umferðarlög.
Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir nefndaráliti umhverfis- og samgöngunefndar með breytingartillögu um frumvarp til laga um breytingu á umferðarlögum, sem fjallar um umframlosunargjald og einföldun regluverks og ýmsa aðra hluti. Ég ætla að fara yfir helstu atriðin sem við erum að leggja til breytingar á eftir umfjöllun nefndarinnar.
Ég byrja á umfjöllun okkar um afnám skráningarskyldu á eftirvögnum sem gerðir eru fyrir minna en 750 kg. Í 8. gr. frumvarpsins er lögð til breyting á 1. mgr. 72. gr. laganna þess efnis að ekki verði skylt að skrá eftirvagna vélknúins ökutækis, sem gerðir eru fyrir 750 kg heildarþyngd eða minna, aðra en tjaldvagna, fellihýsi og hjólhýsi en slíkir vagnar skuli skráningarskyldir óháð heildarþyngd. Með lögum nr. 77/2019, þegar við settum ný umferðarlög, var sú breyting gerð á umferðarlögum að öll vélknúin ökutæki voru gerð skráningarskyld og þar með allir eftirvagnar. Í umsögnum, sem og í máli gesta á fundum, komu fram ólík sjónarmið um þessa grein frumvarpsins. Bent var á að skráning allra eftirvagna væri bæði til þess fallin að auka umferðaröryggi og einfalda eftirlit með slíkum vögnum. Þá kom fram við umfjöllun nefndarinnar að eftirvagnar sem gerðir eru fyrir 750 kg heildarþyngd eða minna kynnu að vera heimasmíðaðir með tilheyrandi óvissu um ástand þeirra, efnisval og burðargetu. Á hinn bóginn kom fram að samkvæmt tölfræðiupplýsingum er sjaldgæft að rekja megi slys til þess að eftirvagnar séu í ólagi og enn sjaldnar að slys hafi orðið á fólki. Jafnframt myndu skráningar á umræddum eftirvögnum fela í sér aukinn kostnað bæði fyrir einstaklinga og hið opinbera. Því var talið að gengið hefði verið lengra en nauðsyn var með tilliti til umferðaröryggis og óhóflegar íþyngjandi skyldur lagðar á eigendur eftirvagna.
Nefndin telur, í ljósi fárra slysa og lítillar hættu af eftirvögnum sem gerðir eru fyrir minna en 750 kg, að rétt sé að ráðast í umræddar breytingar á umferðarlögum, sem sagt draga til baka þær kröfur sem gerðar hafa verið. Þegar gengið hefur verið of langt með að kveða á um skráningar- og skoðunarskyldu á borgara ber stjórnvöldum að endurskoða og endurmeta slíka kvaðir. Nefndin áréttar að rík skylda er á aðilum að halda ökutækjum í góðu ástandi, samanber 1. og 3. mgr. 69. gr. umferðarlaga, en beinir því til ráðuneytisins að kanna hvort taka eigi fram í reglugerð atriði um gerð og búnað slíkra eftirvagna.
Svo fjölluðum við akstur breiðra, þungra, langra eða hárra ökutækja. Með 9. gr. frumvarpsins eru lagðar til breytingar á 4. mgr. 82. gr. laganna sem taka til veitingar undanþága frá reglum sem ráðherra setur á grundvelli 5. mgr. 82. gr., þegar brýn nauðsyn þykir vegna sérstakra flutninga. Fallið er frá því skilyrði ákvæðisins að Samgöngustofa þurfi að afla samþykkis veghaldara svo unnt sé að veita undanþágu. Í stað þess þurfi að fá samþykki Vegagerðarinnar. Þá er lagt til að nýr málsliður bætist við ákvæðið þess efnis að undanþágu megi binda viðeigandi skilyrðum, t.d. um að sá sem óskar eftir slíkri undanþágu afli samþykkis annarra veghaldara eftir því sem við á. Þannig að ef tækið er óeðlilega þungt eða stórt eða eitthvað slíkt, sem getur komið veghaldara sérstaklega við, þá ætti að vera hægt að benda á það með þessum sérstöku skilyrðum.
Bent var á að mikilvægt sé að veghaldari hafi endanlegt ákvörðunarvald um hvort veittar séu sérstakar undanþágur fyrir þungaflutninga á eigin vegum þar sem veghaldari beri ábyrgð á ástandi og öryggi vega og sjái um að viðhalda og þjónusta þá. Þá sé lítið hagræði í því fyrir umsækjanda að leita til einnar stofnunar ef honum er svo gert að leita til viðkomandi veghaldara samkvæmt ákvörðun stofnunarinnar. Þó kom jafnframt fram að um væri að ræða margar undanþágur á hverju ári og væri ekki æskilegt að þær kæmu allar á borð viðkomandi sveitarfélags sem veghaldara. Nefndin telur mikilvægt að skilvirkni og hagræðis sé gætt í þessu ferli bæði til hagsbóta fyrir umsækjanda og sveitarfélögin sem veghaldara. Hins vegar er brýnt að veghaldari fái upplýsingar þegar til stendur að flytja t.d. mikinn þunga um veg. Nefndin beinir því til Samgöngustofu að móta verklagsreglur hvað þetta varðar í samráði við sveitarfélög.
