stefnuræða forsætisráðherra og umræður um hana.
Kæru landsmenn. Ný og endurnýjuð ríkisstjórn hefur tekið við völdum, ríkisstjórn þriggja stærstu flokkanna á Alþingi. Verkefni nýs kjörtímabils eru sum stór, önnur smærri og mörg þeirra eru ófyrirséð. Ríkisstjórnin mun ganga til verka sinna full bjartsýni og ég hlakka til að eiga gott samstarf við þingmenn alla, bæði í stjórn og stjórnarandstöðu.
Ríkisstjórnin er mynduð á breiðum grunni, eins og ráða má af málefnasamningi hennar á því hversu ólíkir um margt þeir flokkar eru sem að skipan hennar standa. Vissulega kann einhverjum að þykja það veikleiki að flokkarnir séu ólíkir og væntanlega má færa fram einhver slík rök en ég er sannfærð um að þegar horft er til þeirra verkefna og áskorana sem bíða okkar þá sé breidd þessarar ríkisstjórnar kostur og geti jafnvel ráðið úrslitum þegar kemur að því að skapa samhljóm með þjóðinni þegar leysa þarf úr stórum og erfiðum verkefnum.
Virðulegur forseti. Nýr stjórnarsáttmáli snýst um sameiginlega hagsmuni þjóðarinnar, efnahagslegar og félagslegar framfarir, vernd umhverfis, kraftmikla verðmætasköpun, jafnrétti kynjanna og jafnvægi byggða og kynslóða. Við búum að því að hafa getað nýtt styrk ríkisfjármálanna til að styðja við efnahag og afkomu heimila og fyrirtækja í faraldrinum. Sá stuðningur hefur skilað sér í kröftugri viðspyrnu hagkerfisins. Atvinnuástandið hefur batnað hratt og horfur til framtíðar eru bjartari en áður. Þótt óvissan um framvindu faraldursins sé áfram talsverð höfum við lært æ betur að umgangast þetta ástand, þökk sé samstöðu þjóðarinnar og skilningi á því markmiði stjórnvalda að takmarka skaðann.
Verkefnið nú er að byggja upp hagkerfið og styrk ríkisfjármálanna að nýju með stuðningi við fjölbreyttara og sterkara atvinnulíf, aukinni opinberri fjárfestingu í grænum verkefnum, rannsóknum, nýsköpun og skapandi greinum. Ríkisstjórnin mun standa vörð um almannaþjónustuna og leggja áherslu á að skattkerfið fjármagni samneysluna, jafni tekjur í samfélaginu og styðji við markmið okkar í loftslagsmálum.
Ríkisstjórnin leggur áherslu á samráð við aðila vinnumarkaðarins, m.a. á vettvangi þjóðhagsráðs, og mun vinna að því að samspil peningastefnu, ríkisfjármála og ákvarðana á vinnumarkaði stuðli áfram að því að bæta lífskjör. Við þurfum að vinna gegn því að samningar séu lausir mánuðum saman og ekki sé sest að samningaborðinu fyrr en samningar losna og bæta þannig vinnubrögð á vinnumarkaði.
Á síðustu árum hefur Ísland verið í forystu í alþjóðlegu samstarfi um þróun velsældarmælikvarða sem byggja á því að gefa heildstæðari mynd af hagsæld, lífsgæðum og líðan landsmanna en hefðbundnir efnahagsmælikvarðar ná að gera. Við munum halda áfram að nýta okkur þá leiðsögn sem þessir mælikvarðar veita til að tryggja félagslegan stöðugleika, bæta lífskjör, efla velferðarkerfið, tryggja aðgengi að góðri heilbrigðisþjónustu og menntun og húsnæðis- og afkomuöryggi. Allt er þetta grundvöllur að góðu samfélagi, jöfnuði og velsæld okkar allra.
Húsnæðismál verða samþætt við skipulags- og samgöngumál sem verður sífellt mikilvægara, ekki síst í ljósi loftslagsmála. Áfram verður rík áhersla á að treysta húsnæðisöryggi með nægri uppbyggingu og félagslegum aðgerðum fyrir tekjulægri hópa, fatlað fólk og eldra fólk. Áfram verður unnið af krafti samkvæmt höfuðborgarsáttmálanum sem byggist m.a. á breyttum ferðavenjum í þágu umhverfis og loftslags.
