félagsráðgjöf í grunn- og framhaldsskólum.
Frú forseti. Ég flyt hér tillögu til þingsályktunar um félagsráðgjöf í grunn- og framhaldsskólum. Tillagan hljómar svo:
„Alþingi ályktar að fela mennta- og menningarmálaráðherra, í samráði við félags- og barnamálaráðherra, að setja fram áætlun um hvernig tryggja megi að í grunn- og framhaldsskólum starfi félagsráðgjafar sem nemendur geti leitað til. Ráðherra hafi jafnframt samráð um málefnið við Samband íslenskra sveitarfélaga og Félagsráðgjafafélag Íslands, auk annarra félagasamtaka eftir því sem við á. Ráðherra leggi fyrir Alþingi skýrslu um verkefnið eigi síðar en 1. apríl 2021 og skal fylgja henni kostnaðaráætlun og tillaga að fyrirkomulagi kostnaðarskiptingar milli ríkis og sveitarfélaga.“
Frú forseti. Þingsályktunartillaga þessi var áður lögð fram á 150. löggjafarþingi og var þá 647. mál. Með tillögunni er lagt til að mennta- og menningarmálaráðherra verði falið, í samráði við félags- og barnamálaráðherra, að setja fram áætlun um hvernig tryggja megi að í grunn- og framhaldsskólum starfi félagsráðgjafar sem nemendur geti leitað til. Markmið tillögunnar er að nemendum standi til boða þjónusta félagsráðgjafa óháð stærð skóla en stöðuhlutfall þeirra gæti t.d. farið eftir fjölda nemenda. Ráðherra er falið að útfæra nánar með hvaða hætti þjónustan verði veitt. Þá er lagt til að ráðherra hafi jafnframt samráð um málefnið við helstu hagsmunaaðila eins og Samband íslenskra sveitarfélaga og Félagsráðgjafafélag Íslands og önnur félagasamtök eftir því sem við á, t.d. Kennarasamband Íslands. Þá benda flutningsmenn á mikilvægi þess að hafa virkt samráð við börn og ungmenni í þessum efnum. Í skýrslu ráðherra til Alþingis um verkefnið skulu m.a. koma fram tillögur um næstu skref og greining á því hvort gera þurfi lagabreytingar til að ná markmiði þingsályktunartillögunnar.
Frú forseti. Fjölmargar rannsóknir hafa á undanförnum árum sýnt fram á mikilvægi snemmtækra úrræða hvað varðar félagslega þjónustu við börn og ungmenni. Fræðimenn hafa bent á að enginn vettvangur sé jafn kjörinn og skólinn til þess að búa ungmenni undir flókið líf í flóknu samfélagi. Sú reynsla sem börn fá í skóla geti haft jákvæð og langvarandi áhrif á félagslega velferð þeirra og því sé mikilvægt að líta á skólann sem lykilþátt við forvarnir og stuðningsúrræði fyrir börn. Í því sambandi má nefna börn sem standa frammi fyrir áföllum í fjölskyldum, svo sem vegna skilnaðar eða andláts, börn sem búa við vanrækslu og ofbeldi og börn sem búa við fátækt. Íslenskar og erlendar rannsóknir hafa sýnt að börn sem búa við framantaldar aðstæður eiga oftar við sálfélagslega erfiðleika að stríða en önnur börn og eru í meiri áhættu gagnvart námsvanda og brotthvarfi frá námi.
Samhliða samfélagsbreytingum á undanförnum áratugum, sem hafa m.a. haft áhrif á hlutverk og aðstæður íslenskra fjölskyldna, hefur félagsmótunarhlutverk skóla aukist og náð til margþættari verkefna. Sú staða veldur auknu álagi á kennara og aðra starfsmenn skóla vegna margvíslegra úrlausnarefna sem þeir standa frammi fyrir við að sinna velferð og vellíðan nemenda. Í því sambandi má benda á sameiginlega könnun Sambands íslenskra sveitarfélaga og Félags grunnskólakennara frá árinu 2012 sem lögð var fyrir grunnskólakennara og var gerð í þeim tilgangi að fá nánari mynd af ýmsum þáttum er lúta að skólastarfi og starfi kennara. Niðurstöður sýndu að þrír kennarar af hverjum fjórum sögðu að álag í starfi hefði aukist mikið. Aðspurðir um hvað væri erfiðast í starfinu nefndu kennarar einkum eftirfarandi atriði: Samstarf við foreldra þegar barn fær ekki næga aðstoð heima vegna ófullnægjandi heimilisaðstæðna, hegðun nemenda og aukinn fjöldi agavandamála, flókin eineltismál sem torvelt er að uppræta og barnaverndarmál þar sem þungbært er að horfa upp á vanrækt börn.
Niðurstöður nýlegrar rannsóknar á upplifun og reynslu fagmenntaðra starfsmanna grunnskóla af stuðningi við nemendur með námserfiðleika benda einnig til þess að álag sé að aukast. Aukið og illviðráðanlegt álag fylgi því að láta sig varða velferð hvers barns. Niðurstöðurnar sýna að kennurum er það mikil áraun að horfa upp á börn sem glíma við vanlíðan, áföll í fjölskyldum, fátækt og félagslega útskúfun, og upplifa sig hjálparvana í þessum aðstæðum. Að mati kennara skortir aðstoð fagfólks í slíkum málum.
