birting viðkvæmra persónugreinanlegra upplýsinga í dómum.
Virðulegur forseti. Ég þakka hv. þingmanni fyrir fyrirspurnina. Það er rétt að gera stuttlega grein fyrir því regluverki sem er í gildi um birtingu dóma.
Í lögum um dómstóla, nr. 50/2016, er kveðið á um útgáfu dóma Hæstaréttar, Landsréttar og héraðsdómstólanna. Þar kemur fram að þeir skuli gefnir út ásamt viðeigandi úrlausnum og sams konar ákvæði er um dóma Landsréttar. Við útgáfu dóma skal nema brott úr þeim upplýsingar um einka-, fjárhags- eða viðskiptahagsmuni einstaklinga ellegar lögpersóna, svo og upplýsingar um öryggi ríkisins og varnarmál, sem eðlilegt er að leynt fari. Um útgáfu héraðsdóma segir að dómstólasýslan hafi umsjón með útgáfu dóma héraðsdómstólanna. Þá segir í 2. mgr. 38. gr. laga um dómstóla að héraðsdómar í einkamálum sem varða viðkvæm persónuleg málefni aðila, svo sem lögræði, sifjar, erfðir, forsjá barna og umgengni við þau, skuli ekki gefnir út. Einnig skal gæta nafnleyndar í dómum í einkamálum ef sérstök ástæða er til. Þegar nöfnum er haldið leyndum skal jafnframt afmá önnur atriði úr dómi sem tengt geta aðila eða aðra við sakarefnið.
Síðan er kveðið á um í 6. mgr. 7. gr. laga um dómstóla að stjórn dómstólasýslunnar setji reglur um birtingu dóma og úrskurða héraðsdómstóla. Var það ákvæði sett að frumkvæði þáverandi dómsmálaráðherra. Dómstólasýslan hefur sett reglur um birtingu dóma og úrskurða á vefsíðu dómstólanna, þær eru nr. 3/2019, og þar kemur skýrlega fram að birting dómsúrlausna skuli miða að því að varpa ljósi á starfsemi dómstólanna og tryggja aðgang að upplýsingum um réttarframkvæmdina. Hver dómstóll fyrir sig ber ábyrgð á því að birting dómsúrlausna sé í samræmi við reglur og þau lög sem eru í gildi.
Mikil og þörf umræða hefur verið í nokkurn tíma um birtingu dóma á netinu. Má þar nefna að í júní 2018 var á vegum dómstólasýslunnar haldinn fundur ýmissa aðila þar sem rætt var um birtingu dóma og t.d. vernd og friðhelgi barna. Í nóvember 2018 var haldið málþing dómstólasýslunnar þar sem rætt var um tilgang birtingar dóma á netinu. Í október 2018 var líka lagt fram frumvarp frá þáverandi dómsmálaráðherra sem tilraun til að bregðast við gagnrýni sem komið hafði fram. Það frumvarp hlaut mismunandi umsagnir, og var talið vega að lýðræðislegu hlutverki fjölmiðla, sem kom fram í gagnrýni fjölmiðla á það mál. Frumvarpið var ekki lagt fram á Alþingi en hins vegar var lagt fram frumvarp þar sem dómstólasýslunni var falið að setja samræmdar reglur. Þær hafa nú verið í gildi í nokkurn tíma og hefur ráðuneytið fylgst vel með virkni þeirra og þá hvort það sé nægjanlegt eða hvort frekari úrbóta sé þörf.
Ráðuneytið hefur átt fundi reglulega með formanni og framkvæmdastjóra dómstólasýslunnar til að ræða birtingu dóma, regluverkið og hvað betur megi fara og hvaða næstu skref ættu að vera til að takast á við það verkefni að birta dóma, en jafnframt að standa vörð um rétt manna til persónuverndar. Ráðuneytið sendi dómstólasýslunni erindi nú síðast í lok nóvember þar sem óskað var eftir upplýsingum um hver áhrif reglnanna um birtingu dóma hafi verið, til hvaða aðgerða dómstólasýslan hygðist grípa til að tryggja að birting dóma væri í samræmi við reglurnar og hvað forstöðumenn dómstólanna hygðust gera til að tryggja að svo væri. Hjá dómstólasýslunni hefur komið fram að gildandi reglur væru mikilvæg breyting sem hefur gagnast vel og felur í sér samræmda birtingu dómsúrlausna á öllum dómstigum og hefur dómstólasýslan einnig kannað hvernig verklagi er háttað hjá öllum dómstólum um birtingu dóma, ásamt því að tilnefna starfsmann dómstólasýslunnar sem persónuverndarfulltrúa allra dómstólanna og dómstólasýslunnar í samræmi við ákvæði persónuverndarlaga. Hlutverk hans er þá að sinna eftirliti við fylgni við reglurnar og aðstoða aðila við að fylgja þeim lögum og reglum.
Dómstólasýslan hefur einnig sett verkferli um viðbrögð ef upp kemur öryggisbrestur, sem er einnig mikilvægt, og er kveðið á um þær tilkynningar sem senda skal þegar birting dóms er á einhvern hátt í ósamræmi við persónuvernd og í framkvæmd hafa dómstólar einnig tilkynnt þeim sem birta dóma frá dómstólum á vefsíðum sínum ef birtingu dóms er breytt vegna öryggisbrests. — Og það er í takti við síðari spurninguna hér. — En þetta verkferli hefur verið kynnt forstöðumönnum dómstólanna og fékk dómstólasýslan Björgu Thorarensen til að halda fræðsluerindi um birtingu dóma og persónuvernd fyrir þá forstöðumenn til að auka umræðu og vitund um reglurnar, verklagið og mikilvægi þess að persónuverndar við birtingu dóma sé gætt. Einnig er rétt að benda á að dómstólasýslan hefur sett á heimasíðu sína eyðublað fyrir þá sem óska eftir að nöfn þeirra séu afmáð úr dómum einu ári eftir birtingu þeirra eins og heimild er til í reglunum. Það á þá að auka aðgengi aðila og gera rétt þeirra sýnilegan og aðgengilegan.
Ég legg auðvitað mikla áherslu á að vel sé staðið að birtingu dóma. Ég tel að við birtingu dóma verði að gæta að sjónarmiðum um aðgang almennings og fjölmiðla um niðurstöður dómstóla en ekki síst rétti manna til verndar á persónulegum upplýsingum. En þarna vegast á mikilvæg sjónarmið og verkefnið er ekki einfalt, eins og komið hefur í ljós í hvert skipti sem málin eru rædd, og alltaf eitthvað sem hægt er að gera til bóta. En ég tel að þær reglur um dómstólasýsluna og það sem hefur verið sett eftir það og fylgt eftir hafi verið til bóta. Það þarf hins vegar ávallt að fylgjast vel með hvernig unnið er með þær, fræða dómara áfram um tilvist þeirra og mikilvægi þess að bregðast hratt við ef eitthvað fer úrskeiðis.
Ég kem kannski aðeins nánar inn á það í seinna svari mínu á eftir.
