frysting fjármuna og skráning aðila á lista yfir þvingunaraðgerðir í tengslum við fjármögnun hryðjuverka og útbreiðslu gereyðingarvopna.
Virðulegur forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti utanríkismálanefndar vegna frumvarps til laga um frystingu fjármuna og skráningu aðila á lista yfir þvingunaraðgerðir í tengslum við fjármögnun hryðjuverka og útbreiðslu gereyðingarvopna.
Nefndin fjallaði um þetta mál, fékk á fund til sín Gaut Sturluson frá utanríkisráðuneytinu, Áslaugu Jósepsdóttur frá dómsmálaráðuneytinu, Helgu Rut Eysteinsdóttur frá Fjármálaeftirlitinu, Jón Gunnar Ásbjörnsson frá Lögmannafélagi Íslands og Hörð Helga Helgason lögmann.
Við fengum jafnframt umsagnir bæði frá Lögmannafélaginu og Persónuvernd sem við óskuðum sérstaklega eftir þegar ákveðnar spurningar vöknuðu í nefndinni og jafnframt minnisblað frá utanríkisráðuneytinu til að bregðast við umsögn, sérstaklega frá Lögmannafélaginu.
Frumvarpinu er ætlað að hindra fjármögnun hryðjuverka og útbreiðslu og fjármögnun gereyðingarvopna í samræmi við þær þjóðréttarlegu skuldbindingar sem Ísland hefur undirgengist. Í frumvarpinu er mælt fyrir um frystingu fjármuna í samræmi við tilteknar þvingunaraðgerðir sem ákveðnar eru af öryggisráði Sameinuðu þjóðanna, af alþjóðastofnunum eða af ríkjahópum til að viðhalda friði og öryggi og tryggja virðingu fyrir mannréttindum og mannfrelsi í samræmi við ákvæði laga um framkvæmd alþjóðlegra þvingunaraðgerða.
Tilefni frumvarpsins er úttekt sem við eigum að þekkja ágætlega til, úttekt gerð af alþjóðlega fjármálaaðgerðahópnum sem ber á ensku nafnið Financial Action Task Force, FATF — svolítið erfið skammstöfun, virðulegur forseti — á vörnum Íslands gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka. Okkur barst skýrsla í apríl árið 2018 og það er óhætt að segja að niðurstaðan hafi ekki verið okkur í vil og ljóst að nauðsynlegt væri að bregðast við og það fljótt. Í kjölfarið skipaði dómsmálaráðherra stýrihóp í samræmi við 39. gr. laga nr. 148/2018, um aðgerðir gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka. Stýrihópurinn hefur m.a. það hlutverk að stuðla að samræmdum aðgerðum stjórnvalda í málaflokknum og tryggja eftirfylgni og úrbætur vegna athugasemda FATF. Í stýrihópnum eiga sæti fulltrúar allra helstu stjórnvalda sem koma að málaflokknum. Þegar hefur verið brugðist við athugasemdum FATF með margvíslegum hætti, m.a. með setningu nýrra heildarlaga sem við þekkjum vel hér, virðulegur forseti, þ.e. lög um aðgerðir gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka sem við höfum þegar samþykkt. Frumvarpið hér er mikilvægur liður í því markmiði að tryggja að bætt verði að fullu úr þeim ágöllum sem FATF taldi til. Bregðist íslensk stjórnvöld ekki nægjanlega við athugasemdum FATF getur það haft í för með sér að Ísland verði sett á lista yfir áhættusöm ríki sem haft getur alvarleg áhrif á fjármálakerfið, m.a. í formi lægra lánshæfismats, hærri vaxta og óhagstæðari lánakjara, þannig að nauðsynlegt er að bregðast við.
Nefndin telur þess vegna mikilvægt að við bregðumst við á viðeigandi hátt og fagnar því að frumvarpið hafi verið samið í samstarfi allra helstu framkvæmdaraðila á þessu sviði.
Nefndin gerir sér grein fyrir mikilvægi þess að tryggja skilvirka framkvæmd innan samstarfsríkjanna svo unnt sé að bregðast með samræmdum og viðeigandi hætti við fjármögnun hryðjuverka og útbreiðslu gereyðingarvopna.
