stefnuræða forsætisráðherra og umræður um hana.
Herra forseti. Hæstv. forsætisráðherra vék örfáum orðum að aðgerðum ríkisstjórnarinnar í þágu jöfnuðar en óþarflega fáum í hitt, hversu eitrandi áhrif vaxandi eignaójöfnuður hefur á samfélög, líka Ísland. Einhverjir freistast kannski til að segja að hér sé allt í sómanum en þá er ekki úr vegi að skoða aðeins stöðuna.
Það má ímynda sér snotra blokk á stórri lóð. Í blokkinni eru 20 íbúðir, af mismunandi stærðum, íbúarnir af öllum gerðum. Flestir hafa það gott, einhverjir eru fátækir en ein fjölskyldan forrík og ræður mestu. Það vekur athygli að ein íbúðin er jafn stór hinum 19. Og þótt lóðin sé óskipt sameign nýtir stærsti eigandinn bróðurpart hennar og ræktar þar trufflusveppi og selur. Ágóðann notar hann til að kaupa sífellt stærri hluta eignarinnar sem hann leigir aftur til íbúanna. Þó að blokkin líti vel út að utan er viðhald sameignar lélegt, t.d. vilja íbúar á neðri hæðum ekki taka þátt í þakviðgerðum og engin sátt ríkir um hvernig greiða á í hússjóð.
Við getum kallað blokkina þjóðarheimilið. Allt klippt og skorið á yfirborðinu — gott að meðaltali — en þegar betur er að gáð blasir við talsvert óréttlæti.
Þó að það sé vissulega ánægjulegt að verkalýðshreyfingin hafi knúið fram skattalækkun á lágar og meðaltekjur er galið að láta hana ganga upp allan stigann. Í stað þess að láta ofsaríkt fólk leggja meira af mörkum er gerð aðhaldskrafa á velferðarþjónustuna sem er látin bera uppi niðursveiflu í kólnandi hagkerfi. Tekjulægra fólkið sem ekki naut uppgangsins mun lenda í erfiðleikum, en þau 5% sem eiga jafn mikið og hin 95% sigla lygnari sjó.
Kæru landsmenn. Það ætti ekki að skapa einstæðri móður stórkostlegan vanda ef úlpa barnsins týnist, börn ættu ekki að vera á hrakhólum milli skólahverfa vegna ótryggs leigumarkaðar, gamalt fólk ætti ekki að þurfa að neita sér um læknisþjónustu vegna auraleysis og láglaunafólk og öryrkjar ekki að vera matarlitlir síðasta hluta mánaðarins. Ungmenni í neyslu ekki að koma að lokuðum dyrum kerfisins, börn sem hingað leita á flótta ekki að lifa í nagandi óvissu vegna kaldlyndrar stefnu og konur ættu auðvitað ekki að hafa lægri laun en karlar. Efnalítið fólk ætti heldur ekki að þurfa að neita sér um menningu, listir, íþróttir og aðra hluti sem eru ekki einungis krydd í brauðstritinu heldur jafn nauðsynlegir manninum og súrefni, svefn og vatn. Það er líka fátækt, herra forseti. Þetta er nú samt staðan á Íslandi í dag.
Forsenda efnahagslegra framfara og góðs samfélags er að sérhverjum einstaklingi verði tryggð skilyrði til að rækta hæfileika sína og nýta í þágu eigin velferðar, samfélags síns og komandi kynslóða. Til þess þurfa þó leikreglurnar að þjóna almannahagsmunum en ekki sérhagsmunum fárra. Við þurfum nýja stjórnarskrá og möguleika á þátttöku í alþjóðlegu starfi sem getur skilað okkur auknu öryggi, ríkari lífsgæðum, fjölbreytni og víðari sjóndeildarhring — svo ekki sé talað um stöðugri gjaldmiðil.
Ríkisstjórnin boðar engar grundvallaraðgerðir sem munu breyta núverandi stöðu. Efnahagsstjórnin er á forsendum Sjálfstæðisflokksins og það mun ekki færa okkur nær velsældarmarkmiðum sem hæstv. forsætisráðherra talaði um hér áðan.
