stuðningur úr ríkissjóði vegna greiðslu hluta launakostnaðar á uppsagnarfresti.
Herra forseti. Ég mæli fyrir nefndarálit um frumvarp til laga um stuðning úr ríkissjóði vegna greiðslu hluta launakostnaðar á uppsagnarfresti, frá meiri hluta efnahags- og viðskiptanefndar, á þskj. 1497. Frumvarpið er liður í aðgerðum stjórnvalda vegna þeirra efnahagslegu áfalla sem heimsfaraldur kórónuveirusjúkdómsins hefur haft í för með sér og kemur til viðbótar ýmsum lagabreytingum sem Alþingi hefur þegar samþykkt.
Með frumvarpinu er lagt til að veittur verði fjárstuðningur úr ríkissjóði til greiðslu hluta launakostnaðar atvinnurekenda á uppsagnarfresti launamanna með það að markmiði að draga úr líkum á fjöldagjaldþroti fyrirtækja. Fjárstuðningur á grundvelli frumvarpsins miðast við uppsagnir sem verða raktar beint eða óbeint til aðstæðna sem hafa skapast vegna faraldurs kórónuveiru og er m.a. háður því skilyrði að atvinnurekandi hafi orðið fyrir a.m.k. 75% tekjusamdrætti miðað við tilgreind tímabil. Jafnframt er mælt fyrir um réttindi þeirra launamanna sem sagt er upp störfum og atvinnurekandi nýtur stuðnings vegna, m.a. um að þeir njóti forgangs í sambærilegt starf hjá atvinnurekandanum í tiltekinn tíma að uppsagnarfresti liðnum
Það frumvarp sem hér um ræðir er hluti af víðtækum aðgerðum sem ríkisstjórnin hefur gripið til með það fyrir augum að milda tjón af faraldri kórónuveiru. Markmiðið er að draga úr tekjusamdrætti heimila og fyrirtækja sem glíma við vanda og um leið örva efnahagsleg umsvif þegar tækifæri gefast.
Markmið þeirra aðgerða sem við á Alþingi höfum sameinast um nær undantekningarlaust, er einkum þríþætt: Í fyrsta lagi að tryggja stöðu launafólks og verja ráðningarsamband þess við launagreiðanda. Í öðru lagi að styðja við bakið á fyrirtækjum með það að markmiði að gera þeim kleift að takast á við alvarlegt tekjufall. Í þriðja lagi að örva atvinnulífið og leggja grunn að efnahagslegri uppbyggingu framtíðarinnar sem byggist á fjölbreyttari stoðum en áður um leið og viðskiptahagkerfið er betur í stakk búið til að ná viðspyrnu á komandi misserum.
Í maíhefti Peningamála kemur fram að umfang aðgerða stjórnvalda til að styðja við fyrirtæki, launafólk, barnafjölskyldur, öryrkja, sveitarfélög og námsmenn, til að örva efnahagslífið, jafnt með skattalegum aðgerðum og auknum fjárfestingum og til að ýta undir nýsköpun, rannsóknir og þróun, sé um 352 milljarðar kr. eða sem jafngildir 11,9% af vergri landsframleiðslu síðasta árs. Seðlabankinn bendir á að ef eingöngu er horft til aðgerða sem fela í sér bein áhrif á afkomu ríkissjóðs samsvarar umfang aðgerðanna um 4,2% af landsframleiðslu sem er svipað umfanginu sem stjórnvöld í Noregi og Danmörku hafa kynnt.
Meiri hlutinn bendir á í nefndarálitinu að samhliða þessu hefur verið gripið til umfangsmikilla aðgerða af hálfu Seðlabankans í peningamálum með árangursríkum hætti. Bankinn hefur stigið fast til jarðar með markvissum aðgerðum á því sviði peningamála, þar á meðal verulega lækkun meginvaxta sem hafa aldrei í sögunni verið lægri.
Í nýrri spá Seðlabankans er reiknað með að efnahagssamdrátturinn, þrátt fyrir það sem hefur verið gert, geti orðið um 8%. Gangi spáin eftir yrði þetta mesti efnahagssamdráttur sem hefur orðið hér á landi á einu ári frá árinu 1920. Ljóst er að afleiðingar farsóttarinnar hefðu orðið mun alvarlegri fyrir heimili og fyrirtæki ef ekki hefðu komið til umfangsmiklar aðgerðir á sviði ríkisfjármála og peningamála. Á komandi ári má reikna með, að öðru óbreyttu, viðsnúningi og góðum vexti efnahagslífsins.
