félagsleg aðstoð.
Frú forseti. Hér ræðum við um endurhæfingarlífeyri. Þetta frumvarp fjallar um þá einstaklinga sem einhverra hluta vegna þurfa á endurhæfingu að halda, eru dottnir út af vinnumarkaði, hafa lent í slysum eða einhverjum öðrum þeim áföllum sem hafa orðið þess valdandi að þeir eru ekki vinnufærir lengur. Ég hef nú í rauninni verið að gagnrýna þetta frumvarp um leið og ákveðinn partur mætti segja að væri jákvæður, ef að ríkisvaldið ætlar að halda því þannig að eftir þriggja ára endurhæfingu sé enn ekki komið í ljós hvort viðkomandi einstaklingur sé orðinn bær til þess að fara að vinna. Ég skil ekki út af hverju, eftir þriggja ára endurhæfingu, að það þurfi að bæta við tveimur árum í stað þess að setja viðkomandi á örorku. Ef hann er ekki bær til að vinna eftir þriggja ára endurhæfingu þá á hann eðli málsins samkvæmt að fara á örorkulífeyri.
Mig langar að vísa aðeins í umsögn Öryrkjabandalagsins sem er nú bæði jákvæð og líka með ákveðna varnagla, með leyfi forseta:
„ÖBÍ telur hins vegar brýnt að núverandi fyrirkomulag endurhæfingarlífeyris verði endurskoðað með það í huga að ferlið allt verði skilvirkara og fyrirsjáanlegra en nú er og að meðferðarþjónusta verði samhliða því efld áður en til lengingar endurhæfingartímabilsins kemur.“
Af hverju er ég að blanda mér í umræðuna um endurhæfingarlífeyri og er ég ekki ofboðslega glöð að hann skuli geta orðið allt að fimm ár? Ég er ofboðslega glöð ef þessi þrjú ár verða ekki þess valdandi að viðkomandi væri bara fleygt út á guð og gaddinn ef það hefði sýnt sig að hann hefði ekki enn þá verið orðinn fullfær til þess að taka þátt í vinnu. En það sem ég tel ástæðu til að nefna hér er einfaldlega að ég er búin að vera að aðstoða fólk við að glíma við Tryggingastofnun og báknið þar innan dyra, til þess að reyna að aðstoða fólk við að komast á endurhæfingarlífeyri sem er óvinnufært með öllu. Það er nú bara ákveðin þrautaganga út af fyrir sig, ég verð að viðurkenna það. Það kemur einmitt fram í umsögn Öryrkjabandalagsins, með leyfi forseta:
„Skortur á leiðbeiningum til umsækjenda um endurhæfingarlífeyri. Ófá dæmi eru um að umsækjendum um endurhæfingarlífeyri hafi verið synjað um áframhaldandi greiðslur endurhæfingarlífeyris á þeim grundvelli að fyrirliggjandi endurhæfingaráætlun teldist ekki uppfylla skilyrði 7. gr. laga um félagslega aðstoð, nr. 99/2007, þar sem endurhæfingaráætlun teldist ekki nógu skýr, og án þess að leiðbeina um hvaða vankantar séu á endurhæfingaráætluninni sem lögð er til grundvallar umsóknar um endurhæfingarlífeyri, sbr. álit umboðsmanns Alþingis nr. 10975/2021.“
Þetta er nákvæmlega það sem einstaklingarnir voru að ganga í gegnum sem ég var að reyna að aðstoða, nákvæmlega það. Það var alveg sama; hvert vottorðið kom á fætur öðru, hver yfirlýsingin á fætur annarri, hver teikningin af skapalóni á fætur öðru um það hvernig viðkomandi myndi endurhæfast. En þrátt fyrir það er alltaf beðið um þetta aftur og upp á nýtt. Þetta er ekki nóg, þessu er synjað, verið er að skoða málið, þessu er hafnað, hafnað, hafnað. Þú þarft að gera þetta og hitt en samt sem áður var aldrei teiknað almennilega upp hvað Tryggingastofnun vildi nákvæmlega fá. Það er galið, virðulegi forseti, að senda veikt fólk sem er jafnvel í andlegu ójafnvægi á milli Pontíusar og Pílatusar til að ná í og reyna að koma á framfæri gögnum sem þetta bákn er að biðja um. En á sama tíma fá þau ekki eina einustu krónu. Hvernig eiga þau að geta verið í endurhæfingu, farið til sjúkraþjálfara, leitað sér sálfræðihjálpar, keyrt á milli, sinnt fjölskyldu eða hvaðeina annað sem þau bera ábyrgð á? Það er algjörlega galið að tryggja ekki fólki þennan endurhæfingarlífeyri, sérstaklega þegar hugtakið snemmtæk íhlutun hefur verið svo mikið í tísku. Það á að grípa þetta fólk strax. Að sjálfsögðu á að grípa þetta fólk strax. Er viljinn raunverulegur til að endurhæfa þetta fólk eða er hann það ekki?
