þjóðaratkvæðagreiðsla um framtíð Reykjavíkurflugvallar.
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir tillögu til þingsályktunar um þjóðaratkvæðagreiðslu um framtíð Reykjavíkurflugvallar. Ásamt mér eru 24 hv. þingmenn úr sex stjórnmálaflokkum á tillögunni sem hljómar svo:
„Alþingi ályktar að efnt skuli til þjóðaratkvæðagreiðslu um hvort flugvöllur og miðstöð innanlands- og sjúkraflugs skuli vera áfram í Vatnsmýrinni í Reykjavík. Eftirfarandi spurning verði borin upp í þjóðaratkvæðagreiðslunni: „Vilt þú að flugvöllur og miðstöð innanlands-, kennslu- og sjúkraflugs verði áfram í Vatnsmýrinni í Reykjavík uns annar jafngóður eða betri kostur er tilbúinn til notkunar? Já, eða nei.““
Í greinargerð með tillögunni kemur fram að sambærilegar tillögur hafa verið fluttar á 145., 146., 148., 149. og nú síðast á 150. löggjafarþingi. Lagt er til að það fari fram þjóðaratkvæðagreiðsla um framtíð Reykjavíkurflugvallar og með því fái þjóðin tækifæri til að segja hug sinn og hafa áhrif á það hvar flugvöllurinn og miðstöð innanlands- og sjúkraflugs verði í fyrirsjáanlegri framtíð, m.a. með tilliti til þjóðhagslegra hagsmuna.
Ríkir almannahagsmunir felast í greiðum samgöngum innan lands. Staðsetning flugvallarins og miðstöð innanlandsflugs hefur afar mikla þýðingu í því samhengi. Flugvöllurinn gegnir mjög mikilvægu öryggishlutverki fyrir almenning í landinu vegna sjúkra- og neyðarflugs svo og sem varaflugvöllur. Þá gegnir flugvöllurinn mjög mikilvægu hlutverki í almannavarnakerfi landsins. Frekar má lesa um mikilvægi öryggishlutverks Reykjavíkurflugvallar í skýrslu Þorgeirs Pálssonar, fyrrverandi flugmálastjóra, sem ber heitið Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í öryggiskerfi landsins sem Þorgeir skilaði til samgöngu- og sveitastjórnarráðherra í ágúst 2017.
Staðsetning flugvallarins hefur verið umdeild í nokkurn tíma. Í kjölfar dóms Hæstaréttar frá 9. júní 2016, í máli nr. 268/2016, var íslenska ríkinu gert skylt að loka norðaustur-suðvestur flugbraut Reykjavíkurflugvallar í samræmi við samkomulag þáverandi innanríkisráðherra og borgarstjórans í Reykjavík frá árinu 2013. Hefur umræddri flugbraut nú verið lokað. Eftir sem áður ríkir ekki einhugur um framtíðarstaðsetningu Reykjavíkurflugvallar og hlutverk hans sem samgöngumiðstöðvar til framtíðar. Í aðalskipulagi Reykjavíkur er gert ráð fyrir því að flugvöllurinn víki í áföngum eftir árið 2022, þ.e. að hann víki að fullu árið 2024. Fyrir liggur að flugvöllurinn lokast í reynd þegar norður-suður brautinni verður lokað. Reykjavíkurborg stefnir að því árið 2022. Í því sambandi þarf einnig að horfa til þess að í samgönguáætlun fyrir árin 2011–2022, sem samþykkt var með ályktun Alþingis nr. 48/140, er gert ráð fyrir því að flugvöllur verði í Reykjavík til ársins 2022 hið minnsta, þótt ekki sé með skýrum hætti kveðið á um staðsetningu hans.
Samhliða samgönguáætlun 2020–2034, sem samþykkt var á Alþingi 29. júní 2020, var fyrsta flugstefna Íslands kynnt. Markmið stefnunnar er m.a. að efla innanlandsflug sem hluta af almenningssamgangnakerfi landsins. Eitt af því sem flugstefnan felur í sér er að tryggja skilvirkt kerfi alþjóðaflugvalla hér á landi, sem er samþætt og á einni hendi, og að byggja upp innviði alþjóðaflugvalla landsins með áherslu á að þeir mæti sem best þörfum flugrekenda fyrir varaflugvelli. Hér gegna Egilsstaðaflugvöllur, Akureyrarflugvöllur og Reykjavíkurflugvöllur lykilhlutverki.
Þá má geta þess að í nefndaráliti meiri hluta umhverfis- og samgöngunefndar Alþingis, við afgreiðslu samgönguáætlunar 2020–2034, var lögð áhersla á að Reykjavíkurflugvelli yrði haldið við og hann byggður upp svo að hann geti sinnt því hlutverki sem hann nú gegnir á öruggan og viðunandi hátt og að öryggis- og þjónustustig vallarins verði ekki skert frekar en orðið er fyrr en nýjum flugvelli hefur verið fundinn staður og hann tilbúinn til notkunar.
