Ríkisútvarpið hf.

Frú forseti. Ég mæli fyrir framhaldsnefndaráliti frá meiri hluta menntamálanefndar um frumvarp til laga um Ríkisútvarpið hf.

Eins og öllum er væntanlega í fersku minni var málið sent til meðferðar í nefndinni að lokinni 2. umr. samkvæmt samkomulagi þingflokkanna á Alþingi. Ég vil að gefnu tilefni taka það fram, m.a. í ljósi þeirrar umræðu sem hefur átt sér stað í dag milli þingmanna, sem hefur kannski einkennst svolítið af spennu og upphlaupum sem rekja má til nýliðinna sveitarstjórnarkosninga og meirihlutamyndana sem eiga sér stað þessa dagana, að starfið í nefndinni að lokinni 2. umr. var á öðrum nótum. Ég tel að nefndin hafi fjallað mjög vel um málið og þeir hv. þingmenn sem tóku þátt í þeirri umræðu gerðu það á málefnalegan hátt, þrátt fyrir að ljóst sé að áherslur eru misjafnar.

Nefndin fékk á sinn fund Sigurð Þórðarson og Lárus Ögmundsson frá Ríkisendurskoðun, Pál Gunnar Pálsson frá Samkeppniseftirlitinu, Ernu Guðmundsdóttur frá Bandalagi starfsmanna ríkis og bæja og Halldóru Friðjónsdóttur frá Bandalagi háskólamanna, Þóreyju Þórðardóttur frá Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins, Sölva Sveinsson frá Verslunarskóla Íslands, Pál Hreinsson prófessor og Sigurð Líndal, fyrrverandi prófessor, Jón Vilberg Guðjónsson og Gísla Þór Magnússon frá menntamálaráðuneyti, Sigurbjörn Magnússon hæstaréttarlögmann, Knút Bruun lögmann, Elínu S. Kristinsdóttur, safnastjóra á Ríkisútvarpinu, og Gunnþóru Halldórsdóttur frá Kvikmyndasafni Íslands. Af þessari upptalningu má sjá að nefndin tók sér góðan tíma að lokinni 2. umr. til þess að fjalla um málið og fékk á sinn fund fjölmarga gesti.

Með frumvarpinu er eins og kunnugt er lagt til að ríkisstofnunin Ríkisútvarpið verði lögð niður og að hlutafélag verði stofnað um rekstur hennar, en það felur í sér breytingu frá stjórnarfrumvarpi sem lagt var fram á síðasta löggjafarþingi. Með frumvarpinu hefur verið tekið tillit til athugasemda erlendra eftirlitsstofnana vegna aðildar Íslands að Evrópska efnahagssvæðinu, en þær lúta fyrst og fremst að breytingum á skilgreiningu á hugtakinu ,,útvarpsþjónusta í almannaþágu“, sem kveðið er á um í 3. gr. frumvarpsins.

Áður en ég held áfram að gera grein fyrir framhaldsnefndaráliti meiri hluta nefndarinnar tel ég rétt að það komi fram strax í upphafi að meiri hluti nefndarinnar leggur til að gerðar verði á frumvarpinu fjórar breytingar.

Í fyrsta lagi er lagt til að Ríkisútvarpinu hf. sé óheimilt að eiga hlut í öðru fyrirtæki sem gefur út dagblað eða rekur útvarpsstöð. Gert er ráð fyrir að við 1. gr. frumvarpsins bætist ný málsgrein þess efnis.

Þá leggur meiri hluti nefndarinnar til að við frumvarpið bætist ákvæði sem kveður á um að menntamálaráðherra og Ríkisútvarpinu hf. beri að gera sérstakan þjónustusamning um markmið, umfang og nánari kröfur samkvæmt 2. mgr. um útvarpsþjónustu í almannaþágu.

Í þriðja lagi leggur nefndin til að við 4. gr. frumvarpsins bætist ný málsgrein sem kveði á um að Ríkisútvarpinu hf. sé óheimilt að selja frá sér verðmæti sem hafa menningarlegt og sögulegt gildi fyrir íslensku þjóðina og eru varðveitt hjá félaginu.

Að lokum gerir meiri hluti nefndarinnar það að tillögu sinni að upplýsingalög, nr. 50/1996, verði látin gilda um starfsemi Ríkisútvarpsins hf.