Þar sem við ætlum að fá þetta mál aftur inn til nefndarinnar út af öðru máli sem ég kem inn á hér rétt á eftir, þá munum við mögulega fjalla um það hvort þetta sé næg heimild til þess að sé hægt að veita undanþágu til lengri tíma þannig að ekki þurfi að sækja aftur og aftur um sömu undanþáguna. Við munum ræða það aðeins betur í nefndinni hvort það rúmist innan núverandi reglna eða ekki.
Svo er það akstur um göngugötur sem var mikið rætt. Samkvæmt 1. mgr. 10. gr. laganna er akstur á göngugötum óheimill. Á því banni eru vissar undantekningar, t.d. er umferð vélknúinna ökutækja handhafa stæðiskorta fyrir hreyfihamlaða heimil. Fram komu athugasemdir við framkvæmd undanþáguákvæðis 1. mgr. 10. gr. Bent var á að akstur vélknúinna ökutækja á göngugötu breyti eðli gatnanna og hafi neikvæð áhrif á öryggi gangandi vegfarenda og annarra sem þar dvelja. Á móti var bent á mikilvægi þess að hreyfihamlaðir hefðu heimild til að aka á göngugötum og þannig eiga þess kost að sækja sér þjónustu á slíku svæði.
Að mati nefndarinnar er brýnt að hreyfihamlaðir hafi aðgang að verslun og þjónustu sem er á göngugötum til jafns við aðra en að sama skapi sé ávallt gætt að öryggi þeirra sem ganga og dvelja á göngugötum. Nefndin hvetur til samvinnu þeirra sem sjá um skipulag göngugatna og hagsmunaaðila hreyfihamlaðra við útfærslu og framkvæmd undanþáguákvæðisins og bendir á að tækifæri eru í hönnunarlausnum á göngugötum svo að aðgengi og öryggi séu tryggð samtímis.
Þá um trúnaðarlækni á vegum Samgöngustofu. Þetta er akkúrat atriðið sem við ætlum að sjá hvort við finnum betri lausn á eða einhverja lausn. Því óska ég, virðulegur forseti, eftir að þetta mál gangi aftur til nefndar út af þessu atriði. Í 2.–5. mgr. og 9. mgr. 63. gr. laganna er fjallað um trúnaðarlækni á vegum Samgöngustofu. Hlutverk hans er umsjón mats á aksturshæfni sem og læknisrannsókn. Ákvæði um trúnaðarlækni voru nýmæli í umferðarlögunum sem samþykkt voru árið 2019. Í umsögn Samgöngustofu er tekið fram að ákvæðið hafi reynst nær óframkvæmanlegt en stofnunin hafi lagt í mikla vinnu við að útfæra það og m.a. leitað til fulltrúa lækna, lögreglu, samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytis, heilbrigðisráðuneytis, landlæknis og dómsmálaráðuneytis vegna þess. Það hafi hins vegar ekki tekist að útfæra gildandi ákvæði laganna þannig að það nái tilgangi sínum. Það sé mat Samgöngustofu að aðkoma trúnaðarlæknis stofnunarinnar sé óþörf og rúmist ekki innan þess ferlis sem fram fer við afturköllun ökuréttinda.
Ljóst er að ráða þarf bót á þeim annmörkum sem fram hafa komið á framkvæmd þessa ákvæðis eftir gildistöku laganna 2019. Nefndin beinir því til ráðuneytisins, í samráði við lögreglu og sýslumenn, að fara yfir hlutverk trúnaðarlæknis og aðkomu hans að afturköllun ökuréttinda í nefndu ákvæði og leggur til viðeigandi breytingar svo að ákvæðið nái tilgangi sínum. Við verðum að sjá hvort við náum að leggja til viðeigandi breytingar núna áður en við klárum þetta mál.
Breytingartillögur nefndarinnar eru tvær. Fyrst er það afnám skráningarskyldu á léttum bifhjólum í flokki I. Í 72. gr. laganna er fjallað um skráningu vélknúins ökutækis í ökutækjaskrá. Með lögum um breytingu á umferðarlögum, nr. 13/2015, urðu létt bifhjól í flokki I skráningarskyld. Lagt var til í frumvarpi sem varð að umferðarlögum, nr. 77/2019, að skráningarskylda léttra bifhjóla í flokki I skyldi afnumin. Í meðförum þingsins var hins vegar samþykkt sú breytingartillaga að létt bifhjól í flokki I skyldu áfram vera háð skráningarskyldu með vísan til þess að slík skráning auðveldaði lögreglu eftirlit með slíkum bifhjólum. Í kjölfarið hóf Samgöngustofa skráningu á slíkum ökutækjum. Á fundum nefndarinnar kom fram að ýmiss konar farartæki féllu undir létt bifhjól í flokki I en eigendahópur þeirra væri breiður. Farartækin gætu verið á tveimur, þremur eða fjórum hjólum. Þau sem væru á tveimur hjólum væru vinsæl hjá unglingum en aftur á móti höfðuðu þau sem eru á þremur og fjórum hjólum nær eingöngu til eldri borgara og öryrkja sem margir litu á sem hjálpartæki. Skráningu þessara farartækja fylgir bæði kostnaður og fyrirhöfn. Þá væri einnig ótti meðal eigenda slíkra tækja að með skráningarskyldu gæti síðar fallið aukinn kostnaður eins og að tryggingafélög gerðu áskilnað um að þessi tæki yrðu tryggð sérstaklega, sem virðist vera að verða raunin þessa dagana.
