skyldutrygging lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir þingmannamáli, frumvarpi til laga um breytingu á lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Þetta er mál sem tengist samfélagslegri ábyrgð lífeyrissjóða og jafnréttisstefnu þeirra og að því standa 12 þingmenn úr fjórum flokkum, þingflokkur Viðreisnar ásamt þingmönnum úr Framsóknarflokki, Samfylkingu og þingflokki Pírata. Frumvarpið hefur verið lagt fram þrisvar sinnum áður án afgreiðslu og er því endurflutt nú. Breytingin sem lögð er til í þessu frumvarpi er tvíþætt, sú fyrri hljóðar svo:
„Við 1. mgr. 36. gr. laganna bætist nýr töluliður, svohljóðandi: Lífeyrissjóður skal setja sér jafnréttisstefnu er nái til fjárfestinga sjóðsins.“
Í 36. gr. laga um lífeyrissjóði er almennt fjallað um fjárfestingarstefnu lífeyrissjóða og tilgreind nokkur atriði sem lífeyrissjóðir skulu hafa í huga, þar með talið að hafa hagsmuni sjóðfélaga að leiðarljósi og setja sér siðferðisleg viðmið í fjárfestingum, svo fátt eitt sé nefnt. Í þessari tillögu er sem sagt verið að leggja til að við bætist nýr töluliður um jafnréttisstefnu og að jafnréttisstefna nái þá til fjárfestinga sjóðsins.
Síðari breytingin varðar 41. gr. sem tekur til skýrslu stjórnar lífeyrissjóðs og hljóðar svo, með leyfi forseta:
„Við 2. mgr. 41. gr. laganna bætist nýr töluliður, svohljóðandi: framkvæmd jafnréttisstefnu sjóðsins.“
Hér er þá átt við að í skýrslu stjórna komi fram, samhliða almennu yfirliti um starfsemi sjóða á árinu, upplýsingar um það hvernig lífeyrissjóðirnir hafi staðið að framkvæmd jafnréttisstefnunnar sem þeim verður, verði þetta frumvarp samþykkt, gert að setja.
Áður en ég fer nánar í sjálft efni frumvarpsins langar mig til að hafa örfá orð um þá stöðu sem kemur í ljós þegar valdaþræðir í íslensku fjármálalífi eru raktir. Þá kemur nefnilega í ljós að íslensk fjármálaþjóð er einkynja. Íslensk fjármálaþjóð er karlkyns. Yfirgnæfandi meiri hluti starfsmanna viðskiptabanka, sparisjóða, lífeyrissjóða, skráðra félaga á markaði, óskráðra tryggingafélaga, lánafyrirtækja, verðbréfafyrirtækja og -miðlana, framtakssjóða, orkufyrirtækja, greiðslustofnana, Kauphallar og lánasjóða eru karlar. Þetta er hópur sem stýrir þúsundum milljarða króna og velur í hvaða fjárfestingar þeir peningar sem þeir stýra rata hverju sinni. Þegar þessar tölur eru skoðaðar, þessi gögn, þessi staða, þá er óhætt að segja að þar sem peningar og völd fara saman haldi glerþakið heldur betur. Nú eru í Kauphöll Íslands skráð 19 félög og þau uppfylla öll skilyrði um hlutföll kynja í stjórnum, eðlilega. Þau kynjahlutföll hafa verið fest í lög. Í stjórnum fimm félaga af þessum 19 eru konur jafnmargar og karlarnir eða fleiri, en í 17 af þessum félögum eru karlar bæði forstjórar og stjórnarformenn og í 11 af þessum félögum eru framkvæmdastjórnir skipaðar að þremur fjórðu hlutum körlum eða meira og engin kona er forstjóri í skráðu félagi í Kauphöllinni.
Þegar litið er til baka nokkur ár sést að munurinn á þessum tölum eða þessum hlutföllum sem ég hef rakið hér, hlutfalli karla og kvenna í hópi æðstu stjórnenda, stendur nær í stað. Hann hefur lítið sem ekkert breyst á undanförnum árum sem þó verða að teljast einhver framsæknustu ár sem við höfum lifað almennt í jafnréttismálum.
Herra forseti. Það mál sem ég ræði hér núna snýst um lífeyrissjóðina okkar. Áhrif þeirra í íslensku viðskiptalífi eru veruleg. Lífeyrissjóðir eru umsvifamestu aðilar á íslenskum fjármálamarkaði nú um stundir. Aðeins til að setja hlutina í frekara samhengi varðandi völd og umsvif lífeyrissjóðanna þá voru eignir þeirra í lok desember árið 2019 metnar á u.þ.b. 5.000 milljarða kr. og rúmlega 70% af þeim eignum voru innan lands. Það á sínar eðlilegu skýringar og er að breytast smám saman en setur engu að síður ákveðin viðmið um stöðu og völd stjórnenda lífeyrissjóða í íslensku atvinnulífi, stóru jafnt sem smáu. Sjóðirnir halda á stórum hluta skuldabréfa og skráðra hlutabréfa, hvort sem er óbeint eða beint í gegnum sjóði sem þeir hafa fjárfest í og svo hafa þeir, eins og þekkt er, líka fjárfest mikið í óskráðum eignum, t.d. sótt mikið á í útlánum til fasteignakaupa og þannig mætti áfram telja.
