barnaverndarlög og barnalög.
Virðulegi forseti. Við ræðum hér í 3. umr. frumvarp til laga um breytingu á barnaverndarlögum og barnalögum sem raunar breytist í breytingu á barnaverndarlögum í ljósi framhaldsnefndarálits sem hv. þm. Þuríður Backman hefur gert grein fyrir.
Upphaf málsins má rekja til frumvarps á þingskjali 19, sem ég sé ekki betur en að gervallur þingflokkur Vinstri grænna hafi lagt fram síðastliðið haust, hið mætasta og besta frumvarp, sem var skýr viðbrögð við dómi Héraðsdóms Norðurlands eystra sem þá var nýfallinn, dómur sem síðan var staðfestur af Hæstarétti og ég mun víkja nánar að á eftir.
Það er hins vegar áhugavert, kannski ekki síst út af lagatæknilegum atriðum, hvað þetta frumvarp er búið að taka ótrúlegum breytingum í meðförum þingsins. Það stendur nánast ekki steinn yfir steini þó að innihaldið sé enn þá hið sama með annarri framsetningu sem er númer eitt, tvö og þrjú að tryggja að líkamlegt ofbeldi gagnvart börnum eða réttara sagt líkamlegar refsingar eða andlegar refsingar séu refsiverðar. Því það er í raun kjarninn í þeim dómi sem ég ætla víkja að nánar á eftir að gildandi ákvæði 99. gr. barnaverndarlaga sé ekki nægilega traust stoð fyrir refsingu ef foreldri, forráðamaður eða einstaklingur með leyfi þess aðila refsar barni líkamlega eða andlega.
Kjarni málsins með þessu frumvarpi er að bæta, auka og efla vernd barna og ungmenna, og er það sérstakt ánægjuefni að þetta sé þingmannafrumvarp. Það sýnir hvað þingmenn geta brugðist snöggt við. Það er sérstaklega ánægjulegt að það skuli síðan hafa fengið meðbyr í gegnum þingið. Ég hygg að varla sé til, kannski örfá en þau eru a.m.k. fá dæmin um að þingmannafrumvarp fari alla leið í gegn á einu og sama þinginu.
Ég vona einlæglega að þetta sé vísbending um ný og breytt vinnubrögð hjá þinginu sem mér finnst að eigi að taka upp. Ég verð að viðurkenna að ég hef aldrei skilið þessa feimni þingmanna í að beita sjálfir lagasetningarvaldinu, þ.e. frumvarpstillöguvaldinu sem þeir skýrt hafa. Það er ekkert sem kallar á að þingmenn sitji með hendur í skauti og bíði eftir því að framkvæmdarvaldið mati þá á frumvörpum sem hér eigi að afgreiða.
Það er nefnilega mjög oft alls konar mál, og þetta mál er mjög dæmigert um það, sem kalla á skjót og snögg viðbrögð, skjótar lagabreytingar og að bregðast þurfi við einhverju sem gerist en það getur stundum tekið framkvæmdarvaldið allt of langan tíma að bregðast við. Þó ég svo sem kaupi alveg þau rök sem hér eru lögð fram í framhaldsnefndarálitinu sem verða þess valdandi að 4. gr. frumvarpsins eins og það leit út eftir 2. umr. er hent út. Ég verð að segja alveg eins og er að ég er ekki alveg glöð með að það skuli gert. Mér finnst þau rök að verið sé að endurskoða barnalögin, ákveðna þætti þeirra — í raun þekki ég þá vinnu því hún er m.a. afrakstur þess frumvarps sem ég sjálf lagði fram í fyrra og er raunar búin að endurleggja fram núna af því þar eru skiptar skoðanir um hluti. Í mínum huga er slík vinna stundum bara aðferð til að tefja mál, svo ég segi það hreint út. Ég hefði alveg getað hugsað mér að hafa 4. gr. inni þangað til barnalögunum verður breytt hvenær sem það verður gert.
En ég ætla svo sem ekki að vefengja þær ástæður sem gera það að verkum að hv. félags- og trygginganefnd er samhljóða og sammála í því að fylgja þeim ábendingum sem komu frá embættismönnum og bíða þá með breytingar á barnalögunum eftir þeirri endurskoðun sem þar er í gangi. Ég ítreka að ég hefði gjarnan viljað sjá þessa breytingu á barnalögunum líka og tel að það hefði ekkert skaðað þótt hún kæmist strax í gegn.
En við búum við það að dómur féll 22. janúar 2009, fyrst héraðsdómur sem var staðfestur af Hæstarétti, í máli nr. 506/2008. Héraðsdómurinn var frá haustinu eða síðla sumars í fyrra, ef ég man rétt, a.m.k. einhvern tímann áður en frumvarpið var lagt fram í byrjun október 2008.