Nefndin telur að skráningarskylda á léttum bifhjólum í flokki I hafi reynst borgurum meira íþyngjandi en efni stóðu til. Það felur í sér aukna stjórnsýslubyrði þar sem ákvæðið hefur afturvirk áhrif gagnvart þeim farartækjum sem þegar voru í umferð. Það getur því reynst íþyngjandi fyrir einstaklinga að skrá bifhjólin, einkum þar sem ekki var reiknað með slíku þegar þau voru keypt. Einnig fylgir því kostnaður að skrá þau sem gæti aukist ef eigendur þurfa að kaupa sérstakar tryggingar fyrir slík hjól. Nefndin bendir á að upphaflega hafi skráningarskyldan komið til vegna notkunar ungmenna á vespum. Dregið hefur úr notkun á slíkum ökutækjum hjá þeim hópi, sér í lagi þar sem vinsældir rafhlaupahjóla hafa aukist. Því er raunin sú að fyrirhöfnin hvílir frekar á öldruðum og öryrkjum sem líta á þessi hjól sem hjálpartæki. Með vísan til framangreinds leggur nefndin til að létt bifhjól í flokki I verði undanþegin skráningarskyldu.
Það er mjög mikilvægt að þetta fari út. Ef ég súmmera það bara upp í stuttu máli þá var það þannig að börn voru að fá vespur í fermingargjöf og það vantaði eftirlit með því og svo þegar búið var að setja skráningarskylduna og átti að fara að taka á þessu þá eru börnin hætt að fá vespur og farin að nota hlaupahjól. Eldri borgarar og þeir sem hafa átt við einhvers konar hreyfihömlun að etja sátu eftir í súpunni með skráningarskylduna. Þannig að það er gott að nefndin sammælist um að vinda ofan af þessu.
Þá um reglugerðarheimild ráðherra samkvæmt 3. mgr. 89. gr. Í 1. mgr. 89. gr. laganna segir að þar sem vegavinna fer fram eða umferð er raskað af öðrum ástæðum þannig að hætta stafi af sé þeim sem stjórnar verki skylt að sjá um að staðurinn verði merktur á fullnægjandi hátt. Veghaldari geti með samningi falið þeim sem annast framkvæmd við veg að setja upp fullnægjandi merkingar. Síðan segir í 3. mgr. 89. gr. að ráðherra setji nánari ákvæði í reglugerð um framkvæmdir á eða við veg, m.a. um gerð öryggisáætlunar og ábyrgð veghaldara og verktaka við að tryggja öryggi á verkstað. Við umfjöllun nefndarinnar var bent á ósamræmi milli 1. og 3. mgr. 89. gr. þar sem reglugerðarheimildin nær ekki til raskana af öðrum ástæðum en vegaframkvæmda. Kom því fram tillaga að breytingu á 3. mgr. svo að ekki léki vafi á hvernig bæri að túlka hana. Þannig yrði tryggð heimild ráðherra til setningar reglugerðar sem næði til allra tilvika þar sem grípa þyrfti til ráðstafana til að tryggja öryggi vegfarenda. Önnur tilvik gætu til að mynda verið viðburðir eins og götuhlaup eða bæjarhátíðir sem og notkun á vegasvæðum vegna kvikmynda- og þáttagerðar.
Nefndin tekur undir framangreind sjónarmið og leggur því til að við 3. mgr. 89. gr. umferðarlaga bætist orðin: viðburði eða aðrar aðstæður á eða við veg þar sem umferð kann að vera raskað þannig að hætta stafi af.
Að þessu virtu leggur nefndin til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum sem hún leggur til og vísa ég bara til breytingaskjalsins um þær en þar er nánari útlistun á því sem hér hefur komið fram.
Ari Trausti Guðmundsson og Guðjón S. Brjánsson voru fjarverandi við afgreiðslu málsins en skrifa undir álit þetta með heimild í 4. mgr. 18. gr. starfsreglna fyrir fastanefndir Alþingis.
Bergþór Ólason, Karl Gauti Hjaltason og Guðjón S. Brjánsson skrifa undir álit þetta með fyrirvara sem þeir hyggjast gera grein fyrir í ræðu. Að öðru leyti skrifa undir þetta álit sá sem hér stendur, Vilhjálmur Árnason, Ari Trausti Guðmundsson, Jón Gunnarsson, Hanna Katrín Friðriksson, Kolbeinn Óttarsson Proppé og Líneik Anna Sævarsdóttir.