Þetta eru þær fjórar meginbreytingar sem meiri hluti nefndarinnar leggur til að gerðar verði á frumvarpinu um Ríkisútvarpið hf. Ég mun í framhaldinu gera nánari grein fyrir þeim og þeim forsendum sem þær byggja á ásamt því að fara yfir það sem fram fór á fundi nefndarinnar. Enda tel ég eðlilegt, eftir alla þá umræðu sem þetta mál hefur fengið á hinu háa Alþingi við 2. umr., að ég geri nokkuð ítarlega og skýra grein fyrir afstöðu meiri hlutans til ákveðinna álitaefna sem þar hafa komið fram og rökstyðji þær breytingar sem ég hef talið til.

Frú forseti. Við meðferð málsins innan nefndarinnar var fjallað um eiginfjárstöðu hins nýja hlutafélags við stofnun þess og hvert eiginfjárhlutfall þess skyldi vera. Við munum að mikið var fjallað um þennan þátt málsins í 2. umr. um málið. Þann 24. apríl 2006 barst nefndinni minnisblað frá menntamálaráðherra og fjármálaráðherra þar sem fram kemur að hæfilegt eiginfjárhlutfall félagsins við stofnun teljist vera u.þ.b. 10% eða 500 millj. kr. Í minnisblaðinu segir, með leyfi forseta:

,,Við stofnun hlutafélags um rekstur RÚV er talið hæfilegt, miðað við rekstraráhættu og tekjur slíks félags, að eiginfjárhlutfall verði u.þ.b. 10% eða 500 millj. kr. Í árslok 2004 nam eigið fé RÚV 10,2 millj. kr. samkvæmt efnahagsreikningi. Í kjölfar endurskoðunar á eignum og skuldum RÚV er gert ráð fyrir að aflað verði heimilda í fjáraukalögum 2006 til þess að leggja félaginu til, í formi hlutafjár, það sem upp á vantar til þess að settu marki verði náð. Á grundvelli fyrirliggjandi upplýsinga má gera ráð fyrir að fjárþörf vegna þessa verði í kringum 500 millj. kr.

RÚV er B-hluta ríkisstofnun og hefur stofnunin stuðst við reikningsskilavenjur sem eru ekki ósvipaðar því sem gerist á almennum markaði. Í tengslum við stofnun hlutafélagsins RÚV fer nú fram endurmat á eignum og skuldum stofnunarinnar á grundvelli reikningsskilaaðferða sem almennt eru viðhafðar við uppgjör hlutafélaga. Bráðabirgðaúttekt sem endurskoðunarfyrirtækið KPMG var fengið til þess að vinna gerir ekki ráð fyrir verulegum breytingum á efnahagsreikningi á grundvelli endurmats miðað við óbreyttar forsendur.

Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að hið nýja félag taki yfir eignir og skuldir RÚV, þar með talin menningarverðmæti eins og gamlar upptökur og annað sem tengist starfsemi RÚV. Ekki er gert ráð fyrir að hljóðfæri sem fjallað hefur verið um í tengslum við þessar breytingar og hafa verið nýtt af Sinfóníuhljómsveit Íslands muni tilheyra hinu nýja félagi. Þar ber hæst Guarnerius del Gesu fiðlu frá árinu 1728. Raunvirði þessara eigna hefur ekki verið metið í efnahagsreikningi RÚV og eru áhrif þessara breytinga á efnahagsreikning RÚV því óveruleg.

Ljóst er að endanlegur efnahagsreikningur getur ekki legið fyrir fyrr en nákvæmar fjárhæðir veltufjármuna og skulda í árslok 2005 liggja fyrir og fram hefur farið árshlutauppgjör fyrir fyrsta ársfjórðung ársins 2006. Áætlað er að endurskoðaður ársreikningur RÚV fyrir árið 2005 liggi fyrir í kringum 10. maí næstkomandi. Þá má gera ráð fyrir að árshlutauppgjör, fyrir tímabilið frá áramótum og fram að gildistöku laganna, muni liggja fyrir u.þ.b. þremur vikum eftir gildistöku laganna.

Ráðgert er að hið nýja félag taki formlega við eignum og skuldum RÚV sem áður segir. Endanleg fjárþörf vegna fjármögnunar á hlutafé hins nýja félags þarf þá að liggja fyrir. Sérstök nefnd, sem ríkisendurskoðandi leiðir, vinnur að því að gera sérfræðiskýrslu um stofnefnahag Ríkisútvarpsins hf. í samræmi við ákvæði hlutafélagalaga. Mun sú nefnd jafnframt gera upphafsefnahagsreikning fyrir félagið, sem mun liggja fyrir þegar efnt verður til stofnfundar RÚV hf.“

Frú forseti. Við meðferð málsins í nefndinni staðfesti Sigurður Þórðarson ríkisendurskoðandi að nefnd sú sem vinna mun að því að semja sérfræðiskýrslu um stofnefnahag Ríkisútvarpsins hf. hefði verið skipuð og að í henni ættu sæti ríkisendurskoðandi, sem jafnframt yrði formaður, en einnig ættu sæti í nefndinni Eyjólfur Valdimarsson verkfræðingur og Matthías Þór Óskarsson, löggiltur endurskoðandi.