Þar voru málavextir þeir að ákærða, sambýlismanni móður, var gefið að sök að hafa rassskellt drengi hennar tvisvar eða þrisvar á beran rassinn svo fast að þeir hlutu roða af á rassinn. Þetta athæfi var talið varða af hálfu ákæruvaldsins við 2. mgr. 202. gr. almennra hegningarlaga í kynferðiskaflanum og 2. mgr. 217. gr. almennra hegningarlaga sem er um líkamlegt ofbeldi.
Enginn vafi var um það að þessi háttsemi átti sér stað, bæði af framburði ákærða, hann sem sé viðurkenndi að hafa rassskellt drengina, og af skýrslu drengjanna mátti ráða hversu oft þetta hafði gerst. Hins vegar lá fyrir að móðir drengjanna virtist hafa samþykkt þetta athæfi og það virðist vera ákveðin þungamiðja í þessum dómi. Það að hún gerði það virðist gera það að verkum að þetta er ekki talið ofbeldisbrot.
Því er hafnað í héraðsdómi að þessi háttsemi ákærða hafi verið einhvers konar kynferðislegt ofbeldi. Því er hafnað að þessi háttsemi sé heimfærð undir 2. mgr. 202. gr. almennra hegningarlaga. En síðan er það rökstuðningurinn sem verður þess valdandi að þetta er heldur ekki heimfært undir 1. mgr. 217. gr. almennra hegningarlaga. Í dómi héraðsdóms segir, með leyfi forseta:
„Almennt séð varðar það við 1. mgr. 217. gr. almennra hegningarlaga að slá mann nauðugan á rassinn með flötum lófa svo að undan roðnar. Til þess er hins vegar að líta að hugsanlega tíðkast eitthvað, eða hefur tíðkast, að flengja börn. Verður að gæta að því að ekki verður öðruvísi litið á en að ákærði hafi flengt drengina með samþykki móður þeirra, í tilefni af því að þeir höfðu sýnt af sér óþekkt, þótt ekki liggi fyrir í hverju hún hafi falist. Hversu óviðurkvæmilegt sem það kann að virðast nú á tímum að flengja börn fyrir óþægð þykir ekki verða kveðið á um það hér að það varði refsingu, ef uppalandi barns tekur á því ábyrgð með samþykki sínu og nærveru, þegar til þess er litið að skilja verður ákvæði 1. mgr. 99. gr. laga nr. 80/2002“ — þ.e. barnaverndarlaganna — „svo að ekki sé þar lagt algert bann við því að börn séu beitt refsingum og líkamlegar refsingar þar ekki undanskildar, sbr. hins vegar a-lið 3. mgr. 82. gr. laganna, sem leggur bann við því að börn sem dveljast á heimili eða stofnun skv. 79. gr. séu beitt andlegum og líkamlegum refsingum.
Til vara er háttsemi ákærða heimfærð til nefnds ákvæðis 1. mgr. og einnig 3. mgr. 99. gr. laga nr. 80/2002. Samkvæmt 1. mgr. varðar það hvern sem beitir barn refsingum, hótunum eða ógnunum og ætla má að slíkt skaði barnið andlega eða líkamlega, sektum eða fangelsi allt að þremur árum og samkvæmt 3. mgr. hvern sem sýnir barni yfirgang, ruddalegt eða ósiðlegt athæfi, særir það eða móðgar, sektum eða fangelsi allt að tveimur árum.
Í þessu máli liggur ekkert mat fyrir á því að refsing sem ákærði beitti drengina með samþykki móðurinnar og að henni viðstaddri hafi verið til þess fallin að skaða þá andlega eða líkamlega. Ekkert liggur heldur fyrir um það að drengirnir hafi orðið fyrir slíkum skaða. Þótt það sé skoðun dómara að það sé óheppilegt og óæskilegt að flengja börn, er varhugavert að slá því föstu hér að það falli ætíð undir það að vera yfirgangur, ruddalegt eða ósiðlegt athæfi í skilningi nefnds ákvæðis. Verður því ekki fallist á að verknaður ákærða verði heimfærður til ákvæða 1. mgr. og 3. mgr. 99. gr. laga nr. 80/2002. Samkvæmt þessu verður ákærði sýknaður af kröfum ákæruvaldsins að því er varðar 1. tölulið ákærunnar.“
Hæstiréttur staðfestir þennan dóm með dómi sínum 22. janúar 2009 og segir þar í dómnum, með leyfi forseta:
„Með 1. mgr. 99. gr. barnaverndarlaga, nr. 80/2002, er ekki lagt fortakslaust bann við því að foreldri eða annar maður með samþykki þess beiti barn líkamlegum aðgerðum til að bregðast við óþægð, heldur er refsinæmi slíkrar háttsemi háð því að gerðir hans séu til þess fallnar að skaða barnið andlega eða líkamlega. Ekki hafa verið færðar sönnur fyrir að háttsemi ákærða, sem 1. liður ákæru tekur til, hafi farið út fyrir þau mörk, sem þetta ákvæði felur í sér. Með þessari athugasemd en að öðru leyti með vísan til forsenda hins áfrýjaða dóms verður að staðfesta niðurstöðu hans.“
Af þessum dómi má að vísu ráða að ef ákæruvaldið hefði leitast við að kanna hvort þessar rassskellingar hefðu haft varanleg áhrif á börnin, ef á einhvern hátt hægt er að komast að því, væri hugsanlegt að niðurstaða dómsins hefði verið önnur. Ég les það a.m.k. úr rökstuðningi héraðsdóms og Hæstaréttar.