Í ljósi þeirra álitaefna sem uppi voru um meðferð persónuupplýsinga og lögfræðilegra álitaefna óskaði nefndin eftir umsögnum frá Persónuvernd og Lögmannafélagi Íslands. Í umsögn Persónuverndar kom fram að reglur frumvarpsins myndu hafa í för með sér vinnslu persónuupplýsinga en að meðalhófs væri gætt að þessu leyti í frumvarpinu og þess vegna gerði Persónuvernd ekki athugasemd við frumvarpið en í umsögn laganefndar Lögmannafélagsins kom fram að það væri tilefni til að bæta við frumvarpið skilgreiningu á hugtakinu „listi yfir þvingunaraðgerðir“ sem myndi auka skýrleika frumvarpsins. Nefndin tók undir það sjónarmið og lagði þar af leiðandi til breytingartillögu sem liggur fyrir á skjali sem fylgir þessu nefndaráliti.
Laganefnd Lögmannafélagsins taldi jafnframt að betur færi á að vísa beint til laga nr. 93/2008, um framkvæmd alþjóðlegra þvingunaraðgerða, í 1. mgr. 4. gr. frumvarpsins sem nefndin tekur undir. Þá var í umsögninni bent á að í ljósi þess hve íþyngjandi ákvæði 1. mgr. 8. gr. væri teldi laganefndin æskilegt að skilyrði fyrir skráningu á lista yfir þvingunaraðgerðir kæmu skýrt fram í ákvæðinu sjálfu. Í minnisblaði utanríkisráðuneytisins kom fram að um skilyrði til skráningar væri fjallað í 9.–11. gr. frumvarpsins. Nefndin tekur undir að æskilegt sé að vísa beint til þeirra ákvæða í 8. gr. og leggur því til breytingu þess efnis. Utanríkisráðuneytið lagði jafnframt til í minnisblaði sínu breytingu á fyrirsögn 8. gr. í ljósi þess að ákvæðið kveður á um rannsókn vegna tilnefninga á lista yfir þvingunaraðgerðir sem er nauðsynlegur undanfari þess að aðilar séu skráðir á slíkan lista. Nefndin telur að slík breyting auki skýrleika ákvæðisins enn frekar.
Í umsögn sinni beindi laganefnd Lögmannafélagsins því til nefndarinnar að athugað yrði hvort það stæðist lagaáskilnaðarreglur stjórnarskrárinnar að fyrirmæli ályktunar um íþyngjandi þvingunaraðgerðir verði innleidd með reglugerð. Í minnisblaði ráðuneytisins kom fram að þetta atriði hefði ekki verið tekið til sérstakrar skoðunar við vinnslu frumvarpsins. Aftur á móti væri regluverk um innleiðingu alþjóðlegra þvingunaraðgerða að finna í lögum frá 2008, um framkvæmd fyrirmæla öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna, þar sem kveðið er á um að fyrirmæli öryggisráðsins séu framkvæmd með auglýsingu. Fram kom að núverandi fyrirkomulag byggðist í grunninn á því að hægt væri að framkvæma aðgerðir á sem skemmstum tíma og á samræmdan hátt milli landa. Þá er í greinargerð með frumvarpinu sem varð að lögum nr. 93/2008 tiltekið að „farið hefur fram mikið starf á vegum alþjóðastofnana, ríkja og samtaka í að styrkja beitingu þvingunaraðgerða. Úr þessu starfi hafa komið tilmæli um að ríki noti stjórnvaldsfyrirmæli við framkvæmd á þvingunaraðgerðum þar sem of tímafrekt sé að setja ný lög um hverja ályktun alþjóðasamfélagsins um þvingunaraðgerð. Þessi aðferð er í samræmi við framkvæmd á meðal annarra norrænna ríkja en þau innleiða öll ályktanir um þvingunaraðgerðir með slíkum hætti.“ Í ljósi þessa telur nefndin ekki þörf á frekari athugun hvað þetta varðar.
Nefndin brást við tillögu ráðuneytisins til að gera breytingu á 2. mgr. 7. gr. frumvarpsins, að í stað þess að aðeins þeim tilkynningarskyldu aðilum sem tilteknir eru í ákveðnum liðum, um aðgerðir gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka, verði gert skylt að innleiða ferla og aðferðir til að meta hvort viðskiptamenn þeirra séu á listanum yfir þvingunaraðgerðir, nái sú krafa til allra tilkynningarskyldra aðila sem er ekki skylt að hafa kerfi samkvæmt 1. mgr. 7. gr.
Nefndin leggur til að frumvarpið verði samþykkt með breytingunum sem lagðar eru til í sérstöku þingskjali. Smári McCarthy skrifar undir álit þetta með fyrirvara sem hann hyggst gera grein fyrir síðar. Gunnar Bragi Sveinsson var fjarverandi við afgreiðslu málsins en undir nefndarálitið skrifa annars allir nefndarmenn í hv. utanríkismálanefnd.