Nefndin tók einnig til umfjöllunar hlutverk Ríkisendurskoðunar við endurskoðun og eftirlit með fjárreiðum hins nýja félags og eftirlit Samkeppniseftirlitsins með starfsemi þess. Fram kom að samkvæmt lögum um Ríkisendurskoðun, nr. 86/1997, mundi Ríkisendurskoðun annast endurskoðun reikninga hins nýja félags. Er það í samræmi við ákvæði 2. málsl. 2. mgr. 6. gr. laganna, en þar segir að eigi ríkissjóður helmingshlut eða meira í hlutafélagi, sameignarfélagi, viðskiptabanka eða sjóði, þar sem endurskoðandi er kosinn á aðalfundi, skuli gera tillögu um að Ríkisendurskoðun endurskoði reikninga þess aðila. Jafnframt kom fram að Ríkisendurskoðun mundi hafa eftirlit með því að Ríkisútvarpið hf. uppfyllti ákvæði 5. gr. frumvarpsins um fjárhagslegan aðskilnað, en þar er kveðið á um að halda skuli fjárreiðum alls reksturs Ríkisútvarpsins hf., sem ekki fellur undir útvarpsþjónustu í almannaþágu skv. 3. gr. frumvarpsins frá fjárreiðum reksturs vegna útvarps í almannaþágu samkvæmt greininni. Þá segir í frumvarpsgreininni að félaginu sé óheimilt að nota fjármuni frá rekstri skv. 3. gr. til þess að greiða niður kostnað vegna annarrar starfsemi, þar á meðal starfsemi sem telst vera samkeppnisrekstur, nema um sé að ræða starfsemi sem flokkast undir útvarp í almannaþágu skv. 3. gr. Telur meiri hlutinn Ríkisendurskoðun hæfa til þess að sinna þessu eftirlitshlutverki sínu enda má nefna að nú þegar hefur hún með höndum sambærilegt eftirlit með öðru hlutafélagi í ríkiseigu, Íslandspósti hf., sem hefur bæði með höndum samkeppnisrekstur og rekstur sem bundinn er einkaleyfi þar sem krafa er gerð um fjárhagslegan aðskilnað samkeppnisreksturs og þess reksturs sem starfræktur er á grundvelli einkaleyfis.

Frú forseti. Á fundi nefndarinnar kom jafnframt fram að Ríkisendurskoðun mundi leita sér sérfræðiaðstoðar við framkvæmd eftirlitsins ef í ljós kæmi að slíkrar aðstoðar væri þörf í framkvæmd, enda er ekkert í íslenskum lögum sem kemur í veg fyrir að slíkrar aðstoðar verði leitað í slíkum tilvikum. Raunar man ég ekki betur en að ríkisendurskoðandi hafi upplýst nefndina um að slíkrar aðstoðar hefði verið leitað áður.

Þá telur meiri hlutinn rétt að geta þess að á fundi nefndarinnar með forstjóra Samkeppniseftirlitsins, Páli Gunnari Pálssyni, kom fram að hann teldi núgildandi samkeppnislög gilda um starfsemi Ríkisútvarpsins hf. eins og önnur fyrirtæki. Taldi forstjóri Samkeppniseftirlitsins að það hefði sjálfstæðar heimildir sem kynnu að ganga lengra en ákvæði frumvarpsins, m.a. hvað varðar fjárhagslegan aðskilnað samkeppnisreksturs. Nefndi forstjórinn einkum í því sambandi ákvæði 11. gr., 14. gr. og b-liðar 16. gr. laganna, enda koma þau sérstaklega til álita varðandi fyrirtæki í opinberri eigu, eins og tekið er fram í þeim ákvæðum sem ég vék að í samkeppnislögunum.

Nefndin fjallaði síðan, frú forseti, nokkuð ítarlega á fundum sínum um réttarstöðu rétthafa dagskrárefnis sem Ríkisútvarpið á í félagi við aðra og þá samninga, þar á meðal höfundaréttarsamninga, sem það hefur gert um dagskrárefni, en þetta er annað atriðið sem kom til mikillar umfjöllunar og umræðu við 2. umr. málsins.

