. En atvinnuveganefnd, sem við hv. þingmenn, Njáll Trausti Friðbertsson og ég, sitjum í, vildi bæta við sjö manna fagráði til að hleypa fleirum að og hafa betri og faglegri aðkomu, það yrði að skipa slíkt ráð og leita til þess eftir sjónarmiðum og samráði. Það er til að úthlutanir af almannafé úr sjóðnum séu faglegar og ákveðnar út frá sem flestum sjónarmiðum sem skipta hagkvæmni og skilvirkni þessa sjóðs máli og að vel sé farið með almannafé. Þetta settum við inn um Matvælasjóð.
Breytingartillaga mín er sú að það verði líka þannig hvað varðar Orkusjóð.
Samkvæmt frumvarpinu skipar ráðherrann þrjá aðila, hann skipar þá alla sjálfur, og þeir eiga að leita sér ráðgjafar hjá Orkustofnun og einhverjum öðrum aðilum ef tilefni er til. Þeir þurfa ekkert endilega gera það, en geta það ef þeir sjá tilefni til. Hvað Matvælasjóð varðar, sem við settum lög um fyrir sex vikum síðan, ákváðum við að skipað yrði fagráð sjö aðila, úr háskólasamfélaginu, nýsköpunarsamfélaginu, iðnaðinum, og að það yrði að hafa samráð við fagráðið við útdeilingar úr sjóðnum.
Hvers vegna skiptir það máli? Jú, það skiptir máli vegna þess að eins og hv. þingmaður og framsögumaður málsins, Njáll Trausti Friðbertsson, sagði áðan er verið að spila með hvað marga milljarða? 100? Eða var það milljarður? (NTF: Hagnaður samfélagsins á ári.) Já, það er hagnaður samfélagsins á ári. Alveg rétt. Við orkuskipti sem áttu sér stað með hitaveitu voru það 100 milljarðar á ári. Þannig að það eru engar smáfjárhæðir sem um er að ræða sem svona sjóður spilar með. Þar sem freistnivandinn er síður til staðar þar sem fagleg sjónarmið fá að ráða er líklegt að það geti skilað samfélaginu ávinningi. Það er það eina sem ég er að benda á.
Ég spyr hvers vegna hv. þingmaður Sjálfstæðisflokksins og framsögumaður nefndarinnar í málinu, Njáll Trausti Friðbertsson, þráast við að gera það sem mig minnir Lilja Rafney Magnúsdóttir hafi gert varðandi Matvælasjóð, að setja faglegt ráð undir þessa stjórn, skipuðu fólki sem kemur víða að úr samfélaginu til að fá fram fagleg sjónarmið. Faglegt ráð sem maður verður að hafa samráð við, verður að bera tillögurnar undir og fá nákvæmar athugasemdir við. Það er nákvæmlega það sem fagráð myndi gera. Hvers vegna þráast þá framsögumaður málsins við að samþykkja það í þessu máli eins og við gerðum varðandi Matvælasjóð fyrir sex vikum síðan? Í andsvörum við mig áðan sagði framsögumaður málsins að hæfisskilyrði væru til staðar. En við vitum að í nefndinni var sagt: Hæfisskilyrðin eru bara almenn hæfisskilyrði. Að maður sé ekki á sakaskrá, eitthvað smávegis svoleiðis. Það mun ekki koma í veg fyrir geðþóttaákvarðanir varðandi skipanir í þessa stjórn, að skipa rétta fólkið sem kemur í rauninni með tillögur sem ráðherra eru þóknanlegar. Ef maður getur skipað fólk án þess að það sé faglegur rammi í kringum skapar það freistnivanda og hætta er á að illa sé farið með almannafé úr Orkusjóði. Þarna eru almennar reglur, eins og hv. þingmaður nefndi, í staðinn fyrir að við gerum eins og varðandi Matvælasjóð.