Lengri lífaldur og fjölgun eldra fólks á næstu áratugum kallar á nýjar leiðir til að tryggja sem best lífsgæði og gera fólki kleift að vera virkt í leik og starfi eftir fremsta megni. Ná þarf aukinni sátt um lífeyriskerfið og bæta afkomu þeirra sem lakast standa í hópi eldra fólks. Frítekjumark vegna atvinnutekna eldri borgara verður tvöfaldað um næstu áramót og ríkisstjórnin mun vinna grænbók um lífeyrismál í samvinnu við hagaðila.
Málefni örorkulífeyrisþega verða tekin til endurskoðunar með það að markmiði að bæta lífskjör og lífsgæði fólks með skerta starfsgetu. Einkum verður horft til þess að bæta afkomu þeirra sem lakast standa og auka um leið möguleika til virkni menntunar og atvinnuþátttöku á eigin forsendum. Ég legg á það þunga áherslu að við náum árangri í að rétta af stöðu örorkulífeyrisþega á þessu kjörtímabili og ná fram raunverulegum breytingum á almannatryggingakerfinu sem geri það í senn gagnsærra, réttlátara og skiljanlegra. Ríkisstjórnin mun jafnframt setja á fót nýja mannréttindastofnun og lögfesta sáttmála Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks.
Mikilvægi öflugrar heilbrigðisþjónustu er okkur öllum ofarlega í huga eftir undanfarin misseri og marga lærdóma verður hægt að draga af faraldrinum. Fagmennska og fumleysi hefur einkennt skipulag bólusetningar hjá heilsugæslu og heilbrigðisstofnunum. Sama má segja um upplýsingagjöf landlæknis, sóttvarnalæknis og almannavarna sem hefur tryggt ábyrga umfjöllun byggða á þekkingu. Raðgreiningar Íslenskrar erfðagreiningar eru mikilvægt framlag til þekkingar heimsbyggðarinnar á útbreiðslu veirunnar. Ég vil, herra forseti, nota þetta tækifæri til að ítreka þakkir mínar til allra þeirra sem hafa staðið í framlínu í baráttunni við veiruna nú í hátt á annað ár.
Jafnt aðgengi að heilbrigðisþjónustu hefur verið grundvallaratriði í árangri okkar í heimsfaraldri og ríkisstjórnin mun áfram leggja áherslu á að draga úr kostnaði sjúklinga og styrkja stöðu og hlutverk Landspítalans. Heilbrigðisstofnanir um land allt verða styrktar og geðheilbrigðisþjónustan efld. Aðbúnaður og réttindi barna verði áfram í fyrirrúmi og ríkisstjórnin einsetji sér að halda áfram að efla barnabótakerfið.
Kæru landsmenn. Um það verður ekki deilt að loftslagsváin er stærsta áskorun samtímans og Ísland á að vera fremst meðal jafningja í loftslagsmálum, standa fast við skuldbindingar okkar gagnvart Parísarsamningnum og gott betur en það. Við eigum að byggja aðgerðir okkar og stefnumótun á vísindalegri þekkingu og félagslegu réttlæti þar sem enginn er skilinn eftir. Allar aðgerðir okkar og áætlanir miða að því marki að Ísland verði lágkolefnishagkerfi sem nái kolefnishlutleysi ekki síðar en árið 2040.
Ný ríkisstjórn hefur tekið þá ákvörðun að setja sjálfstætt landsmarkmið um 55% samdrátt í losun á beinni ábyrgð Íslands og skýr áfangaskipt markmið um samdrátt í losun í einstaka geirum í samstarfi við atvinnulíf og sveitarfélög og stofnanir samfélagsins. Það á ekki að koma neinum á óvart að þessi ríkisstjórn mun ekki gefa út leyfi til olíuleitar í efnahagslögsögu Íslands enda væri slík vinnsla í hrópandi ósamræmi við stefnu okkar sem hvílir á hreinum og endurnýjanlegum orkugjöfum. Þá verður stofnaður þjóðgarður á friðlýstum svæðum og jöklum á hálendinu í samvinnu við heimamenn og lokið verður við þriðja áfanga rammaáætlunar.