Í þeirri umfjöllun var vikið að því álitaefni hvort Ríkisútvarpið hefði heimild til að framselja efni sem bundið væri höfundarétti til sjálfstæðs lögaðila, þ.e. hins nýja hlutafélags. Vegna þessa álitaefnis vill meiri hlutinn taka fram að í 2. mgr. bráðabirgðaákvæðis I í frumvarpinu er kveðið á um að ríkissjóður leggi allar eignir, réttindi, viðskiptavild, skuldir og skuldbindingar Ríkisútvarpsins til fyrirhugaðs hlutafélags. Allar þær eignir sem nú koma fram í eignaskrá Ríkisútvarpsins munu færast yfir til hins nýja hlutafélags þar með talið allt svonefnt safnefni Ríkisútvarpsins, þ.e. áður útsent hljóðvarps- og sjónvarpsefni.

Áður en vikið verður að því álitaefni hvort einhverjar tálmanir séu á framsali framangreinds efnis eða áðurnefnds efnis telur meiri hlutinn ástæðu til að gera grein fyrir núverandi réttarstöðu Ríkisútvarpsins varðandi notkun þess efnis sem stofnunin hefur í fórum sínum.

Hvað varðar efni þar sem samningar hafa verið gerðir milli Ríkisútvarpsins og framleiðenda er einkum um að ræða þrenns konar samninga. Í fyrsta lagi er um að ræða einfalt samningsform sem stofnunin hefur lagt til þegar keyptir eru t.d. heimildarþættir af innlendum dagskrárgerðaraðilum. Í samningunum er keyptur einkaréttur til sýninga í sjónvarpi hér á landi fyrir allt að fimm sýningar til sjö ára. Að þeim tíma liðnum er sjónvarpinu óheimilt að nýta sér efnið til sýninga nema gerður sé nýr samningur við rétthafa efnis. Engin ákvæði eru í samningsforminu um framsal sýningarréttar til þriðja aðila.

Í öðru lagi hefur tíðkast að gerðir séu samningar milli sjónvarpsins og innlendra kvikmyndaframleiðenda um sýningu kvikmynda í sjónvarpi þar sem notast er við staðlað form á vegum Samtaka íslenskra kvikmyndaframleiðenda, SÍK. Í því formi segir eftirfarandi um framsal sýningarréttar, með leyfi forseta:

„Aðilum samnings þessa er óheimilt að framselja réttindi sín og skyldur samkvæmt samningi þessum til þriðja aðila í heild eða hluta, nema hinn aðilinn gefi fyrirfram til þess skriflegt leyfi. Verði um slík framsöl að ræða, verða aðilarnir þó áfram ábyrgir gagnvart hinum aðilanum um efndir samnings þessa gagnvart honum.“

Þetta ákvæði, frú forseti, er í samræmi við meginreglu 2. mgr. 28. gr. núverandi höfundalaga, sem hljóðar svo, með leyfi forseta:

„Ekki er framsalshafa heimilt að framselja öðrum höfundaréttinn án samþykkis höfundar. Ef rétturinn er þáttur í eignum fyrirtækis, má þó framselja hann ásamt því eða tiltekinni grein þess. Þrátt fyrir slíkt framsal ber framseljandi áfram ábyrgð á efndum skuldbindinga sinna við höfund.“

Í þriðja lagi tíðkast samningar um sýningu sjónvarpsefnis þátta og kvikmynda sem lagðir eru til af hálfu erlendra framleiðenda. Í þeim samningum er að jafnaði kveðið á um að framsal þess sýningarréttar sem sjónvarpið kaupir sé óheimilt án samþykkis framleiðandans.

Ég hef gert grein fyrir sýningarskilmálum sem gilda við kaup sjónvarpsins á efni frá sjálfstæðum framleiðendum. Þegar um er að ræða eigin framleiðslu sjónvarpsins eða efni sem unnið er í samstarfi sjónvarpsins og þriðja aðila eru oft rýmri ákvæði um sýningarrétt. Það hefur t.d. tíðkast að bjóða út framleiðslu á sjónvarpsefni á almennum markaði. Framleiðsla slíks efnis hefur þó jafnan verið boðin út með þeim skilmálum að sjónvarpið áskilur sér einkasýningarrétt hér á landi í tíu ár jafnframt því að réttur til sýninga á Norðurlöndum kann að vera keyptur með. Um sýningarrétt sjónvarpsins á eigin framleiðslu geta gilt mismunandi reglur eftir því hvernig samningum sjónvarpsins er háttað við hina skapandi höfunda kvikmyndaverksins, þ.e. tónhöfund, höfund kvikmyndhandrits, höfund samtalstexta og aðalleikstjóra sbr. 2. mgr. 41. gr. höfundalaga. Endursýning áður útsends efnis í sjónvarpi kann því að vera háð samkomulagi og greiðslum til skapandi höfunda sem komu að framleiðslu viðkomandi dagskrárefnis.