Förum aðeins yfir frumvarpið sem tekur Orkusjóð út úr Orkustofnun og gerir hann sjálfstæðan. Meiri hlutinn vill ekki setja þessa faglegu umgjörð til að forðast freistnivanda og tryggja að almannafé skili sér rétt og vel þangað sem það á að skila sér.
1. gr. er bara um Orkusjóð, með leyfi forseta:
„Starfrækja skal sjóð í eigu íslenska ríkisins sem nefnist Orkusjóður. Ríkið ber ábyrgð á skuldbindingum sjóðsins og heyrir hann stjórnarfarslega undir ráðherra.“
Ég mun greiða atkvæði með 2. gr., því að það er þessi góða breyting á hlutverki sjóðsins sem er tilgangurinn með frumvarpinu. Með leyfi forseta:
„Hlutverk Orkusjóðs er að stuðla að hagkvæmri nýtingu orkuauðlinda landsins með styrkjum eða lánum, einkum til aðgerða er miða að því að draga úr notkun jarðefnaeldsneytis og auka nýtingu á innlendum endurnýjanlegum orkugjöfum.“
Frábært. Við erum að færa sjóðinn úr því hlutverki sem hann hefur haft, sem hefur skilað þjóðarbúinu gríðarlegum ávinningi, yfir í að fara að nota sjóðinn til að færa okkur í endurnýjanlegra, sjálfbærara og sjálfstæðara fyrirkomulag á orkunýtingu í landinu. Og einmitt þess vegna er þeim mun mikilvægara að framkvæmdin sé hafin yfir vafa, að við höfum umgjörð sem passar upp á að freistnivandi sé ekki fyrir hendi, sem er það sem breytingartillaga mín felur í sér. Það er það sama og við gerðum fyrir sex vikum síðan.
Áfram í 2. gr., með leyfi forseta:
„Orkusjóður styður jafnframt við verkefni sem stuðla að orkuöryggi og samkeppnishæfni á sviði orkumála og orkutengd verkefni á grundvelli orkustefnu, nýsköpunarstefnu, byggðastefnu og stefnu stjórnvalda í loftslagsmálum.“
Hvers vegna erum við þá ekki með fagráð sem gæti ráðlagt, sem skal og verður að ráðleggja þessari þriggja manna stjórn sem ráðherra skipar? Þeir eiga að starfa og verkefnin eiga að vera á grundvelli orkustefnu, nýsköpunarstefnu, byggðastefnu og stefnu stjórnvalda í loftslagsmálum. Hvers vegna fáum við þá ekki aðila sem til þekkja í fagráð sem aðstoðar þessa þriggja manna ráðherrastjórn við hvernig úthlutað skuli fé úr þessum sjóði? Það er borðleggjandi. Að sjálfsögðu væri það faglegt. Að sjálfsögðu myndi það tryggja betur að tilgangi laganna væri náð, eins og segir í nefndaráliti með frumvarpi um Matvælasjóð sem við samþykktum fyrir sex vikum síðan. Þar segir meiri hlutinn, með leyfi forseta:
„Meiri hlutinn fellst á mikilvægi þess að tryggja breiðari aðkomu að sjóðnum svo tryggt verði að markmið sjóðsins nái fram að ganga. Í því ljósi leggur meiri hlutinn til breytingu þess efnis að stjórn sjóðsins verði skylt að skipa allt að sjö manna fagráð til fjögurra ára í senn. Fagráð verði stjórninni til ráðgjafar um fagleg málefni og veiti umsagnir um úthlutanir úr sjóðnum auk almennrar ráðgjafar við stjórnina eftir því sem hún óskar.“
Væri ekki farsælla að setja svona fagráð í Orkusjóð eins og við settum í Matvælasjóð? Að sjálfsögðu. Áfram, með leyfi forseta:
„Meiri hlutinn leggur áherslu á að m.a. verði litið til háskólasamfélagsins við skipan fagráðs ásamt því að líta til reynslu og þekkingar úr atvinnulífinu og til frumkvöðla og nýsköpunargeirans.“
Væri ekki faglegra og farsælla og líklegra til að minnka freistnivanda að setja þannig fagráð líka undir Orkusjóð? Að sjálfsögðu, hv. þm. Njáll Trausti Friðbertsson.
