almannatryggingar.
Virðulegur forseti. Ég mæli hér fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um almannatryggingar, nr. 100/2007, með síðari breytingum (skerðing á lífeyri vegna búsetu). Flutningsmenn auk mín eru Ásthildur Lóa Þórsdóttir, Eyjólfur Ármannsson, Inga Sæland, Jakob Frímann Magnússon og Tómas A. Tómasson.
„1. gr.
Við 1. mgr. 17. gr. laganna bætist nýr málsliður, svohljóðandi: Ekki skal takmarka réttindi íslensks ríkisborgara vegna búsetu í öðru landi nema að því marki sem hann nýtur fjárhagslegra réttinda vegna þeirrar búsetu.
2. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.“
Frumvarp þetta var áður lagt fram á 151. löggjafarþingi (28. mál) en náði ekki fram að ganga. Frumvarpið er nú lagt fram að nýju óbreytt.
Réttur til almannatrygginga á Íslandi er skertur hafi hinn tryggði verið búsettur erlendis á milli 16 og 67 ára aldurs. Fjöldi fólks líður því skerðingar á lífeyri sínum vegna búsetu erlendis. Þessar skerðingar eru í dag framkvæmdar óháð því hvort fólk á rétt á greiðslum frá erlendu ríki vegna búsetu sinnar þar.
Miklar deilur hafa verið milli stjórnvalda og lífeyrisþega vegna búsetuskerðinga undanfarin ár. Sú aðferð sem Tryggingastofnun hefur beitt við ákvörðun búsetuhlutfalls var borin undir umboðsmann Alþingis og taldi hann að aðferðin væri ólögleg. Takið eftir því: Ólögleg.
Þar að auki komst Héraðsdómur Reykjavíkur að þeirri niðurstöðu í fyrrasumar að óheimilt hefði verið að skerða sérstaka framfærsluaðstoð þar sem reglugerð ráðherra hafi skort lagastoð.
Eftir mikla baráttu eldri borgara samþykkti Alþingi í vor lög um félagslegan viðbótarstuðning við aldraða. Þau lög veita öldruðum rétt á framfærslustuðningi sem nemur allt að 90% af fjárhæð fulls ellilífeyris. Þessi viðbótarstuðningur er ætlaður þeim sem vegna búsetu sinnar erlendis eiga ekki rétt á fullum ellilífeyri. Þrátt fyrir að stuðningurinn veiti kærkomna aðstoð þá eru skilyrðin fyrir aðstoðinni ströng. Þar er til að mynda aftur komið á krónu á móti krónu skerðingu. Spáið í þetta. Það er aftur komið á krónu á móti krónu skerðingu sem allir flokkar lofuðu, ekki fyrir síðustu kosningar heldur þar áður — en núverandi ríkisstjórn tókst á síðasta kjörtímabili að koma aftur á krónu á móti krónu skerðingu.
Vegna baráttu lífeyrisþega gegn stjórnvöldum er nú búið að leiðrétta hlut margra sem liðu ólöglegar skerðingar árum saman. — Það eru margar eftir.
Eftir stendur þó að í fjölmörgum tilvikum viðgangast umfangsmiklar skerðingar á lífeyri almannatrygginga vegna búsetu lífeyrisþega erlendis. Auk þess fá þeir ellilífeyrisþegar sem fá greiddan viðbótarstuðning aðeins 90% af réttindum sínum. Til þess að réttlætið nái fram að ganga þarf að breyta lögunum. Ef einhver á að fá 100% réttindi og á að lifa á þeim, eða réttara sagt reyna að tóra á þeim, hvernig í ósköpunum á viðkomandi að fara að því að reyna að tóra á þeim og lifa á 90% af þeim réttindum með krónu á móti krónu skerðingu í þokkabót sem þessi ríkisstjórn af alkunnri gjafmildi sinni tók upp aftur? Eða hitt þó heldur.
Í 1. mgr. 17. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um hvaða áhrif búseta lífeyrisþega hafi á rétt hans til ellilífeyris. Í öðrum réttindaflokkum laganna er vísað í þær reglur sem koma fram í 17. gr. og er því miðað við sömu reglur til að reikna út örorkulífeyri, aldurstengda örorkuuppbót og tekjutryggingu.
Sú reikniregla sem kemur fram í 1. mgr. 17. gr. laganna leggur til grundvallar að full réttindi til ellilífeyris ávinnist með búsetu hér á landi í a.m.k. 40 almanaksár frá 16 til 67 ára aldurs. Hafi viðkomandi búið hér á landi skemur en 40 ár á umræddu tímabili skerðast réttindi hans hlutfallslega í samræmi við það.