Hvað varðar heimildir Ríkisútvarpsins, hljóðvarps til endurútsendingar hljóðvarpsefnis er réttarstaðan einfaldari samkvæmt höfundalögum. Endurútsending útgefins tónlistarefnis má þannig að jafnaði fara fram gegn greiðslu til samtaka rétthafa samkvæmt gjaldskrá, þ.e. STEFs, sbr. 47. gr. höfundalaga.

Þegar um er að ræða flutning bókmenntaverka í hljóðvarpi getur slíkur flutningur með sambærilegum hætti fallið undir gjaldskrá Rithöfundasambands Íslands samkvæmt samningi samtakanna við Ríkisútvarpið, — sbr. 23. gr. höfundalaga. Þegar um annars konar hljóðvarpsefni en það sem ég hef nefnt er að ræða ræðst það einkum af réttarsambandinu á milli hlutaðeigandi þáttagerðaraðila og Ríkisútvarpsins hvort stofnunin fer með allan rétt að viðkomandi efni. Ætla má að rétturinn til endurútsendingar sé víðtækari þegar viðkomandi hafa verið starfsmenn Ríkisútvarpsins en þegar um verktaka er að ræða. Meginreglan er að verktaki öðlast höfundarétt á því efni sem hann vinnur í þágu verkkaupa nema rétturinn sé framseldur með samningi aðila á milli. Í sumum tilvikum yrði að telja að Ríkisútvarpið og viðkomandi dagskrárgerðaraðili séu samhöfundar eða sameigendur að útsendu efni. Í slíkum tilvikum þyrfti að afla heimildar viðkomandi endurútsendingar efnisins.

Skal þá vikið aftur að bráðabirgðaákvæði I í frumvarpinu, frú forseti. Af því sem hér hefur verið farið yfir, um vanda Ríkisútvarpsins þegar kemur að endurnýtingu áður útsends efnis, verður sú ályktun dregin að framsalsákvæðið í 2. mgr. bráðabirgðaákvæðis I taki fyrst og fremst til áþreifanlegra eintaka dagskrárefnis en veiti ekki sjálfstæðan rétt til nýtingar efnisins, sbr. 2. mgr. 27. gr. höfundalaga. Að því leyti verður hlutafélagið í sömu réttarstöðu og Ríkisútvarpið hvað varðar endurnýtingu á gömlu efni. Það verður engin breyting á réttarstöðu Ríkisútvarpsins þegar það verður orðið hlutafélag frá því sem áður var. Um annað efni, þar sem samningar eru í gildi á milli Ríkisútvarpsins og framleiðenda og ekki er búið að nýta allan keyptan sýningarrétt, verður að telja stofnunina bundna af því að afla samþykkis til framsals þar sem það á við samkvæmt samningum. Að öðru leyti gildir meginregla 2. mgr. 28. gr. höfundalaga, þ.e. að ekki er heimilt að framselja öðrum höfundaréttinn án samþykkis höfundar. Frá þeirri meginreglu gildir sú undantekning að ef rétturinn telst vera þáttur í eignum fyrirtækis má þó framselja hann ásamt því eða tiltekinni grein þess.

Frú forseti. Ég held ég hafi farið allítarlega yfir höfundarréttarþátt þessa máls og vona að sú yfirferð leiði til þess að við þurfum ekki frekar að taka hann til ítarlegrar umfjöllunar hér og þeir lausu endar sem á þeim þætti málsins kynnu að hafa verið séu núna hnýttir.

En þá ætla ég að víkja að fjölmiðlafrumvarpi ríkisstjórnarinnar, frú forseti, sem lagt hefur verið fram á þskj. 1207, 791. mál, þ.e. frumvarp til laga um breytingu á útvarpslögum, lögum um prentrétt og samkeppnislögum, með síðari breytingum.