Ég held áfram með frumvarpið um Orkusjóð, 3. gr.
„Ráðherra skipar þrjá einstaklinga í stjórn Orkusjóðs til fjögurra ára, þar af skal einn skipaður formaður.“
Ráðherra skipar bara alla, á meðan hann skipar fjóra í stjórn Matvælasjóðs en tveir verða að vera tilnefndir af öðrum aðilum. Þar er meiri aðkoma utanaðkomandi aðila og betur passað upp á það sé ekki geðþótti ráðherra sem ræður eða gerræðisleg ákvörðun. Freistnivandinn er tekinn af honum þannig að betur er farið með almannafé.
Áfram, með leyfi forseta, í 3. gr.:
„Stjórn Orkusjóðs skal hafa yfirumsjón með umsýslu sjóðsins í samræmi við hlutverk hans. Orkustofnun annast daglega umsýslu Orkusjóðs undir yfirstjórn stjórnar sjóðsins.“
Þegar kemur að 4. gr. verð ég á rauðu þar, því að þar segir, með leyfi forseta:
„Stjórn Orkusjóðs gerir tillögur til ráðherra um lánveitingar og framlög úr Orkusjóði í samræmi við áherslur og stefnumótun stjórnvalda …“
Ráðherra ákveður áherslur og stefnumótun. Ráðherra skipar þrjá aðila. Það eina sem þarf að passa upp á eru almenn skilyrði um hæfi eins og eru í stjórnsýslulögum sem eru lágmarksskilyrði. Ráðherra getur þar af leiðandi skipað nánast hvern sem hann vill. Og ráðherra skrifar undir tillögurnar um útdeilingu á almannafé sem koma frá þessari þriggja manna ráðherraskipuðu nefnd sem starfar nákvæmlega eftir þeim reglum og stefnu sem ráðherra setur fram.
Þetta býður upp á freistnivanda, að illa sé farið með almannafé. Við getum að sjálfsögðu komið í veg fyrir það eða gert það betra með því að skipa sjö manna fagráð eins og við gerðum með Matvælasjóð. Hvers vegna þráast framsögumaður málsins, Njáll Trausti Friðbertsson, við? Hverjir munu fá útdeilt úr sjóðnum? Hverjir munu á endanum fá útdeilt úr sjóðnum? Nú erum við að færa okkur yfir í sjálfbærnina með þessari breytingu, sem er frábært. Hverjir munu fá útdeilt úr þessum sjóði? Litli aðilinn, Fallorka, sem kom þarna, var ekki ánægður með þetta frumvarp eins og það var sett fram. Hann sagði að litlu aðilarnir yrðu í mjög slæmri stöðu gagnvart því að fá fjárveitingar úr sjóðnum. Hverjir munu fá fjárveitingar úr þessum sjóði? Eru þar einhverjir stórir og sterkir aðilar sem þar verða leiðandi? Jú, það hlýtur að vera, alla vega miðað við það sem Fallorka telur. Og hvaða aðilar verða það? Verða það kannski einhverjir aðilar sem eru tengdir inn í stjórnmálaflokka? Tengdir einhverjum? Það er það sem er hættan. Að sjálfsögðu er það hættan. Og ef það gerist, ef umgjörðin er ekki góð, eins og kemur fram í traustskýrslu forsætisráðherra, er vafi eða hætta á því að verið sé að beita almannavaldi í þágu sérhagsmuna sem grefur undan trausti á stjórnmálunum. Það er skýrt í traustskýrslu forsætisráðherra og við eigum að gera allt sem við getum til að koma í veg fyrir það. Það er okkar hlutverk hérna ef við ætlum að gera þetta vel.
