gerð stefnu um móttöku skemmtiferðaskipa.
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir tillögu til þingsályktunar um gerð stefnu um móttöku skemmtiferðaskipa. Er tillagan svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að fela ferðamála-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra að skipa starfshóp til að móta stefnu um móttöku skemmtiferðaskipa í samráði við umhverfis- og auðlindaráðherra, samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra og dómsmálaráðherra. Við skipan í starfshópinn verði tryggt að helstu hagsmunaaðilar eigi sæti í hópnum.
Mótuð verði stefna um móttöku skemmtiferðaskipa þar sem tekið verði á fjárhagslegum, samfélagslegum og umhverfislegum áhrifum skipanna. Jafnframt fjalli starfshópurinn sérstaklega um þætti eins og landtöku utan hafna, kröfur um mengunarvarnir og um öryggismál. Enn fremur geri starfshópurinn úttekt á lagaumhverfi og skilgreini reglur þar um.
Starfshópurinn skili skýrslu með tillögum til ráðherra eigi síðar en 1. maí 2021. Ráðherra kynni stefnu, sem byggð er á tillögum starfshópsins, fyrir Alþingi eigi síðar en 1. nóvember 2021 og leggi jafnframt til nauðsynlegar lagabreytingar eða nýja löggjöf.“
Herra forseti. Undanfarin ár hafa hefur verið hraður vöxtur í umferð skemmtiferðaskipa og þjónustu við þau á Íslandi sem er að mörgu leyti vel. Rekstur skemmtiferðaskipa er margbrotinn. Flestir farþegar koma á stórum skemmtiferðaskipum og eru í skemmtisiglingu. Annar stór hluti þessarar greinar eru fræðsluferðir á framandi slóðir undir leiðsögn fræðimanna á smærri skemmtiferðaskipum eða á svokölluðum leiðangursskipum. Alls taka 22 hafnir víðs vegar á landinu á móti skemmtiferðaskipum. Langstærstar eru Sundahöfn, Akureyrarhöfn og Ísafjarðarhöfn. Á vefsíðunni Mælaborði ferðaþjónustunnar sem Stjórnstöð ferðamála heldur úti kemur fram að undanfarin ár hafi komum skemmtiferðaskipa til landsins fjölgað mikið því að skipakomur voru 284 árið 2014 en 725 árið 2018. Árið 2019 voru 864 skipakomur skráðar. Vegna Covid-19 faraldursins drógust skipakomur verulega saman síðasta sumar og voru aðeins 42. Þrátt fyrir þetta óvenjulega ár í fyrra þá sýna tölur síðustu ára mikla aukningu í þeim fjölda skipa sem heimsækja Íslandsstrendur og er engin ástæða til að ætla annað en að skemmtiferðaskip haldi áfram að heimsækja Ísland á næstu árum þegar aðstæður leyfa nýju.
Þeir sem þjónusta skemmtiferðaskip hafa undanfarin ár kallað eftir regluverki og stefnumótun varðandi komur þeirra hingað. Engin heildstæð opinber stefna hefur hins vegar verið mótuð um móttöku slíkra skipa hér á landi. Örfá sveitarfélög hafa þó mótað sér einhverja stefnu í þessum efnum, enda geta heimsóknir skemmtiferðaskipa haft umtalsverð áhrif á móttökusvæðin. Engu að síður er ljóst að álag vegna skemmtiferðaskipa getur haft áhrif langt út fyrir einstök sveitarfélög. Þó að skemmtiferðaskip komi í höfn í einu sveitarfélagi eru algengustu áfangastaðir í skipulögðum dagsferðum frá skipunum fyrir utan hafnarbæina sjálfa og getur því orðið mikið álag á þeim stöðum á skömmum tíma. Þannig fara þeir farþegar sem heimsækja Ísafjörð t.d. til Bolungarvíkur, til Flateyrar, jafnvel til Þingeyrar og víðar, í Vigur og jafnvel inn í Jökulfirði. Farþegar sem koma í höfn á Akureyri fara t.d. mikið í Mývatnssveit og víðar um svæðið þannig að það eru ekki bara bæirnir sjálfir sem taka á móti farþegum sem verða fyrir þessu álagi heldur miklu stærra svæði í kring.
Flutningsmenn þessarar tillögu telja því augljóst að þörf sé á skýrari umgjörð í þessum efnum því að komum skemmtiferðaskipa fylgja ýmsar áskoranir sem mikilvægt er að bregðast við sem fyrst. Með opinberri stefnumótun gæfist tækifæri til að hafa frekari áhrif á uppbyggingu þessarar greinar. Áhrifin eru að sjálfsögðu líka jákvæð en við þurfum að setjast niður og meta kosti og galla við móttöku skemmtiferðaskipa og reyna að minnka neikvæðu áhrifin og auka þau jákvæðu.
Herra forseti. Með þessari þingsályktunartillögu er lagt til að ferðamála-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra skipi starfshóp til að móta stefnu um móttöku skemmtiferðaskipa, eins og fyrr sagði, í samráði við fyrrnefnda ráðherra. Við leggjum sömuleiðis til að við skipan starfshópsins verði tryggt að helstu hagsmunaaðilar eigi sæti í hópnum enda um að ræða málefnasvið sem teygir anga sína víða.