Afar brýnt er að þjóðin fái tækifæri til að segja hug sinn varðandi helstu samgöngumiðstöð landsins og hafi þar með áhrif á endanlega niðurstöðu málsins sem gæti m.a. falist í tilfærslu á skipulagslegu ákvörðunarvaldi með lögum, að teknu tilliti til mikilvægra almannahagsmuna. Árétta ber að Reykjavíkurflugvöllur gegnir fjölþættu hlutverki í samgöngum landsbyggðarinnar og höfuðborgarinnar. Völlurinn er óumdeilanlega miðstöð innanlandsflugs og gegnir í því sambandi lykilhlutverki.
Árið 2018 fóru um 400.000 farþegar um Reykjavíkurflugvöll. Farþegafjöldinn dróst saman um 12,3% á árinu 2019 þegar 351.000 farþegar fóru um völlinn. Vonir standa þó til að farþegum fari aftur fjölgandi, m.a. fyrir tilstuðlan loftbrúarinnar, skosku leiðarinnar. Í fyrstu vikunni sem verkefnið hófst höfðu tæplega 800 flugleggir verið bókaðir. Gera má ráð fyrir að tilgangur hluta ferðanna sé að sækja brýna læknisþjónustu á höfuðborgarsvæðinu. Flugvöllurinn gegnir því lykilhlutverki í sjúkra- og neyðarflugi og tengist þannig brýnum öryggishagsmunum almennings. Hann er óumdeilanlega ein helsta tenging landsbyggðarinnar utan suðvesturhornsins við Landspítalann. Stjórnvöld hafa markað þá opinberu stefnu í heilbrigðismálum að hér á landi verði aðeins byggt upp og rekið eitt hátæknisjúkrahús og það við Hringbraut í Reykjavík, í næsta nágrenni við flugvöllinn. Greiðar samgöngur milli flugvallar og sjúkrahússins eru því nauðsynlegar til að tryggja aðgengi almennings af landsbyggðinni að sjúkrahúsinu.
Flugvöllurinn gegnir einnig lykilhlutverki í tengingu landsbyggðarinnar við opinbera grunnþjónustu og mikilvægar opinberar stofnanir, sem eru flestar á höfuðborgarsvæðinu, og jafnframt við almenna verslun og þjónustu. Flugvöllurinn er einnig mikilvæg miðstöð kennslu-, eftirlits- og leitar- og björgunarflugs og mikilvægur varaflugvöllur fyrir Keflavíkurflugvöll. Þá gegnir flugvöllurinn æ stærra hlutverki í tengslum við stóraukna ferðaþjónustu og tækifæri eru til að dreifa ferðamönnum betur um landið í gegnum flugvöllinn.
Öll framangreind atriði, auk almenns hagræðis sem leiðir af styrku innanlandsflugi, m.a. með tilliti til umhverfis- og öryggisþátta, eru afar mikilvæg og þess eðlis að nauðsynlegt er að flugvöllurinn verði í Vatnsmýrinni svo að hann geti með sóma sinnt hlutverki sínu þannig að landsmenn allir hafi greiðan aðgang að höfuðborginni.
Í skýrslu innanríkisráðuneytisins frá 2014, um félagshagfræðilega greiningu á framtíð innanlandsflugs, kemur fram að áætlunarflug innan lands dragist að öllum líkindum mikið saman og verði jafnvel ekki fýsilegt verði það flutt frá Reykjavík, t.d. til Keflavíkurflugvallar. Það er því forsenda fyrir virku innanlandsflugi á Íslandi að miðstöð innanlandsflugs sé í Reykjavík og einnig í nánum tengslum við þá þjónustu sem landsmenn sækja til höfuðborgarinnar. Í skýrslunni kemur einnig fram að innanlandsflugið sé þjóðhagslega arðbært og þjóðhagslegur ávinningur af því til 40 ára sé um 70 milljarðar kr., á virði ársins 2013.
Álykti Alþingi að fram skuli fara almenn og leynileg þjóðaratkvæðagreiðsla um tiltekið málefni eða lagafrumvarp er framkvæmdin samkvæmt lögum um framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslna, nr. 91/2010, og er niðurstaða slíkrar atkvæðagreiðslu ráðgefandi. Öll skynsamleg rök hníga í þá átt að halda vellinum og miðstöð innanlandsflugs í Vatnsmýrinni. Verði þar einhver breyting á er nauðsynlegt að öll þjóðin fái að koma að þeirri ákvörðun á beinan og lýðræðislegan hátt.