Herra forseti. Hæstv. forsætisráðherra nefndi réttilega neyðarástand vegna hamfarahlýnunar af mannavöldum sem bætist við aðrar ógnir, ójöfnuð og ófrið. Á tímum þar sem aldrei hefur verið meiri ástæða til samvinnu veður uppi málflutningur þar sem staðreyndum er afneitað, grafið undan mannréttindum, alið á ótta og tortryggni og kynt undir ósætti — einnig í okkar heimshluta, einnig hér á Íslandi. Samt treystir ríkisstjórnin sér ekki til að ráðast í aðgerðir í loftslagsmálum sem uppfylla alþjóðlegar skuldbindingar okkar. Og í stað þess að boða nánari samvinnu við Evrópuríki sem leiða aðgerðir í loftslagsmálum eygja þau frekar tækifæri í samstarfi við stórveldi með leiðtoga sem sjá skammtímaávinning í glundroða.
Við erum stödd í miðri stafrænni tæknibyltingu sem er að gjörbreyta tilveru okkar. Störf hverfa, breytast og önnur verða til. Ný tækni mun ekki una neinum landamærum og við höfum ekkert um það að segja hvort við tökum þátt eða ekki. Ný þekking og tækni getur vissulega leitt til meiri framleiðni, minnkað sótspor og dregið úr fátækt en tæknin getur líka haft neikvæðar afleiðingar ef við bregðumst ekki rétt við. Auðurinn gæti þjappast á enn færri hendur, bæði hjá eignafólki innan lands og stórfyrirtækjum erlendis og tekjur ríkisins minnkað þannig að það verði ófært um að standa undir sameiginlegri þjónustu sem tryggir öllum almenningi lífsgæði og öryggi. Augljósustu viðbrögðin við þessu eru að gera grundvallarbreytingar á skattkerfinu í þágu jöfnuðar, stórauka fjárfestingar í menntun og hugviti ásamt stuðningi við nýsköpunarfyrirtæki. Nýtt fjárlagafrumvarp sýnir hins vegar að ríkisstjórnin hefur ekki framsýni til þess. Framlög til menntamála lækka meira að segja.
Hugvit er okkar dýrmætasta auðlind og sú eina sem er óþrjótandi. Nýleg umræða um aðra auðlind, orkuna, öskrar á að vilji þjóðarinnar um nýja stjórnarskrá verði virtur. Og þótt hæstv. forsætisráðherra vilji það ef til vill er rétt að minna hana á að hún myndaði ríkisstjórn með tveimur flokkum sem börðust hatrammlega gegn nýrri stjórnarskrá fyrir nokkrum árum og ósennilegt að þeim hafi snúist hugur.
Kæru landsmenn. Flatneskjan og hinn lægsti samnefnari eru ekki færar leiðir andspænis risaáskorunum samtímans og að þeim róttæku breytingum sem nauðsynlegar eru. Eins fallegt og það kann að hljóma að ætla að mynda stjórn eftir endilöngu pólitísku litrófi dugar það einfaldlega ekki í dag. Stjórnmálafólk mætir reyndar oft í viðtöl og segir að þótt flokkar séu ekki alltaf sammála um leiðir séu þeir einhuga um markmið. En fyrir utan það að ósætti um leiðir dragi úr líkum á hnitmiðuðum aðgerðum eru íslenskir stjórnmálaflokkar heldur ekkert einhuga um markmið. Sumir stjórnmálaflokkar hafa t.d. hvorki áhuga á né áform um að ráðast gegn ójöfnuði eða óréttlæti.
Kæru landsmenn. Okkar bíða óvenjuflókin viðfangsefni en stundum er þó sagt að snjöllustu lausnirnar verði til við snúnustu aðstæðurnar. Ósamstiga og hugmyndasnauð ríkisstjórn sem er hvorki sammála um leiðir né markmið mun ekki geta boðið upp á þær lausnir.