Þessar búsetuskerðingar eru framkvæmdar óháð því hvort búseta viðkomandi erlendis veiti honum sams konar fjárhagsleg réttindi. Það er ekkert kannað.
Í 68. gr. laga um almannatryggingar er fjallað um að heimilt sé að semja á milli ríkja um hvernig skuli ákvarða réttindi fólks út frá búsetutíma. Ísland hefur gert slíka samninga við nokkur ríki og á milli EES-ríkjanna gildir sérstakur samningur sem kveður á um að réttindi glatist ekki vegna flutnings til annars EES-ríkis. Eftir stendur að fjöldi ríkja hefur ekki gert slíka samninga við Ísland. Sem dæmi getur það skert rétt til örorku ef viðkomandi hefur verið búsettur í Bandaríkjunum um árabil, þó svo að viðkomandi hafi fyrst verið metinn öryrki eftir að hafa flust aftur til Íslands. Í slíku tilviki á viðkomandi engan rétt á sambærilegum greiðslum erlendis frá og þeim sem hann missir. Þetta er ekkert annað en mismunun á grundvelli búsetu og fer á svig við jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar. Það er eitt að lífeyrir skerðist vegna lífeyrisgreiðslna erlendis frá, en þegar lífeyrir er skertur vegna þess eins að einstaklingur hefur um tíma verið búsettur í öðru landi þá er það ekkert nema mismunun.
Við verðum að spyrja okkur hvers vegna í ósköpunum við leyfum okkur svona. Hvers vegna í ósköpunum erum við að níðast fjárhagslega á fólki bara vegna þess að það hefur búið í öðru landi? Er það bara vegna þess að viðkomandi ríkisstjórn og við getum gert það? Og þá er það okkur alveg til háborinnar skammar og með ólíkindum að við skulum ekki hafa breytt þessu.
Til að koma í veg fyrir slíka mismunun er lagt til að einungis verði heimilt að skerða réttindi almannatrygginga vegna búsetu þegar ljóst liggur fyrir að viðkomandi eigi rétt á og njóti sambærilegra réttinda erlendis frá vegna búsetu þar. Þannig yrði komið í veg fyrir grimmilegar búsetuskerðingar gagnvart öryrkjum og ellilífeyrisþegar áður búsettir erlendis fengju 100% réttinda sinna en ekki 90%.
Við verðum líka að átta okkur á því að við erum oft að tala um þá sem verst urðu úti í búsetuskerðingum og voru að lifa á kannski 60.000–70.000 kr. á mánuði. Við vitum að á Íslandi getur enginn lifað á því og við vitum líka að enginn getur lifað á 90% af lágmarksellilífeyri. Þetta er fjárhagslegt ofbeldi sem er okkur til háborinnar skammar. Það er alveg með ólíkindum að þetta hafi verið samþykkt fyrir ekki nema rúmu ári síðan, á síðasta löggjafarþingi, að samþykkt hafi verið lög um að borga 90% af lágmarksellilífeyri og króna á móti krónu ofan á það.
Og ég spyr mig: Hvað er í gangi hjá ríkisstjórninni? Hvert er hún að fara? Er hún að fara aftur á bak með réttindi? Og ég spyr mig: Er það þá hjóm eitt þegar þau þykjast vera að taka á og lögleiða samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks? Maður getur á engan hátt trúað því. Ég trúði ekki mínum eigin augum og gat ekki bara á neinn hátt trúað því á sínum tíma þegar ég las um þetta ótrúlega óréttlæti, að á okkar tímum skuli verið að setja inn einhverja sem eiga að vera 10% lægri en aðrir ellilífeyrisþegar og verið að skerða allt hjá þeim með krónu á móti krónu en ekki hinum. Ég hélt að við værum þróaðri. Ég hélt að við værum komin lengra. Ég hélt að við værum löngu komin út úr torfkofunum. Þessi ríkisstjórn er með þessum aðgerðum að fara aftur á bak og aftur inn í fornöldina. Ég vona heitt og innilega að hún sjái nú einu sinni ljósið og taki það til sín að allir séu jafnir fyrir lögum og að mannréttindi séu jöfn fyrir alla en það sé ekki hægt að refsa fólki fjárhagslega, og grimmilega fjárhagslega, fyrir það eitt í hvaða landi það bjó. Ef við ætlum á annan bóginn að leyfa fólki að lifa hérna og veita því ríkisborgararétt á það fullan rétt á því að vera á nákvæmlega sama stað og allir aðrir.