Ég hygg að eftir að dómur féll sem og staðfesting Hæstaréttar hafi allir verið um það sammála að við gætum ekki í nútímasamfélagi, þar sem við viljum slá skjaldborg um börn og vernda þau fyrir hvers kyns ofbeldi, andlegu og líkamlegu, og hvers kyns vanvirðandi háttsemi, búið við það að líkamlegt ofbeldi, eins og rassskelling er, væri leyfileg. Við viljum ekki búa í slíku samfélagi. Það er ekki flóknara en það. Það var því mjög gott — og eins og ég hef áður sagt eiga þingmenn Vinstri grænna sérstakan heiður skilið fyrir að hafa brugðist svo skjótt við og lagt fram það frumvarp sem við erum nálægt því að samþykkja.
Með þessum breytingum mun það vonandi heyra sögunni til að framkoma sem umræddum drengjum var sýnd, þrátt fyrir samþykki forráðamanns, viðgangist lengur. Með þessu verða vonandi skýr og klár skilaboð til allra foreldra og forráðamanna að ekki er ætlast til að þeir hvorki framkvæmi sjálfir né samþykki að aðrir framkvæmi slíka háttsemi gagnvart börnum. Uppeldisfræðin er komin svo langt að aga á börn með öðrum hætti en refsingum, og það eru til alls kyns ögunaraðferðir. Það er hinn svokallaði blíði agi sem á að beita á börn þannig að þau geri sér grein fyrir hvenær þau eru að gera rétt eða rangt. Það á fyrst og fremst að tala við þau þannig að þau læri hvað sé rétt eða rangt. Líkamlegar refsingar eru ekki til þess fallnar.
En út af því sem kom fram hjá mér áðan um barnalögin þá megum við svo sem ekki horfa fram hjá því, þó ég hefði gjarnan viljað, að 2. mgr. 28. gr. barnalaganna hefði verið gerð skýrari þó svo að þar sé ákvæði sem sett var inn í barnalögin 2003, sem var nýmæli á þeim tíma, að í forsjá barns felist skylda foreldra til að vernda barn sitt gegn andlegu og líkamlegu ofbeldi og annarri vanvirðandi háttsemi. Sem auðvitað vekur spurningar um það brot, þó það sé ekki umfjöllunarefni hér, sem foreldrið sem átti umrædda drengi sýndi á sínum forsjárskyldum, að hafa samþykkt þá háttsemi sem þar var viðhöfð. En það er ekki umfjöllunarefni hér og ekki ástæða til að fara nánar út í það.
Virðulegi forseti. Þetta frumvarp hefur farið í gegnum mjög mikla umræðu. Það hefur farið tvisvar í nefnd, búið er að margbreyta því og við sitjum hér með frumvarpið þannig að ekkert er eftir nema breyting á barnaverndarlögum af því það er samdóma álit þeirra embættismanna sem hingað hafa komið að það dugi. Í framhaldsnefndarálitinu sem liggur fyrir og hv. þm. Þuríður Backman kynnti voru gerðar nokkrar viðbótarbreytingar sem allar eru til þess fallnar að hnykkja og undirstrika enn betur að tryggja að það sé skýrt og klárt að háttsemi af því tagi sem samþykkt var með umræddum hæstaréttardómi geti ekki komið fyrir aftur.
Ég get lýst því yfir fyrir a.m.k. mína parta og ég hygg að ég tali þar fyrir þingflokk Sjálfstæðisflokksins að við styðjum þetta frumvarp eindregið enda hafa (Forseti hringir.) fulltrúar flokksins í nefndinni skrifað undir nefndarálitið fyrirvaralaust. Það er sérstakt (Forseti hringir.) fögnunarefni að frumvarpið er að verða að lögum.
