Fátækt og samfélagslegur kostnaður, munnleg skýrsla forsætisráðherra.
Forseti. Ég þakka kærlega fyrir þessa skýrslu, en hvað svo? Við erum komin með þessa fínu skýrslu sem fer yfir stöðuna nokkuð vel, og hvað næst? Eigum við ekki að uppræta fátækt, hætta að láta fólk bíða eftir réttlætinu og allt þetta sem við könnumst við? Það er gott og blessað að fá skýrsluna og ræða um innihald hennar en við þurfum líka að tala um hvernig við getum upprætt fátækt. Svarið við því er einfaldlega að það er efnahagsleg ákvörðun að uppræta fátækt. Hún virkar á þann hátt að við setjum og skilgreinum okkur lágmarksviðmið þess að hafa í sig og á, hver lágmarksframfærslan er og gott betur.
Ég rifja oft upp Íslandspóstsmálið. Þegar var verið að breyta Íslandspósti um árið var alþjónustukvöð sett á, sem þýðir að þar sem eru ekki einhverjar markaðsforsendur til að halda úti póstþjónustu getur ríkið sagt: Heyrðu Íslandspóstur, þið munið sjá um þetta og fáið borgað fyrir það með hæfilegu álagi ofan á þannig að passað sé upp á það að hæfilegur hagnaður sé af þjónustunni. Við eigum að sjálfsögðu að beita nákvæmlega sömu viðmiðum fyrir lágmarksframfærslu, að fólk sé ekki bara alveg á strípaðri lágmarksframfærslu heldur með hæfilegan hagnað þar ofan á af því að það er í rauninni frelsi fólks. Um það snýst frelsi fólks, að þegar það getur uppfyllt sínar lágmarksþarfir geti það síðan valið að gera eitthvað umfram það. Núverandi velferðarkerfi sem við erum með nær ekki þessum markmiðum af nokkrum ástæðum, aðallega vegna þess að núverandi kerfi með barnabætur, vaxtabætur, húsaleigubætur og allar þessar bætur fram og til baka, hjá öryrkjum og hvað það er, er með skerðingarhlutföll. Ef fólk bókstaflega hreyfir sig þá skerðast bæturnar þvers og kruss og fólk sem hreyfir sig endar jafnvel með minni peninga á milli handanna heldur en ef það hefði setið heima og gert ekki neitt. Það er gjörsamlega óþolandi. Það er ekki hvati til virkni, til þess að fólk nýti og reyni hæfileika sína í hvað sem er.
Þaðan komum við Píratar inn í þessa umræðu. Við tölum um lágmarksframfærslu og borgaralaun, grunnframfærslu. Það þýðir í rauninni að við byggjum upp þessar hugmyndir um hvar lágmarkið er á skerðingarlausum forsendum. Það er efnahagsleg ákvörðun að haga lagarammanum eða kerfinu þannig. Margir átta sig ekki á því að þótt það sé alveg rétt að það myndi kosta fullt af peningum í bókhaldinu þá stillir það líka hagkerfið, því að þegar við erum búin að skilgreina hvar lágmarkið er þá gengur afgangurinn af hagkerfinu bara fyrir sig og alla vega er tryggt að enginn verði í eða undir lágmarki, að enginn sé í þeirri fátækt sem við skilgreinum miðað við lágmarksframfærsluviðmið. Fólk getur síðan klúðrað alls konar með því að koma sér í skuldir o.s.frv., en við tryggjum samt lágmarksframfærsluna. Það sem er eftir í hagkerfinu er bara það sem fólk leikur sér með hingað og þangað. Það er bara eins og gengur og gerist og í rauninni endurstillist hagkerfið miðað við það. Við skulum ekki blekkja okkur hvað það varðar að ástæðan fyrir því að sumir eru fátækir — ansi margir miðað við einmitt þessa skýrslu — er sú að aðrir taka sér í rauninni meira en þörf er á. Það er bara ákvörðun að haga því þannig. Þetta verðmætamat og markaðurinn sem lagar hitt og þetta — eins og er getur hann seilst í vasa þeirra sem hafa í rauninni lítið sem ekkert á milli handanna, minna en þörf er á. Alla vega er okkar sýn í Pírötum að það þurfi einmitt að útrýma öllum þessum fátæktargildrum. Þessi úrræði eins og barnabætur, vaxtabætur o.s.frv. virka alveg, sérstaklega í ákveðnum kringumstæðum. Núna er t.d. mjög viðeigandi að koma til móts við fólkið vegna verðbólgunnar og þess háttar, stýrivaxtahækkunar, með einmitt verðbótum. Það er bara mjög eðlilegt en ekki eitthvað sem ætti að vera viðvarandi og alls ekki eitthvað sem í rauninni er háð einhverjum skerðingum ef fólk hreyfir sig, því að eins og ég segi þá býr það til fátæktargildru.