Í því fjölmiðlafrumvarpi er lagt til að lögfest verði sú regla í 2. málsl. lokamálsgreinar nýrrar 6. gr. a útvarpslaga, sbr. 4. gr. frumvarpsins, að Ríkisútvarpinu hf. sé óheimilt að eiga hlut í öðru fyrirtæki sem gefur út dagblað eða rekur útvarpsstöð. Meiri hluti nefndarinnar fjallaði aðeins um þetta atriði og komst síðan að þeirri niðurstöðu að það væri eðlilegt að samhljóða ákvæði væri bætt við 1. gr. þessa frumvarps sem við erum að fjalla um hér, þ.e. frumvarps um Ríkisútvarpið hf., en ákvæði 1. gr. fjallar um eignaraðild að Ríkisútvarpinu hf. Þess vegna er lögð til sú breyting á 1. gr. frumvarpsins að í hana verði tekinn upp áðurnefndur 2. málsl. lokamálsgreinar 6. gr. a, sbr. 4. gr. fjölmiðlafrumvarps. Þykir meiri hlutanum fara best á því að skipa öllum ákvæðum í 1. gr. frumvarpsins um Ríkisútvarpið hf. er lúta að eignarhaldi íslenska ríkisins á því, svo og ákvæðum sem banna annars vegar sölu á hlutum í því, sameiningu þess við önnur félög eða slit á því og hins vegar ákvæðum er banna Ríkisútvarpinu hf. kaup á hlutum í öðrum fyrirtækjum sem gefa út dagblöð eða reka útvarpsstöðvar. Ákvæði 1. gr. frumvarpsins þannig orðuð árétta skýrt sérstöðu Ríkisútvarpsins hf. að lögum sem réttlætir að íslenska ríkið sé eini eigandi félagsins til þess að hafa á hendi útvarpsþjónustu í almannaþágu. Þessi opinbera þjónusta sem Ríkisútvarpinu hf. er þannig gert að sinna, svo og ákvæði frumvarpsins um bann á sölu á hlutum í því og kaupum þess á hlutum í dagblöðum og öðrum útvarpsstöðvum, réttlætir einnig að ákvæði fjölmiðlafrumvarps um takmarkanir á eignarhaldi á útvarpsstöðvum gildi ekki um Ríkisútvarpið hf. Þar sem sá munur sem þannig er gerður á Ríkisútvarpinu hf. og öðrum útvarpsstöðvum byggist samkvæmt framansögðu bæði á málefnalegum og veigamiklum sjónarmiðum, svo og sérstöðu um hlutverk þess og skyldur, fara ákvæði þessi ekki í bága við jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar, a.m.k. að mati meiri hluta nefndarinnar.

Eins og ég kom að í upphafi máls míns, frú forseti, hefur með framlagningu frumvarps þessa verið tekið tillit til athugasemda erlendra eftirlitsstofnana vegna aðildar Íslands að Evrópska efnahagssvæðinu, samanber lög nr. 2/1993, um Evrópska efnahagssvæðið, með áorðnum breytingum, sem lúta að skilgreiningu á hugtakinu ,,útvarpsþjónusta í almannaþágu“, sem kveðið er á um í 3. gr. frumvarpsins. Jafnframt hefur hér að framan verið gerð grein fyrir hlutverki Ríkisendurskoðunar við endurskoðun og eftirlit með fjárreiðum Ríkisútvarpsins hf. Svo tryggja megi framkvæmd þess eftirlits frekar telur meiri hlutinn rétt að kveðið verði á um það í frumvarpinu að menntamálaráðherra og Ríkisútvarpinu hf. beri að gera með sér sérstakan þjónustusamning um markmið, umfang og nánari útfærslu á almannaþjónustuhlutverki félagsins, skv. 3. gr., þar sem m.a. verði kveðið á um vægi innlendrar dagskrárgerðar í dagskrá Ríkisútvarpsins hf. Með því að kveða á um skyldu menntamálaráðherra og Ríkisútvarpsins hf. til þess að gera slíkan þjónustusamning í frumvarpinu telur meiri hlutinn að endanlega verði tryggt að komið hafi verið til móts við athugasemdir erlendra eftirlitsstofnana um gagnsæi almannaþjónustuhlutverks Ríkisútvarpsins hf. sem kveðið er á um í 3. gr. frumvarpsins. Enn fremur telur meiri hlutinn að slíkur samningur sé í samræmi við ákvæði e-liðar 10. gr. frumvarpsins um skyldu stjórnar Ríkisútvarpsins hf. til að gera grein fyrir því í ársskýrslu sinni hvernig tekist hefur að uppfylla lögbundnar skyldur félagsins um útvarp í almannaþágu.

