vegalög.
Herra forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á vegalögum þess efnis að ferjuleiðum við landið til byggðra eyja verði veittur sess í þjóðvegakerfinu sem ég hef kosið að kalla þjóðferjuleiðir, þ.e. að þessar leiðir verði viðurkenndar sem hverjir aðrir þjóðvegir og fái stöðu þjóðvega hjá ríkinu þannig að stjórnvöldum verði með því gert að halda uppi þjónustu eftir þessum leiðum eins og um hvern annan þjóðveg væri að ræða.
Þetta er í fjórða skipti sem ég mæli fyrir þessu máli hér á þingi. Þetta var mitt fyrsta mál þegar ég kom inn á þing, ég lagði þetta mál fram á mínu fyrsta þingi. Forsaga þess er sú að þegar ég gaf kost á mér til þingsetu var Eyjamönnum mjög annt um að leið þeirra upp á fasta landið, þ.e. þessi ferjuleið, sem ýmist er í Landeyjahöfn eða Þorlákshöfn, yrði viðurkennd sem þeirra þjóðvegur. Ég gaf þeim það loforð að ef ég kæmist inn á þing yrði það mitt fyrsta verk að leggja fram frumvarp þess efnis að svo yrði. Og hér er það enn til meðferðar en nýtur reyndar stuðnings úr fjórum stjórnmálaflokkum hér á þingi og það eru 14 þingmenn sem skrifa upp á það. Með mér eru það hv. þingmenn Ari Trausti Guðmundsson, Ásmundur Friðriksson, Birgir Þórarinsson, Oddný G. Harðardóttir, Páll Magnússon, Vilhjálmur Árnason, Anna Kolbrún Árnadóttir, Bergþór Ólason, Gunnar Bragi Sveinsson, Ólafur Ísleifsson, Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, Sigurður Páll Jónsson og Þorsteinn Sæmundsson.
Frumvarpið er einfalt í sjálfu sér. Það inniheldur einungis þrjár lagagreinar. 1. gr. er raunverulega þessi viðbót, að inn í 8. gr. vegalaga komi skilgreining á því hvað þjóðferjuleið er. Þar segir, með leyfi forseta:
„Þjóðferjuleiðir eru hluti af grunnkerfi samgangna eins og það er skilgreint í samgönguáætlun hverju sinni. Til þjóðferjuleiða teljast leiðir þar sem ferja kemur í stað vegasambands um stofnveg og tengir byggðir landsins sem umluktar eru sjó við grunnkerfi samgangna á meginlandinu.“
Í 2. gr. er breyting á 22. gr. vegalaga, og þar segir:
„Í samgönguáætlun skal ákveða fjárveitingu vegna kostnaðar við ferjur sem þjónusta þjóðferjuleiðir til flutnings á fólki og bifreiðum. Einnig er heimilt að ákveða fjárveitingu til greiðslu hluta kostnaðar við ferjur sem eru mikilvægar fyrir ferðaþjónustu.“
Þetta síðastnefnda atriði er nú þegar í vegalögum.
Eins og ég sagði hefur frumvarpið verið lagt fram þrisvar sinnum áður, á síðustu þremur þingum. Málið hefur gengið til umhverfis- og samgöngunefndar sem hefur sent það til umsagnar og umsagnir sem bárust hafa almennt verið jákvæðar.
Árum saman hafa samgöngumál á leiðinni til Vestmannaeyja verið til umræðu. Vestmannaeyjar hafa mikla sérstöðu í samgöngulegu tilliti og er mat flutningsmanna að það sé hlutverk hins opinbera að tryggja þangað góðar og greiðar samgöngur á sanngjörnu verði, með nákvæmlega sama hætti og hið opinbera stendur straum af rekstri sameiginlegs vegakerfis, hafna og flugvalla.
Leysa þarf þann samgönguvanda sem snýr að Vestmannaeyjum og öðrum byggðum eyjum við landið. Þær eyjar sem búseta er í árið um kring eru um þessar mundir fjórar talsins, Heimaey í Vestmannaeyjum, Grímsey úti fyrir Eyjafirði, Flatey á Breiðafirði og Hrísey á Eyjafirði.
Markmið frumvarpsins er að ákveðnar ferjuleiðir, ofantaldar, falli undir skilgreiningu vegalaga á þjóðvegum vegna sérstöðu sinnar. Lagt er til að þjóðferjuleiðum verði bætt við skilgreiningu vegalaga á þjóðvegum. Undir þessa nýju skilgreiningu falla þá ferjuleiðir sem tengja byggðar eyjar við grunnvegakerfi landsins. Við erum í raun einungis að tengja þessar ferjuleiðir við vegakerfið í skilningi vegalaga og gera skyldur ríkisins ámóta eða svipaðar gagnvart þessum leiðum eins og um veg væri að ræða.