Frú forseti. Upphaf félagsráðgjafar í skólum er rakið til Bandaríkjanna í kringum aldamótin 1900. Ástæðan fyrir því að félagsráðgjafar voru ráðnir til skóla var að þekking þeirra á félagslegum vanda, svo sem vegna fátæktar, vanheilsu og félagslegrar stöðu lágtekjufólks, og á þeim áhrifum sem slíkar aðstæður gætu haft á börn var álitin mikilvæg fyrir skólann. Til að byrja með fólust störf félagsráðgjafanna aðallega í því að vera tengiliðir á milli heimila og skóla og bera kennsl á orsakir að baki erfiðleikum barna. Í dag eru skólafélagsráðgjafar starfandi í 53 löndum, þar á meðal í Bandaríkjunum, Bretlandi og öllum hinum Norðurlöndunum. Það er engin ástæða fyrir okkur að bera ekki kennsl á að þetta er skynsamlegt fyrirkomulag og ætti að gera slíkt hið sama hér á Íslandi. Samkvæmt upplýsingum frá fagdeild fræðslu- og skólafélagsráðgjafa innan Félagsráðgjafafélags Íslands eru félagsráðgjafar starfandi í 12 skólum hér á landi, þar af í átta grunnskólum og fjórum framhaldsskólum. Og reynslan í þeim skólum þar sem félagsráðgjafarnir starfa hefur sýnt að þetta skiptir gríðarlega miklu máli.
Markmiðið með skólafélagsráðgjöf er að greina og meta þá þætti sem geta haft áhrif á námsferlið og almenna líðan, og vinna að frekari þróun forvarna- og stuðningsúrræða fyrir nemendur til að tryggja að allir geti notið sín í skólaumhverfinu. Með þekkingu sinni á einstaklingsþroska, fjölskyldusamskiptum, löggjöf, þjónustustofnunum og félagslegum úrræðum mynda skólafélagsráðgjafar mikilvæga brú á milli skóla, fjölskyldu og samfélags. Með heildarsýn að leiðarljósi vinna þeir í samstarfi við annað fagfólk innan skóla og annarra stofnana í þverfræðilegri nálgun, ásamt því að veita kennurum handleiðslu og ráðgjöf. Hugmyndafræðileg nálgun og faglegur grunnur í vinnuaðferðum félagsráðgjafa byggist á heildarsýn og kerfishugsun. Og svo að það sé sagt hér þá snýst þessi tillaga alls ekki um að skólafélagsráðgjafar komi í staðinn fyrir námsráðgjafa eða í staðinn fyrir sálfræðinga innan skóla, heldur snýst þetta um þverfaglega samvinnu innan skólanna með hagsmuni nemenda í huga enda eru þetta í rauninni ekki sambærileg störf þó að þau hafi öll sama markmið, þ.e. að gæta hagsmuna barnsins.
Frú forseti. Við lifum á fordæmalausum tímum, á tímum Covid-faraldurs. Eins og hefur komið fram í fréttum höfum við því miður séð mikinn vöxt í tilkynningum til barnaverndar. Þannig kom fram í fréttum Stöðvar 2 nýverið að mál á borði Barnaverndar Reykjavíkur séu þegar orðin fleiri en allt árið í fyrra og á fyrstu tíu mánuðum ársins voru komnar 10% fleiri tilkynningar en allt árið í fyrra. Vegna faraldursins virðist vera meira um rót á börnum og aukið öryggisleysi auk þess sem heimilisofbeldismálum hefur fjölgað þar sem börn eru til staðar. Þá eru vísbendingar um aukna áhættuhegðun barna.
Frú forseti. Þetta er áhyggjuefni og við eigum enn eftir að þurfa að takast á við félagslegar afleiðingar faraldursins næstu árin og vinda ofan af ástandinu. Staðreyndin er sú að þó að bólusetning komi til, sem verður vonandi sem fyrst, þá er þetta ekkert búið. Íslensk börn tilheyra fjölskyldum sem þurfa margar hverjar að takast á við erfiðar fjárhagslegar aðstæður, félagsleg vandamál og langtíma heilsufarsvandamál tengd Covid. Þessi börn þurfa að fá stuðning og þann stuðning er best að veita í skólunum. Í ljósi þess aukna álags sem skólar standa frammi fyrir við að sinna nemendum í viðkvæmri stöðu er brýnt að fjölga félagsráðgjöfum í grunn- og framhaldsskólum. Félagsráðgjafar vinna út frá heildarsýn í málum hvers og eins ásamt því að stuðla að samstarfi skólans við aðrar velferðarstofnanir sem koma að þjónustu við börn og fjölskyldur þeirra, svo sem barnavernd og félags- og heilbrigðisþjónustu. Þannig getur skólinn betur sinnt velferðarhlutverki sínu og markvissu forvarnastarfi til að koma í veg fyrir að vandi þróist og verði illviðráðanlegur með tilheyrandi kostnaði fyrir samfélagið.
Að mati flutningsmanna væri með aðgerðum samkvæmt þingsályktunartillögu þessari stigið skref í þá átt að efla forvarnastarf og snemmtæka íhlutun sem myndi leiða til meiri hagræðingar og aukinnar skilvirkni í þjónustu í þágu barna og fjölskyldna þeirra og væri því liður í að spyrna við brotthvarfi nemenda í framhaldsskólum.
Flutningsmenn tillögunnar eru eftirtaldir hv. þingmenn: Albertína Friðbjörg Elíasdóttir, Andrés Ingi Jónsson, Ágúst Ólafur Ágústsson, Guðjón S. Brjánsson, Guðmundur Andri Thorsson, Helga Vala Helgadóttir, Logi Einarsson, Oddný G. Harðardóttir og Rósa Björk Brynjólfsdóttir.