Sóknarfæri í hugverkaiðnaði eru óþrjótandi á fjölbreyttum sviðum, m.a. í grænni tækni sem er nátengd loftslagsmálunum, en einnig í heilbrigðis- og lífvísindum, hugbúnaðarþróun og skapandi greinum. Það sama á við um tækifærin hér á landi í matvælaframleiðslu en hér getum við gert betur í að framleiða heilnæman mat, styðja við loftslagsmarkmið og tryggja fæðuöryggi og betri lýðheilsu allt í senn.
Virðulegi forseti. Við munum leggja til breytingar á Stjórnarráðinu til að takast betur á við þær áskoranir sem við okkur blasa. Það fyrirkomulag sem við búum við á Íslandi er um margt ólíkt kerfinu víða annars staðar á Norðurlöndum þar sem ríkisstjórn hverju sinni skipuleggur ráðuneytin út frá pólitískum áherslum sínum. Mér hefur fundist það kerfi auka hreyfanleika í opinberri stjórnsýslu umfram það sem verið hefur hér á landi og um margt vera vel til þess fallið að stefnumótun ríkisstjórnar og þings gangi vel fram. Samhliða þingsályktunartillögu sem ég mun leggja fyrir Alþingi um þær breytingar sem núverandi ríkisstjórn hyggst gera á Stjórnarráðinu hef ég hug á því að hefja endurskoðun laga um Stjórnarráð Íslands. Mun ég leita eftir góðu samráði við alla flokka á Alþingi enda eru þetta breytingar sem varða alla sem hér sitja.
Kæru landsmenn. Launamisrétti á vinnumarkaði er viðvarandi vandamál og ég hef skipað aðgerðahóp um launajafnrétti og jafnrétti á vinnumarkaði. Breytingar á vinnutíma vaktavinnufólks voru mikilvægt skref í þá átt að koma til móts við stórar kvennastéttir og nýleg rannsókn Hagstofu Íslands sýnir minnkandi launamun á undanförnum árum hjá ríki, sveitarfélögum og hinum almenna markaði, sem bendir til þess að þau tæki sem við höfum lögfest og innleitt, eins og til að mynda jafnlaunavottun, skili árangri. Könnunin segir okkur hins vegar að sá munur sem enn er fyrir hendi geti einkum tengst hinum kynskipta vinnumarkaði og á því þarf að taka.
Baráttan gegn kynbundnu og kynferðislegu ofbeldi og áreitni verður áfram forgangsmál, forvarnaáætlun í þessum efnum verður fylgt eftir af krafti og frumvarp til að bæta réttarstöðu brotaþola verður lagt fram aftur. Þá verður unnið að sérstakri aðgerðaáætlun í málefnum hinsegin fólks.
Haldið verður áfram vinnu við endurskoðun laga um eignarhald á landi og fasteignum. Mikilvægi þess að stjórnvöld hafi stjórntæki þegar um er að ræða ráðstöfun á landi rennur upp fyrir æ fleirum, enda ljóst að land mun verða æ eftirsóttari auðlind á komandi árum og áratugum. Mikilvægir grundvallarinnviðir eru best geymdir í almannaeigu, en þegar slík fyrirtæki eru á markaði skiptir máli að stjórnvöld hafi ákveðin stýritæki. Frumvarp um rýni á fjárfestingum erlendra aðila á mikilvægum innviðum kemur til þingsins á nýju ári. Löggjöf um tækniinnviði er eðli máls samkvæmt í stöðugri þróun. Ýmis nýmæli eru á leið í íslenska löggjöf sem eru til þess fallin að auka öryggi slíkra innviða með heildstæðum hætti óháð eignarhaldi þeirra.