Forsögu þessa máls má rekja allt til álits umboðsmanns Alþingis í máli nr. 4904/2007, þar sem umboðsmaður fjallaði um kvörtum yfir gjaldtöku vegna afnota af ferjunni Herjólfi, sem sigldi á þeim tíma milli Vestmannaeyja og Þorlákshafnar, og hækkun Eimskipafélags Íslands ehf. á gjaldskrá ferjunnar í ársbyrjun 2007. Var því m.a. haldið fram að Herjólfur teldist þjóðvegur í skilningi vegalaga. Umboðsmaður komst m.a. að þeirri niðurstöðu að ferjur yrðu ekki skilgreindar sem þjóðvegir, hvorki samkvæmt gildandi vegalögum, nr. 80/2007, né eldri vegalögum. Þá yrði ekki ráðið af ákvæðum vegalaga né eldri vegalögum að Alþingi hefði litið svo á að ríkinu væri skylt að standa að rekstri á ferjum með sama hætti og uppbyggingu og viðhaldi þjóðvega. — Herra forseti. Þetta er mergur málsins og ástæða þess að þetta frumvarp hefur komið fram fjórum sinnum.
Umboðsmaður tók fram að Herjólfur gegndi mikilvægu hlutverki í samgöngum milli Vestmannaeyja og annarra hluta landsins og hefði hlutverk sem væri að nokkru marki eðlislíkt því hlutverki sem vegir hefðu almennt í samgöngum hér á landi. Þrátt fyrir það var álit umboðsmanns að það atriði eitt og sér leiddi ekki til þess, að virtum ákvæðum vegalaga, að litið yrði á ferjuna sem „þjóðveg“ milli Vestmannaeyja og lands í skilningi vegalaga. — Og því erum við einmitt að fara að breyta með þessu frumvarpi.
Í ljósi niðurstöðu umboðsmanns er það mat flutningsmanna frumvarps þessa að mikilvægt sé að gera nauðsynlegar breytingar á vegalögum og fella ákveðnar ferjuleiðir undir skilgreininguna á þjóðvegum samkvæmt vegalögum. Í umsögn Vegagerðarinnar sem barst við meðferð málsins á 149. löggjafarþingi kom fram að stæði vilji löggjafans til þess að breyta í grundvallaratriðum núverandi fyrirkomulagi við rekstur ferja sé það mat stofnunarinnar að því markmiði yrði betur náð með breyttum áherslum í samgönguáætlun, breytingu á lögum um samgönguáætlun eða með nýrri heildstæðri löggjöf um aðkomu ríkisins að almenningssamgöngum almennt eða rekstri ferja. Flutningsmenn árétta að verði frumvarpið samþykkt ber samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra að taka tillit til þeirra breyttu áherslna í samgöngum sem frumvarp þetta hefur í för með sér við gerð samgönguáætlunar.
Árið 2017 var unnin ítarleg þjónustugreining fyrir Vestmannaeyjabæ og samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið af Rannsóknamiðstöð Háskólans á Akureyri, RHA. Þar kemur fram að krafa íbúa um hreyfanleika sé að aukast og fólk vilji geta komist á milli lands og Eyja með sem minnstum fyrirvara og að tíðni ferða sé sem mest. Töluvert er um að fólk fari upp á meginlandið til að sækja sér þjónustu, vinnu og afþreyingu. Auk þess treysta fjölmörg fyrirtæki á flutninga milli lands og Eyja, t.d. hvað varðar flutning á hráefni fyrir fiskvinnslu og fiskafurðir á markað. Fyrir þessa aðila er mikilvægt að engar tafir verði á flutningum. Einnig kemur fram að tryggar ferjusiglingar eru mikilvægar fyrir aðila í ferðaþjónustu.
Gera má ráð fyrir að þessi sjónarmið gildi jafnt um íbúa annarra eyja í kringum landið. Í kafla 4.1 greiningar RHA er fjallað um „þjóðveg á milli lands og Eyja“ og þar er m.a. lagt til að Vegagerðin búi til sérstakan þjónustuflokk verði ferjuleiðir skilgreindar sem þjóðvegur.
Íbúar á eyjum við landið eiga sjálfsagða kröfu til þess að öruggar samgöngur til og frá heimili séu tryggðar af ríkisvaldinu með því að ríkið standi að rekstri á ferjum á skilgreindum þjóðferjuleiðum í vegalögum. Tíðni þeirra samgangna og þjónustustig verði skilgreint eins og ríkisvaldið gerir með aðrar samgöngur um vegi í þjóðvegakerfi landsins. Þannig verði lagðar þær skyldur á ríkisvaldið að halda opnum öllum skilgreindum þjóðferjuleiðum í landinu.
Herra forseti. Ég vona, með tilliti til víðtæks stuðnings úr mörgum stjórnmálaflokkum, að eftir að umræðu um frumvarpið lýkur hér í kvöld verði málinu vísað til hv. umhverfis- og samgöngunefndar, hljóti skjóta meðferð og komi aftur hér inn til samþykktar. Þetta er svo sjálfsagt mál, herra forseti. Að sjálfsögðu eiga íbúar þessara eyja rétt á því, allir, að ríkið sinni samgöngum til þeirra eins og um hvern annan þjóðveg sé að ræða. Í áliti umboðsmanns Alþingis kemur fram að þessi skylda hvílir ekki á ríkinu og við þurfum að laga það.