Ég held áfram með 4. gr., með leyfi forseta:
„Stjórn Orkusjóðs gerir tillögur til ráðherra um lánveitingar og framlög úr Orkusjóði í samræmi við áherslur og stefnumótun stjórnvalda sem og fjárhags- og greiðsluáætlun sjóðsins.
Orkusjóði er ekki heimilt að veita Orkustofnun styrki eða lán af fé sjóðsins.“
Það er allt og sumt, það er eina takmörkunin.
5. gr., um eftirlit, með leyfi forseta:
„Þeir sem hljóta styrk eða lán frá Orkusjóði skulu gera grein fyrir framvindu verkefna og ráðstöfun fjár samkvæmt nánari reglum stjórnar Orkusjóðs.“
Þarna komu Samtök iðnaðarins, ef ég man rétt, inn á að þyrfti að hafa meira gagnsæi. Ég held að framsögumaður málsins ætli að gera það og það er vel.
„Ríkisendurskoðun annast árlega endurskoðun reikninga Orkusjóðs.“
Það er gott. Greiði atkvæði með því.
6. gr., um tekjur.
„Tekjur Orkusjóðs eru framlag úr ríkissjóði samkvæmt ákvörðun Alþingis á fjárlögum hverju sinni, og vextir af fé sjóðsins.“
7. gr., kostnaður af rekstri.
„Kostnaður af rekstri Orkusjóðs greiðist af tekjum hans eða eigin fé.“
8. gr. er um reglugerðarheimild. Þar er mögulegur freistnivandi ráðherra. Ég fer yfir hana.
„Ráðherra skal setja í reglugerð nánar fyrirmæli um skilyrði fyrir framlögum úr Orkusjóði, undirbúning úthlutunar, lánveitingar, þar með talið vexti og önnur útlánakjör, greiðslur, eftirlit með framkvæmdum sem Orkusjóður veitir fé til og heimildir til að fella niður endurgreiðsluskyldu lántaka.“
Fella niður endurgreiðsluskyldu, það eru alls konar hlutir þarna. Áfram er það ráðherra sem setur skilyrði í reglugerð fyrir framlögunum á þessum forsendum, sem býður að sjálfsögðu upp á freistnivanda. Ef maður ræður hver skilyrðin eru þá getur maður lagað þau að þeim aðilum sem maður vill helst að fái úr sjóðnum. Ráðherra hefur ofboðslega mikið vald í þessu frumvarpi, þar er ofboðslega mikill freistnivandi. Ætli ráðherra láti freistast? Kannski ekki þessi ráðherra en við vitum ekkert hver verður næsti ráðherra. Ætli hann freistist? Við höfum ekki hugmynd um það. En það er freistnivandi til staðar í þessu frumvarpi, gríðarlegur freistnivandi, að fara illa með Orkusjóð. Það er ekki gott.
9. gr. er gildistökuákvæði, lögin öðlast þegar gildi.
Ég hef sagt það sem ég vildi segja. Ég hef lagt fram breytingartillögu um að við setjum fagráð inn í Orkusjóð til að takmarka freistnivanda ráðherra og auka faglega nálgun á því hvernig fé er úthlutað úr sjóðum hvað varðar nýsköpun og að háskólasamfélagið komi að. Það er til að ná fram tilgangi laganna sem er alveg skýrt að eru orkutengd verkefni á grundvelli orkustefnu, nýsköpunar, byggðastefnu og stefnu stjórnvalda í loftslagsmálum. Að sjálfsögðu þurfum við að hafa meiri aðkomu að þessu og þurfum að tryggja hana, eins og við gerðum varðandi Matvælasjóð, með því að það sé skylda að skipa sjö manna fagráð sem aðstoði stjórn Orkusjóðs við að útdeila almannafé á faglegustum forsendum með sem minnstum freistnivanda.