Frú forseti. Við meðferð þessa frumvarps í nefndinni komu fram athugasemdir sem lutu að 2. málsl. 1. gr. frumvarpsins. Þetta var nú ein af þeim athugasemdum sem mest var rætt um við 2. umr. málsins. Svo ég rifji það upp mælir þetta ákvæði 2. málsliðar 1. gr. frumvarpsins fyrir um að sala hins nýja hlutafélags eða hluta þess, sameining þess við önnur félög eða slit þess sé óheimil. Fram komu, eins og ég nefndi áðan, efasemdir um að ákvæðið tryggði með óyggjandi hætti að félaginu væri óheimilt að selja ýmsar eignir og hluti sem hafa menningar- og sögulegt gildi fyrir íslensku þjóðina og verið hafa í vörslum Ríkisútvarpsins og varðveitt af því. Er hér aðallega haft í huga hið mikla safn Ríkisútvarpsins, sem varðveitt er á safnadeild þess, af alls kyns upptökum úr hljóðvarpi og sjónvarpi, kvikmyndum o.fl., og telja verður að hafi menningar- og sögulegt gildi fyrir þjóðina. Fram kom við meðferð málsins í nefndinni að sala þessara verðmæta væri háð ýmsum lagalegum hindrunum sem leiða má af almennum reglum höfundaréttarins sem um þau gilda, en ég hef áður gert ítarlega grein fyrir höfundaréttarlegum álitaefnum fyrr í ræðu minni. Meiri hluti menntamálanefndar telur að með þeirri breytingu sem frumvarpið kveður á um á rekstrarformi Ríkisútvarpsins færist þau réttindi sem það hefur haft á þessum verðmætum til hins nýja félags, auk þess sem þær skyldur sem á Ríkisútvarpinu hvíla gagnvart þeim færast yfir á herðar félagsins. Til þess að eyða framkomnum efasemdum telur meiri hlutinn engu að síður ástæðu til að kveða sérstaklega á um það í frumvarpinu að Ríkisútvarpinu hf. sé óheimilt — og ég endurtek, frú forseti — óheimilt að selja frá sér verðmæti sem hafa slíkt gildi fyrir þjóðina og varðveitt eru hjá Ríkisútvarpinu hf. Augljóst er að ekki er hægt að setja inn í lagatextann ákvæði um að Ríkisútvarpinu sé óheimilt að selja eigur sínar. Það er algjörlega ljóst að því fyrirtæki eins og öðrum verður að vera kleift að gera breytingar á eignarstöðu sinni eins og að endurnýja, svo dæmi sé tekið, tækjakost og bílaflota, það er alveg ljóst. En meiri hlutinn telur að það ákvæði sem ég hef farið yfir girði fyrir að þau verðmæti sem hér hefur verið rætt um verði seld út úr hinu nýja félagi og lítur svo á að aðgangur almennings að þeim verði óbreyttur frá því sem verið hefur á síðustu árum og áratugum. Leggur meiri hlutinn því til að nýju ákvæði þessa efnis verði bætt við 4. gr. frumvarpsins og verði þar fundinn staður í 4. mgr. þess ákvæðis.

Í umræðum um frumvarpið innan nefndarinnar og í umræðum á Alþingi hefur verið lögð á það þung áhersla að ákvæði upplýsingalaga, nr. 50/1996, gildi um Ríkisútvarpið hf. Segja má að þetta atriði í gagnrýni stjórnarandstæðinga á frumvarpið hafi vegið hvað þyngst, a.m.k. í upphafi umræðunnar við 1. umr., og á þetta atriði hefur stjórnarandstaðan lagt gríðarlega þunga áherslu. Eins og nánar er rakið í athugasemdum við 1. gr. frumvarpsins sem varð að upplýsingalögum, nr. 50/1996, gilda þau lög, þ.e. upplýsingalög, einvörðungu um stjórnvöld ríkis og sveitarfélaga en ekki um hlutafélög og skiptir þar engu þótt hlutafélagið sé að öllu leyti í eigu ríkis eða sveitarfélags. Í ljósi þess að Ríkisútvarpinu hf. er ætlað að veita útvarpsþjónustu í almannaþágu, sem er í eðli sínu opinber þjónusta, telur meiri hlutinn engu að síður rétt að upplýsingalög gildi um starfsemi þess þannig að almenningur geti fengið aðgang að gögnum mála hjá því í samræmi við ákvæði laganna. Það má því segja að aðgangur almennings að gögnum fyrirtækisins sé enn tryggður umfram það sem gera má ráð fyrir að ný lög um opinber hlutafélög geri og aðgangur almennings að þessum gögnum verður nákvæmlega hinn sami og hann er í dag, ég tel að það sé morgunljóst. Ríkisútvarpið verður fellt undir upplýsingalög.