Stefnumótunin skal taka á fjárhagslegum, samfélagslegum og umhverfislegum áhrifum skipanna. Þá þarf einnig að fjalla sérstaklega um þætti eins og landtöku utan hafna og hvort takmarka þurfi heimildir skemmtiferðaskipa til slíks; kröfur um mengunarvarnir, bæði þegar skip liggja við bryggju og meðan þau sigla innan landhelginnar, m.a. með hliðsjón af markmiðum um kolefnishlutleysi, og hvaða umhverfiskröfur þurfi að gera til skemmtiferðaskipa sem sigla við strendur Íslands; og jafnframt um öryggismál og neyðaráætlanir í tengslum við siglingar skemmtiferðaskipa kringum landið. Þá þarf að svara þeirri spurningu hvort takmarka eigi komur skemmtiferðaskipa til landsins, sérstaklega með tilliti til loftmengunar og kolefnisfótspors þessa ferðamáta.
Enn fremur verði starfshópnum falið að gera úttekt á lagaumhverfinu og skilgreina reglur þar um en nauðsynlegt er að lagaumhverfið sé skýrt og ábyrgð verði skilgreind.
Herra forseti. Við þurfum að gera okkur sérstaklega vel grein fyrir fyrrnefndum þáttum, ekki síst fjárhagslegum áhrifum og fjalla sérstaklega um tekjur og kostnað hafnaryfirvalda vegna skipanna. Við þurfum að fjalla sérstaklega um landtöku skemmtiferðaskipa utan hafna en í ljósi aukinnar ásóknar svokallaðra leiðangursskipa er mikilvægt að móta reglur um landgöngu þeirra. Nú um stundir er engin tilkynningarskylda fyrir hendi og regluverk mjög óskýrt og hefur ekkert eftirlit verið með því hvar þau taka land. Dæmi um slíkt er landtaka skemmtiferðaskipa við friðlandið á Hornströndum þar sem engin heilsársbúseta hefur verið frá því um miðja síðustu öld og hefur svæði verið friðað allt frá árinu 1975. Umhverfisstofnun hefur unnið stjórnunar- og verndaráætlun fyrir friðlandið en þar er landtaka skemmtiferðaskipa loksins takmörkuð. En við þurfum að svara svona spurningum: Erum við tilbúin til að leyfa skemmtiferðaskipum að setja t.d. í land stóra hópa farþega í friðlandi?
Herra forseti. Við þurfum líka að fjalla um öryggismálin en öryggismál skemmtiferðaskipa við Íslandsstrendur snerta m.a. áhættu á mengunarslysum, sjúkdómum og slysum. Við þurfum að kortleggja hvaða úrræði eru í til í ljósi fjölgunar þessara skemmtiferðaskipa, bæði við Ísland og ekki síður á norðurslóðum þar sem einnig er mjög viðkvæmt umhverfi. Í því samhengi verðum við að horfa til reynslu annarra þjóða og hvort tilefni sé til að aðlaga íslensk lög lögum annarra þjóða þar sem hafa verið sett strangari skilyrði um skemmtiferðaskip, sérstaklega um umhverfisþætti og takmarkanir í tengslum við þá.
Herra forseti. Um þessar mundir er hægagangur eða jafnvel algjört frost í ferðaþjónustu um allan heim. Því eru fá skemmtiferðaskip sem koma hingað til lands og ekki fyrirséð að komum þeirra fjölgi á ný fyrr en böndum hefur verið komið á útbreiðslu heimsfaraldurs kórónuveiru. Nú er því kjörið tækifæri til að nýta tímann í að móta sýn til framtíðar og marka skýra stefnu um það hvernig taka skuli á móti skemmtiferðaskipum. Niðurstaða slíkrar stefnumótunar gæti verið að vilji sé til að setja skýrari ramma um móttöku skemmtiferðaskipa á Íslandi en niðurstaðan gæti líka allt eins verið að við séum bara nokkuð ánægð með hvernig staðan er í dag og viljum litlu breyta. Við vitum það hins vegar ekki fyrr en við setjumst niður og tökum samtalið og það þurfum við að gera. Fyrst og fremst snýst þetta þó um hvernig við viljum sjá greinina þróast og dafna til framtíðar.
Herra forseti. Í tillögugrein þingsályktunartillögunnar er lagt til að starfshópurinn skili skýrslu með tillögum til ráðherra eigi síðar en 1. maí 2021, en ég tel þó, í ljósi þess hversu seint er mælt fyrir málinu hér, að eðlilegt væri að nefndin myndi skoða að leggja til seinkun á þessum tímamörkum.
Flutningsfólk tillögunnar eru, auk þeirrar sem hér stendur, Logi Einarsson, Oddný G. Harðardóttir, Guðjón S. Brjánsson, Guðmundur Andri Thorsson, Helga Vala Helgadóttir, Ágúst Ólafur Ágústsson, Andrés Ingi Jónsson, Rósa Björk Brynjólfsdóttir, Þórhildur Sunna Ævarsdóttir, Halldóra Mogensen og Líneik Anna Sævarsdóttir.