Þá að helstu breytingartillögum sem meiri hlutinn leggur til á sérstöku þingskjali.
Í 4. gr. frumvarpsins er fjallað um þau skilyrði sem atvinnurekandi þarf að uppfylla svo að hann geti hlotið stuðning úr ríkissjóði vegna greiðslu launa á uppsagnarfresti. Í 2. tölulið kemur fram það skilyrði að meðaltal mánaðartekna atvinnurekanda frá 1. mars 2020 til uppsagnardags hafi dregist saman um a.m.k. 75% í samanburði við eitthvert fjögurra nánar tilgreindra tímabila.
Í umsögnum til nefndarinnar var bent á að töluvert hafi verið um ferðamenn á Íslandi í fyrri hluta marsmánaðar. Megi því gera ráð fyrir því að mörg fyrirtæki, m.a. í verslun og þjónustu, hafi fengið nokkrar tekjur í marsmánuði og að sá mánuður gefi ekki raunhæfa mynd af því tekjufalli fyrirtækja sem rétt væri að miða við. Í umsögn Airport Associates til nefndarinnar er vakin sérstök athygli á því að óbreytt kunni frumvarpið að skekkja samkeppnisstöðu með óeðlilegum hætti sé við þessa dagsetningu miðað. Í umsögn Samkeppniseftirlitsins er sérstök athygli vakin á umsögn Airport Associates og tekið undir hana.
Að teknu tilliti til framangreindra athugasemda leggur meiri hlutinn til að upphafsdagur viðmiðunartímabils tekjufalls verði 1. apríl í stað 1. mars. Jafnframt leggur meiri hlutinn til að dagsetningar í d-lið ákvæðisins breytist til samræmis.
Á meðal skilyrða fyrir fjárstuðningi samkvæmt frumvarpinu eru að atvinnurekandi hafi ekki keypt eigin hluti frá 15. mars 2020 og skuldbindi sig til að gera það ekki fyrr en fjárstuðningur hefur að fullu verið tekjufærður eða endurgreiddur. Bent hefur verið á að ástæða kunni að vera til að veita undanþágu frá þessu skilyrði í þeim tilvikum þegar um er að ræða kaup á hlutum starfsmanns sem sagt hefur verið upp störfum og ljóst er að ekki verður endurráðinn.
Í umsögn KPMG um málið kemur fram að skilyrðið um bann við kaup á eigin bréfum geti verið eðlilegt þegar um verulegan eignarhlut er að ræða enda megi í slíku tilviki gera ráð fyrir að starfssambandið sé fremur afleiðing eignaraðildarinnar en öfugt. Þá kunni að vera uppi aðstæður þar sem það er starfsmanni hagfelldara að halda hlutum sínum í atvinnurekandanum þrátt fyrir uppsögn starfsins, svo sem vegna skattskyldra launatekna sem kunna að hafa myndast hjá starfsmanninum þegar hann eignaðist hlutina en koma fyrst til skattlagningar við sölu þeirra. Loks kunni atvik að vera með þeim hætti að félag hafi í kaupréttarsamningi skuldbundið sig til að kaupa hluti starfsmanns við starfslok og að í slíku tilviki geti verið óeðlilegt að bann við kaupum á eigin hlutum girði fyrir efndir slíkra samninga.
Í síðastnefnda tilvikinu má gera ráð fyrir að ákvörðun um kaup hlutanna hafi verið tekin fyrir 15. mars sl. enda hafi samningur um kaup hluta við starfslok verið gerður fyrir það tímamark. Samkvæmt orðalagi 3. töluliðar 4. gr. frumvarpsins, og af útskýringum í greinargerð með frumvarpinu, er ljóst að miða skuli við dagsetningu ákvörðunar um ráðstöfun en ekki dagsetningu ráðstöfunar. Í umsögn KPMG er bent á að þetta sé fyllilega skýrt um úthlutun arðs en að orðalagið í 3. tölulið 4. gr. geti valdið vafa þegar kemur að lækkun hlutafjár og kaup eigin hluta.