Kæru landsmenn. Fyrir fjórum árum lagði ég til áætlun um hvernig mætti vinna að breytingum á stjórnarskrá á tveimur kjörtímabilum. Ég mun halda áfram undirbúningsvinnu við breytingar samkvæmt þeirri áætlun sem þá var lögð fram síðar og á kjörtímabilinu mun ég ræða við formenn flokka hér á Alþingi um hvort vilji sé til þess að eiga áframhaldandi samráð um tillögur til breytinga. Mín afstaða er hér eftir sem hingað til sú að afar mikilvægt sé að Alþingi geri breytingu á stjórnarskrá lýðveldisins þannig að ný ákvæði, ekki síst um auðlindir í þjóðareign og umhverfis- og náttúruvernd, öðlist gildi. Það er eðlilegt að það taki tíma að breyta stjórnarskránni og þó að ég hefði svo sannarlega viljað að Alþingi hefði komist lengra á síðasta kjörtímabili þá skiptir mestu máli að við vöndum okkur og náum niðurstöðu sem sátt ríkir um því að stjórnarskráin geymir sameiginleg réttindi okkar og vanda þarf í alla staði þær breytingar sem gera þarf.
Það eru forréttindi að starfa í stjórnmálum, ekki síst um lengri tíma. Ég hef setið á þingi í tæp 15 ár og á þeim tíma hefur Ísland gengið í gegnum hrun og endurreisn, ólíkar ríkisstjórnir, sveiflur í stjórnmálum, fyrir utan ýmis utanaðkomandi áföll og er þar heimsfaraldurinn nærtækt dæmi. Íslenskt samfélag hefur breyst og þróast á þessum tíma. Þó að manni finnist stundum miða hægt er það nú svo að okkur hefur miðað áfram á flestum sviðum eins og nýlegar rannsóknir stjórnmálafræðinga hafa m.a. dregið fram. Ekki myndi ég vilja skipta á Íslandi dagsins í dag og Íslandi ársins 2007, en þá var ég kjörin á þing, þegar ég horfi á stjórnkerfið, atvinnulífið og samfélagið. Við gengum í gegnum erfiða tíma eftir hrun, drógum af þeim lærdóm og raunverulegar breytingar urðu á ýmsum sviðum, eins og kom fram í skýrslu þeirri sem ég lagði fyrir Alþingi í fyrra. Mér hefur fundist sérlega ánægjulegt hve ólíkir, jafnvel andstæðir hópar hafa samt náð að sameinast um að feta ekki sömu braut aftur, því að það er nú svo, kæru landsmenn, að við sem hér sitjum erum kjörin á þing, vissulega af tilteknu fólki fyrir tiltekna flokka, en hlutverk okkar er ekki eingöngu bundið því hverjir kusu okkur til setu hér á Alþingi. Ég lít ekki á mig eingöngu sem forsætisráðherra þeirra sem kusu mig. Ég vil vanda mig í því verkefni að vera forsætisráðherra allra landsmanna.
Í stjórnarskránni er skýrt tekið fram að okkur ber að fara að eigin sannfæringu. Þessi regla er mikilvæg og ekki að ófyrirsynju að hún er fest í stjórnarskrá með skýrum hætti. Hún ber með sér þá forsendu að þingmenn geti verið ósammála þótt þeir stefni að sama marki, sem við gerum öll, sem er að efla þjóðarhag. Rökræða og jafnvel rifrildi er mikilvæg forsenda þess að við leiðum fram kosti og galla hvers máls. Við þurfum því að sýna skoðunum annarra stundum meiri virðingu en gert er í hanaslag alnetsins og hollt er að muna að enginn er handhafi alls hins rétta og góða í samfélaginu. Það er skylda okkar óháð því hvar í flokki við stöndum hér á þingi, og það er úr mörgum flokkum að velja, átta eru flokkarnir þegar síðast var talið sem eru hér á Alþingi, að vinna allt sem við getum til að efla og bæta hag almennings, tryggja jöfnuð og réttindi allra, því að við sitjum hér á þingi fyrir hönd allra landsmanna. Látum það endurspeglast í störfum okkar á nýju þingi og nýju kjörtímabili.
Ég óska landsmönnum öllum til hamingju með fullveldisdaginn og munum það á þessum degi hversu dýrmætt fullveldið hefur reynst okkur og hversu miklu skiptir að varðveita það til allrar framtíðar.