Það er í rauninni kjarni þess sem er verið að fjalla um hérna, að fátæktargildra sem slík eldist með fólki, með börnum, upp allan stigann. Þó að hinn efnahagslegi hreyfanleiki sé tiltölulega mikill á Íslandi er samt fylgni þarna á milli. Það eru tengsl á milli þess að vera fátækur í æsku og ýmiss konar vandamála sem fylgja í kjölfarið. Ég get t.d. bara talað aðeins fyrir sjálfan mig, þó að það sé kannski ekki alveg viðeigandi miðað við núverandi aðstöðu, en ég er alla vega sonur einstæðrar móður, verkakonu utan af landi sem hafði alls ekki mikið á milli handanna, langt því frá. Það gerði það í rauninni að verkum að sýn mín á samfélagið var mjög takmörkuð. Ég hafði ekki hugmynd um hvað háskólanám þýddi, meira að segja þegar ég kláraði framhaldsskóla. Það var enginn í fjölskyldunni sem hafði klárað háskólanám og það var bara ekki á kortinu hjá mér. Ég vissi ekkert hvaða möguleika það gat gefið og aðgengi mitt að þess háttar tækifærum var ekki til staðar. Það var ekki fyrr en seinna sem ég fór í háskólanám eftir að ég hafði reynt að feta mig áfram með því að fara í kvöldnám og svo fjarnám, og smám saman kláraði ég þetta. Ég kynntist þessu þegar ég kynntist konunni minni. Hún kom úr fjölskyldu þar sem háskólanám var þekkt og hluti af daglegu lífi. Þar uppgötvar maður einhvern veginn mun stærri og fleiri möguleika til að hafa í sig og á, hafa fleiri tækifæri í lífinu. En það er langt frá því að vera möguleiki fyrir alla. Þó að þetta sé til staðar og menntakerfið sé eins og það er er aðgengið að því bara alls ekkert sjálfsagt, til að byrja með af því að fólk veit jafnvel ekki hvernig á að nálgast það, stunda það eða nýta. Hitt er svo kannski aðallega efnahagslegar hindranir, sem koma í veg fyrir það að geta stundað nám á því stigi yfirleitt.
Ég kem því dálítið að þessu og spyr: Hvað erum við að gera núna? Núna erum við búin að ræða efni skýrslu um fátækt hér á þingi og erum að vinna í því, en nú myndi ég vilja sjá tillögur. Alla vega er tillaga okkar Pírata að við hugum að lágmarksframfærsluviðmiði. Við erum með þingsályktunartillögu um að skilgreina lágmarksframfærsluviðmið, einmitt þá með húsnæði, og að það sé í rauninni grundvöllurinn sem við getum byggt á. Við þurfum að hafa góðan grunn í samfélaginu til að byggja á. Öryggi er alveg grundvallarforsenda þess að við getum flokkast sem velferðarsamfélag, eða velsældarsamfélag eins og hæstv. forsætisráðherra talaði um áðan. Ég sé það alla vega ekki gerast hjá þessari ríkisstjórn og ekki í neinni fjármálaáætlun þessarar ríkisstjórnar. Það koma af og til smá leiðréttingar í barnabótakerfið, húsnæðisbæturnar eða eitthvað svoleiðis, smá leiðréttingar upp sem hafa í rauninni rétt dugað fyrir verðbótum og þróun þar á bak við. En ég held að þetta verði því miður að bíða næstu ríkisstjórnar.
