rannsókn á orsakaferli í kjölfar sjálfsvígs.

Forseti. Ég mæli hér fyrir tillögu minni til þingsályktunar um rannsókn á orsakaferli í kjölfar sjálfsvígs. Tillagan hljóðar svo:

„Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að skipa starfshóp sem rannsaki afturvirkt mögulegt orsakaferli, áföll, lýðfræðilegar breytur, komur/innlagnir á heilbrigðisstofnanir og breytingar í lífi einstaklinga í undanfara sjálfsvígs. Starfshópurinn skili skýrslu með tölfræði og tillögum að aðgerðum, bæði fyrirbyggjandi og í forvarnarstarfi til framtíðar, eigi síðar en 1. maí 2024.“

Flutningsmenn tillögunnar eru auk mín hv. þingmenn Líneik Anna Sævarsdóttir, Þórarinn Ingi Pétursson, Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, Berglind Harpa Svavarsdóttir, Logi Einarsson, Oddný G. Harðardóttir, Gísli Rafn Ólafsson, Elva Dögg Sigurðardóttir, Inga Sæland, Ásthildur Lóa Þórsdóttir, Eyjólfur Ármannsson, Guðmundur Ingi Kristinsson, Jakob Frímann Magnússon og Tómas A. Tómasson.

Þingsályktunartillagan er sett fram í kjölfar samtala við heilbrigðisstarfsfólk, m.a. við verkefnastjóra sjálfsvígsforvarna hjá embætti landlæknis, en hún hefur að markmiði að stuðla að öflun gagna sem nýtast við greiningu á áhættuhópum í forvarnastarfi og við mótun fyrirbyggjandi aðgerða svo koma megi betur í veg fyrir sjálfsvígstilraunir og sjálfsvíg. Þegar andlát á sér stað er það rannsakað til þess að gera grein fyrir dánarmeini. Rannsóknir lögreglu og héraðslækna fara fram til að ákveða hvort andlát hafi borið að með saknæmum hætti eða ekki. Ef raunin er ekki sú er almennt ekki aðhafst frekar. Rannsókninni lýkur og orsökin er skráð í dánarmeinaskrá. Það á m.a. við ef um sjálfsvíg er að ræða.

Sjálfsvíg eru ekki rannsökuð afturvirkt þar sem undanfari þeirra er skoðaður í þaula í leit að þáttum sem komu einstaklingnum í það hugarástand sem hann var í við andlátið. Nauðsynlegt er að slík rannsókn fari fram með þeim hætti að fara afturvirkt yfir lýðfræðilegar breytur, aðstæður, atburði og möguleg áföll sem einstaklingurinn upplifði í undanfara sjálfsvígs. Þá er m.a. átt við brottfall úr skóla, atvinnumissi eða langvarandi atvinnuleysi, sambandsslit, makamissi, ofbeldi, neyslu vímugjafa og hvað annað sem getur haft áhrif. Með slíkri rannsókn er hægt að afla hagnýtra gagna sem geta skipt sköpum í áframhaldandi vinnu samfélagsins gegn sjálfsvígum, bæði í forvarnavinnu og við mótun fyrirbyggjandi aðgerða. Gögnin myndu einnig nýtast við það mikilvæga verkefni að greina áhættuhópa í samfélaginu, þ.e. þá hópa sem líklegri eru til að upplifa sjálfsvígshugsanir, gera sjálfsvígstilraunir eða deyja í sjálfsvígi, umfram hefðbundnar breytur á borð við kyn, aldur og búsetu. Nú eru slík gögn ekki til staðar.

Aðdáunarverð vinna á sér stað dag hvern hér á landi, bæði á stofnunum og hjá félagasamtökum. Sem dæmi má nefna upplýsingasíma heilsugæslunnar, 1700, hjálparsíma og netspjall Rauða krossins, 1717, vinnu Píeta samtakanna með ráðgjöf og stuðning fyrir einstaklinga með sjálfsvígshugsanir og aðstandendur þeirra, geðsvið Landspítala, BUGL, VIRK starfsendurhæfingarsjóð, Bergið Headspace og Sorgarmiðstöð, svo eitthvað sé talið. Einnig hefur talsverð vinna átt sér stað innan stjórnsýslunnar, þá aðallega á grunn- og framhaldsskólastigi og innan heilbrigðiskerfisins. Þá var aðgerðaáætlun til að fækka sjálfsvígum samþykkt af heilbrigðisráðherra 2018. Embætti landlæknis er miðstöð sjálfsvígsforvarna hér á landi og starfar í dag eftir henni.

Í lok síðustu viku bárust síðan fréttir frá landlækni um aðgerðir gegn sjálfsvígum og nýja miðstöð sjálfsvígsforvarna. Miðstöðin, sem hlotið hefur nafnið Lífsbrú, varð að veruleika þegar föstu fjármagni frá heilbrigðisráðuneytinu var veitt ótímabundið í sjálfsvígsforvarnir. Hér er verið að taka risastórt skref í átt að breytingum til hins betra og því ber sannarlega að fagna.

Virðulegi forseti. Sjálfsvíg eru viðkvæmt samfélagslegt málefni. Þau hafa mikil áhrif á aðstandendur og jafnvel heilu samfélögin. Áhrifin teygja anga sína víða en samkvæmt tölum frá Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni verða að meðaltali 135 einstaklingar fyrir áfalli í kjölfar sjálfsvígs eins einstaklings. Talið er að um 6.000 manns verði fyrir áhrifum af sjálfsvígum á hverju ári hér á landi. Samfélagið vill gera betur, grípa einstaklinga í áhættuhópum, ganga í fyrirbyggjandi aðgerðir, efla forvarnastarf og bjóða upp á sálræna aðstoð fyrir bæði einstaklinga í áhættuhópum og aðstandendur þeirra. Við höfum þörf fyrir að ávallt fari fram rannsókn, svo að komast megi að því hvað hafi gerst og finna alla annmarka sem eru á öryggisneti samfélagsins.

Ég bind vonir við að tillaga þessi nái fram að ganga og verði vísað til nefndar og fái þar góða málsmeðferð.