Við meðferð málsins á 149. löggjafarþingi var því vísað til umhverfis- og samgöngunefndar sem sendi það til umsagnar. Nefndinni barst 21 umsögn um málið. Yfirgnæfandi meiri hluti sveitarfélaga og þau samtök sveitarfélaga sem sendu inn umsögn studdu efni tillögunnar um að landsmenn allir fengju að hafa skoðun á framtíð Reykjavíkurflugvallar. Aðeins Reykjavíkurborg var því mótfallin. Í umsögn Félags íslenskra atvinnuflugmanna kom fram að ærið tilefni væri til að halda slíka þjóðaratkvæðagreiðslu. Reykjavíkurflugvöllur væri samgöngumannvirki sem þjónaði öllum íbúum landsins. Þá kom fram, í sameiginlegri umsögn stjórnar Íslenska flugmannafélagsins og öryggisnefndar FÍA, að þjóðaratkvæðagreiðsla um framtíð Reykjavíkurflugvallar væri þjóðþrifamál, ekki væri um einkamál Reykjavíkurborgar að ræða, sérstaklega í ljósi þess að ríkið væri eigandi meiri hluta landsins undir flugvellinum. Þá væri hann mikilvægur sem varaflugvöllur út frá hagkvæmni- og umhverfissjónarmiðum þar sem varaeldsneytisbirgðir væru töluvert minni ef notast væri við hann sem varaflugvöll. Landfræðilega væri Vatnsmýrin besta staðsetningin fyrir flugvöll á höfuðborgarsvæðinu með tilliti til opinberra stofnana og Landspítalans. Flutningsmenn, 25 þingmenn sem eru á málinu, telja því ljóst mikil þörf sé á að fram fari þjóðaratkvæðagreiðsla um þetta brýna samgöngu- og öryggismál þjóðarinnar.
Þá hef ég lokið við að fara í gegnum greinargerðina með málinu og vil nýta þær fáu mínútur sem ég á eftir til að fara í gegnum einstaka punkta. Mig langar að byrja á að ræða aðeins um sjúkraflug. Þeim hefur fjölgað mjög á síðustu 20 árum og samkvæmt nýjustu upplýsingum sem ég hef fyrir árið 2019 — þá er ég að tala um sjúkraflutninga með sjúkraflugvélum innan lands — voru á síðasta ári 848 sjúklingar fluttir í sjúkraflugi innan lands í 770 flugum. Það eru sem sagt rúmlega tveir sjúklingar á dag fluttir í sjúkrafluginu og eru reyndar með sama áframhaldi að nálgast þann þriðja að meðaltali. Tölurnar hafa verið á þessu bili í þrjú ár, 800–850 sjúklingar á ári. Um aldamótin, þegar sjúkraflugið var að byrja í þeirri mynd sem við þekkjum það í dag, voru þetta rúmlega 200 flug en eru nú um 800. Hér er kannski líka rétt að geta þess að þyrlur Landhelgisgæslunnar eru einnig í sjúkraflugi, þá helst næst borginni. Um 15% af heildinni eru flutt með þyrlum í sjúkraflugi en 85% í sjúkraflugvélum. Hægt er að benda á ýmsar greinar um þetta ef leitað er á netinu.
Ég hef nefnt á öðrum vettvangi hér í þinginu að við þurfum að ræða öryggismál í stóru samhengi, síðast með skýrslubeiðni um innviði og þjóðaröryggi sem var samþykkt fyrr í dag. Þetta er klárlega einn af þeim innviðum sem við hér á Íslandi þurfum að tryggja sem þjóðaröryggismál og hægt er að kynna sér það betur. Þá er ég að tala um öryggishagsmuni þjóðarinnar sem snúa t.d. að raforkukerfi, fjarskiptakerfum og samgönguinnviðum.
Ég er búinn að minnast á skýrslu Þorgeirs Pálssonar frá árinu 2017 sem snýr að öryggishlutverki Reykjavíkurflugvallar og hef líka bent á það hér í umræðunni hvernig nágrannaþjóðir taka á þjóðaröryggismálum sínum. Ég hef t.d. bent á löggjöf í nágrannalöndum, eins og í Svíþjóð, þar sem hugtakið „riksinteresse“ er notað um mikilvægustu innviði Svíþjóðar en t.d. eru 30 af 100 flugvöllum í Svíþjóð undir þessu hugtaki sem snýr að þjóðaröryggismálum þess lands. Svipuð lög eru í Noregi, Danmörku, Bretlandi og Hollandi. Það eru þau lönd sem ég hef helst skoðað í þessu samhengi. Í norðanverðri Evrópu hefur þessi löggjöf orðið til á síðustu 30, 40, 50 árum. Við fáum væntanlega skýrslu um þau mál í framhaldi af skýrslubeiðni sem reyndar var samþykkt í fyrra en endurtekin í dag. Kannski hafa sjónarmið að einhverju leyti breyst eftir aðventustorminn í desember, meiri skilningur á þessum öryggishagsmunavanda og hvað þurfi að styrkja og halda í.
Við höfum farið í mikið átak í þeim málum, eins og ég minntist á í störfum þingsins í gær. Varðandi raforkukerfið erum við að styrkja dreifiveiturnar, Rarik, verið er að setja meira og meira af rafstrengjum í jörðu og við erum að styrkja varaaflið í fjarskiptunum. Þannig að það er af nógu að taka.
En tímanum í þessari fyrstu ræðu er þá lokið, herra forseti, og ég óska eftir að koma í aðra ræðu á eftir.