Frú forseti. Ég taldi ástæðu til þess, eins og ég sagði í upphafi máls míns, í ljósi þeirrar miklu umræðu sem átt hefur sér stað um frumvarpið við 1. og 2. umr. þessa máls að fara með nokkuð skýrum og ítarlegum hætti yfir helstu atriðin sem rædd voru á fundum nefndarinnar eftir að málinu hafði verið vísað þangað að lokinni 2. umr. og einnig þau atriði sem ég tel að vegi mest og hafi haft mesta þýðingu í umræðu um málið á þingi. Ég hef gert núna grein fyrir þeim meginbreytingum sem meiri hluti menntamálanefndar leggur til að gerðar verði á frumvarpinu.

Frú forseti. Með þeim breytingum sem ég hef farið yfir, þ.e. að Ríkisútvarpinu verði gert óheimilt að eiga hlut í öðru fyrirtæki sem gefur út dagblað og rekur útvarpsstöð, í öðru lagi að menntamálaráðherra og Ríkisútvarpinu hf. beri að gera með sér sérstakan þjónustusamning um markmið, umfang og nánari kröfur samkvæmt 2. mgr. um útvarpsþjónustu í almannaþágu, í þriðja lagi að Ríkisútvarpinu hf. verði gert óheimilt að selja frá sér verðmæti sem hafa menningarlegt og sögulegt gildi fyrir íslensku þjóðina og varðveitt eru hjá félaginu og í fjórða lagi að upplýsingalög skuli gilda um starfsemi Ríkisútvarpsins hf., hefur meiri hluti menntamálanefndar komið mjög verulega og með afar sanngjörnum hætti til móts við þær athugasemdir sem færðar hafa verið fram í umræðum um frumvarpið innan nefndarinnar og á Alþingi. Þessar breytingartillögur liggja fyrir á þingskjali 1233 sem lagt hefur verið fram og að þeim standa auk mín hv. þingmenn Sigurrós Þorgrímsdóttir, Dagný Jónsdóttir, Ingvi Hrafn Óskarsson og Hjálmar Árnason. Ég sé í sjálfu sér ekki ástæðu til að fara nánar yfir þær breytingartillögur. Ég tel að ég hafi gert það efnislega og farið yfir þær forsendur sem búa að baki þeim og jafnframt farið yfir helstu umræðuefni sem voru uppi á borðinu á fundum nefndarinnar að lokinni 2. umr. Ég vil taka fram að ég tel að með þessum breytingartillögum hafi meiri hluti nefndarinnar rétt fram sáttarhönd í málinu sem meiri hlutinn vonar enn að stjórnarandstaðan taki í og fallist á þær breytingar sem leiði til þess að meiri friður og sátt verði um frumvarpið. Það var ekki síst tilgangurinn með því að gera þær breytingar að koma til móts við þau sjónarmið sem fram komu frá stjórnarandstöðunni við umræðu um málið. Ég tel að afar erfitt verði að halda því fram að það hafi ekki verið gert eftir að þessar breytingartillögur litu dagsins ljós. Ég vona að stjórnarandstaðan og hv. þingmenn hennar sýni úr hverju þeir eru gerðir og að þessar breytingar muni leiða til þess að við getum fjallað um málið á ef til vill aðeins öðrum nótum en verið hefur við 1. og 2. umr. Það á að sjálfsögðu ekki við um alla hv. þingmenn stjórnarandstöðunnar en oft hefur það borið við að ekki hefur manni fundist ræðurnar fjalla kannski um efnisatriði málsins.

Frú forseti. Að svo búnu og áður en ég lýk þessari yfirferð minni yfir framhaldsnefndarálit meiri hlutans um frumvarp til laga um Ríkisútvarpið hf. vil ég taka fram að meiri hlutinn leggur til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum sem ég hef gert grein fyrir. Undir það rita auk mín Sigurrós Þorgrímsdóttir, Dagný Jónsdóttir, Ingvi Hrafn Óskarsson og Hjálmar Árnason. Ég vil einnig að lokum að gefnu tilefni, eins og ég gerði í upphafi, þakka nefndarmönnum í menntamálanefnd, bæði þeim sem hér eru og einnig þeim sem horfnir eru af þingi fyrir ágætt nefndarstarf sem tókst að mínu mati býsna vel. Umræður um málið í nefndinni voru að mínu mati öfgalausar og málefnalegar þrátt fyrir að ljóst sé að áherslur hafi verið mismunandi, en ég vildi koma þessum sjónarmiðum mínum á framfæri varðandi nefndarstarfið.

Að svo búnu, frú forseti, lýk ég umfjöllun um framhaldsnefndarálit meiri hlutans.