Til að skýra þetta atriði leggur meiri hlutinn til orðalagsbreytingu á viðkomandi tölulið þannig að einsætt sé að tímamarkið 15. mars í ákvæðinu miðist við ákvörðun um slíka gjörninga. Með þessum breytingum er leitast við að tryggja réttindi starfsmannsins sem verður fyrir því að missa endanlega vinnuna, hann geti krafið fyrirtækið að leysa sig undan hlutabréfaeign sem til er komin vegna vinnu hjá viðkomandi. Þetta gildir hins vegar ekki um það þegar starfsmaður hefur keypt t.d. hlutabréf á skráðum hlutabréfamarkaði í því fyrirtæki sem hann vinnur hjá, sem eru ekki hluti af þeim ráðningarsamningi sem um ræðir.
Á meðal skilyrða fyrir fjárstuðningi samkvæmt frumvarpinu er að atvinnurekandi hafi ekki ákvarðað úthlutun arðs frá 15. mars 2020 og skuldbindi sig til að gera það ekki fyrr en fjárstuðningur hefur að fullu verið tekjufærður eða endurgreiddur. Nefndinni bárust ábendingar um að ástæða kunni að vera til að heimila undanþágu frá þessu skilyrði í tilvikum þegar um nýtt hlutafé er að ræða sem orðið hefur til á grundvelli hlutafjáraukningar sem ráðist er í eftir að fjárhagslegir erfiðleikar, sem rekja má beint eða óbeint til heimsfaraldursins, komu upp. Skilyrðið gæti að öðrum kosti haft fælandi áhrif á fjárfesta, takmarkað þar með möguleika atvinnurekanda á að halda velli og þannig unnið gegn markmiði frumvarpsins.
Meiri hlutinn leggur til að við frumvarpið bætist nýtt ákvæði þar sem Skattinum verði veitt heimild til að veita undanþágu frá skilyrðinu um arðsúthlutun í framangreindum tilfellum enda mæli sérstök rök með því. Ákvæðið er undanþága frá þeirri meginreglu að ekki skuli koma til arðsúthlutunar fyrr en fjárstuðningur samkvæmt frumvarpinu hefur verið að fullu tekjufærður eða endurgreiddur.
Í 8. gr. frumvarpsins er útskýrt hvernig atvinnurekandi skuli færa fjárstuðning til tekna í skattskilum sínum. Komi til þess að fjárstuðningur sé umfram það sem dugar til að jafna að fullu tap á yfirstandandi rekstrarári og yfirfæranlegt tap frá fyrri árum skal samkvæmt ákvæðinu tekjufæra stuðninginn á næstu sex árum þar á eftir, 10% á ári fyrstu tvö árin og 20% á ári næstu fjögur ár þar á eftir. Meiri hlutinn leggur til að í stað þessa verði miðað við fjögur ár og 25% á ári.
Í 14. gr. frumvarpsins kemur fram að Skattinum sé heimilt að birta upplýsingar um hvaða atvinnurekendum hefur verið ákvarðaður stuðningur úr ríkissjóði samkvæmt lögunum. Í umræðum nefndarinnar um málið komu fram sjónarmið um að betur færi á því að kveða á um skyldu Skattsins til að birta upplýsingar fremur en heimild. Samræmdist það betur sjónarmiðum um rétt almennings til aðgangs að upplýsingum um ráðstöfun opinbers fjár. Meiri hlutinn tekur undir þetta og leggur til að orðalagi 14. gr. verði breytt á þann veg að kveðið verði á um skyldu Skattsins til birtingar upplýsinga um nöfn styrkþega, þ.e. atvinnurekandans. Jafnframt verði tekið fram að birta skuli upplýsingar um fjárhæð stuðnings til hvers atvinnurekanda fyrir sig.
Hv. þingmenn Sigmundur Davíð Gunnlaugsson og Jón Steindór Valdimarsson skrifa undir álit þetta með fyrirvara líkt og kemur fram í nefndarálitinu og ég hygg að hv. þingmenn muni gera frekari grein fyrir þeim.
Undir álit þetta rita hv. þingmenn, sá er hér stendur, Óli Björn Kárason, Brynjar Níelsson, Bryndís Haraldsdóttir, Ólafur Þór Gunnarsson, Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, með fyrirvara, Willum Þór Þórsson, og Jón Steindór Valdimarsson, með fyrirvara.