Ég ætla ekkert að vera að lengja þetta, halda einhverja þrusuræðu og nýta allan minn ræðutíma hvað þetta varðar. En ég ætla samt sem áður að drepa niður í umsögn Öryrkjabandalagsins, með leyfi forseta:
„Krafa um endurhæfingu ungs fatlaðs fólks. Komið hafa upp tilvik þar sem einstaklingar með meðfædda fötlun eins og t.d. taugaþroskaröskun fái synjun á umsókn sinni um örorkumat eftir að hafa náð 18 ára aldri og er vísað til þess að endurhæfing sé ekki fullreynd.“
Hvers lags eiginlega kerfi er þetta? Ég varð vitni að því að fjölfatlaður einstaklingur sem var algerlega ósjálfbjarga þurfti, um leið og viðkomandi varð 18 ára gamall, að mæta í endurmat niður á Tryggingastofnun, alveg eins og hann hefði bara sprottið upp úr hjólastólunum og hlaupið af stað. Þetta er niðurrifsstarfsemi, virðulegi forseti. Þetta er alveg galið, ég get bara ekki skilið það. Mér er algerlega fyrirmunað að skilja að kerfið skuli vera svo gjörsamlega óeftirgefanlegt. Það er enginn heili á bak við það sem segir: Heyrðu, nei, það vantar báða fætur og báðar hendur á þennan einstakling og þá væntanlega er ástæðulaust að setja hann í eitthvert endurmat, hvað þá að starfsendurhæfa viðkomandi.
Með leyfi forseta, þá segir hér áfram:
„Við túlkun lögskýringargagna má ráða að markmið með endurhæfingarlífeyri eigi ekki við um fatlað fólk og enn síður við þann hóp einstaklinga sem hafa áður verið skilgreindir sem fötluð börn enda er fötlun almennt skilgreind sem langvarandi ástand í íslenskum rétti.“
Að lokum: Loksins þegar þrautagöngunni er lokið og einstaklingurinn er kominn með grænt ljós, kannski búinn að leggja umsóknina fram átta eða tíu sinnum þegar loksins viðkomandi dómarar inn í Tryggingastofnun, sem mér skilst að séu nú oftar en ekki bara félagsráðgjafar, hafna þessu ekki, þá kemur: Jú, allt komið, til hamingju með endurhæfingarlífeyrinn. En þú verður að koma aftur eftir tvo, þrjá eða fjóra mánuði.
Nú erum við að tala um að geta framlengt endurhæfingarlífeyri til allt að fimm ára. En það á að leggja á þessa einstaklinga sem eru enn í virku ferli í endurhæfingunni að byrja alveg upp á nýtt þessa sömu gömlu þrautagöngu með vottorð og alls konar bæklinga og bitlinga fyrir Tryggingastofnun. Til hvers? Það hefur orðið þannig að mjög margir hafa hreinlega fallið milli skips og bryggju vegna þess að það tekur oft og tíðum svo langan tíma að fá þetta í gegn og fá þetta samþykkt. Viðkomandi byrjar jafnvel strax og hann er kominn inn á endurhæfinguna að undirbúa það að sækja um hana aftur, sem hann verður að gera innan þriggja mánaða. En því miður getur tekið allt að þrjá til sex mánuði að koma því í gegn þannig að hann mun lenda algerlega undir valtaranum, virðulegi forseti. Þess vegna finnst mér að bragur væri á því að tryggja, ef raunverulegur vilji er til að taka utan um þennan þjóðfélagshóp, endurhæfa þetta fólk og gefa því kost á að ná bata, að þetta verði öðruvísi en svo að öllum líði nánast illa með að þurfa að ganga í gegnum þetta. Fólk á að geta glaðst yfir því að fá þessi tækifæri, þetta á ekki að vera eins og einhver refsivöndur. Það bara gengur ekki upp.
Um leið og má fagna því að það séu stafir á blaði sem segja: Heyrðu, endurhæfing. Þið fáið endurhæfingarlífeyri. Við viljum gera allt til að virkja ykkur úti í samfélaginu. Þá segi ég einfaldlega: Standið þá bara við það án þess að viðkomandi þurfi að ganga á milli Pontíusar og Pílatusar og viti oft ekki hvort hann er að koma eða fara í þessu kerfi.