Samkvæmt lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda, sem ég var að vísa til í upphafi, og starfsemi lífeyrissjóða er öllum launamönnum og þeim sem stunda atvinnurekstur og/eða sjálfstæða starfsemi skylt að tryggja sér lífeyrisréttindi með aðild að lífeyrissjóði. Lífeyrissjóðirnir okkar fara þannig með almannafé og hafa þar af leiðandi augljóslega ríkara samfélagslegu hlutverki að gegna en á við um flestalla aðra fjárfesta. Það hlutverk er viðurkennt og endurspeglast m.a. í umræddri 36. gr. þar sem kveðið er á um að lífeyrissjóðir skuli hafa hagsmuni sjóðfélaga að leiðarljósi og setja sér siðferðisleg viðmið í fjárfestingum. Með breytingunni sem hér er lögð fram er sem sagt verið að leggja til að hnykkt verði frekar á samfélagslegu hlutverki lífeyrissjóða að því er varðar jafna stöðu og jafnan rétt karla og kvenna í samfélaginu með því að kveða á um að sjóðirnir setji sér jafnréttisstefnu sem nái til fjárfestinga þeirra og að sama skapi skuli þess getið í ársskýrslu sjóðanna hvernig framkvæmd þeirrar stefnu hafi gengið, þ.e. hvernig fjárfestingar sjóðanna hafi samræmst stefnunni. Þannig beri lífeyrissjóðum samkvæmt þessu að skýra sérstaklega forsendur þess þegar fjárfest er í fyrirtækjum þar sem kynjahalli er verulegur meðal æðstu stjórnenda, svo dæmi sé tekið. Það er ekki verið að banna það, verið er að fara fram á að það sé skýrt.
Herra forseti. Í raun ætti svona stefna að vera sjálfsögð og eðlileg í ljósi þess hlutverks sem lífeyrissjóðir gegna í samfélaginu, enda sýna rannsóknir fram á að fyrirtækjum þar sem jafnvægi er í kynjahlutföllum í stjórn og framkvæmdastjórn vegnar alla jafna betur en þar sem mikil skekkja er í aðra hvora áttina. Þetta ætti því raunverulega að falla undir samfélagslega ábyrgð sjóðanna sem þegar hefur verið tilgreind. En í ljósi stöðunnar í íslensku viðskiptalífi, tölfræðinnar sem ég hef m.a. lesið upp hér og er þekkt og hefur lítið breyst á undanförnum árum, þá þykir rétt að mæla sérstaklega fyrir um skyldu lífeyrissjóðanna með lögum. Þó svo að margt hafi áunnist í jafnréttismálum hér á landi er eins og ákveðin svið samfélagsins séu svolítið sér á báti og dæmi um það er einmitt fjármálageirinn sem er stýrt af körlum. Síðan eru það lífeyrissjóðirnir sem skera sig frá öðrum fyrirtækjum vegna þess að þeir tilheyra almenningi. Þeir hafa líka, svo ég árétti það, samfélagslegu hlutverki að gegna með því að þeir sýsla með peningana okkar, skyldugreiðslur okkar inn í sjóðina, og eru umsvifamiklir þátttakendur í viðskiptalífinu í gegnum fjárfestingar sínar.
Hér er lagt til að lífeyrissjóðirnir axli ábyrgð þegar kemur að framgangi jafnréttis í samfélaginu. Þannig sinni þeir áskilinni samfélagslegri ábyrgð sinni á bestan hátt. Ákvæðið um jafnréttisstefnuna sem kveðið er á um í 1. gr. þessa frumvarps er hins vegar ekki nóg vegna þess að það þarf að ríkja gegnsæi um hvernig hún er framkvæmd og þess vegna er verið að hnykkja á því að lífeyrissjóðunum sé skylt samkvæmt þessum lögum að gera grein fyrir því hvernig hún er framkvæmd, þ.e. útskýra hvers vegna fjárfest er í fyrirtækjum sem uppfylla ekki jafnréttisviðmið og rökstyðja þar með að sú fjárfesting uppfylli samt samfélagslega ábyrgð, siðferðisleg viðmið o.s.frv. Það getur vel verið að sú staða komi upp en þá ætti að vera einfalt mál að rökstyðja þau kaup. Hér er sem sagt verið að lögfesta skyldu lífeyrissjóða til að rökstyðja val sitt og ákvarðanir, en ekki verið að festa í lög ákvæði um hvernig nákvæmlega þeim ákvörðunum og því vali er háttað. Þetta er ekki lögfesting á inngripi í ákvarðanir að öðru leyti og getur því í raun og veru fráleitt talist stórkostleg takmörkun á frelsi lífeyrissjóðanna heldur einfaldlega eðlileg krafa af hálfu eigenda sjóðanna og þeirra sem hagsmuna eiga að gæta að ákvarðanir og aðgerðir séu vel rökstuddar.
Það er skylda stjórnmálanna að vera vakandi yfir því hvernig megi bæta og breyta kerfum almenningi til góðs og það er engin ástæða, þvert á móti, til þess að láta tilskilin svið samfélagsins þar undanskilin. Við eigum ekki heldur að láta það líðast að tiltekin svið samfélagsins festist í kynbundinni misskiptingu eins og hér virðist vera hætta á. Í umsögnum sem bárust við málið í fyrri tilraunum var samhljómur um mikilvægi málsins og um mikilvægi þess markmiðs sem þar er sett fram. Hins vegar bar á því að einhverjir teldu að með þessum breytingum væri möguleiki á því að minni áhersla yrði lögð á að lífeyrissjóðir fjárfesti í samræmi við skynsemisregluna og ég vísa þar t.d. í umsögn Fjármálaeftirlitsins, þ.e. að til að uppfylla þá skyldu að fjárfest sé í fyrirtækjum þar sem jafnrétti er í kynjahlutföllum í stjórn og framkvæmdastjórn eða rökstyðja fjárfestinguna ella væri hætta á að minni áhersla yrði lögð á að fjárfesta í samræmi við skynsemisreglu. Ég verð að segja að hér gætir ákveðins misskilnings sem verður gott að fá nánar útkljáðan eða útrýmt í vinnu nefndarinnar þegar málið fer í þinglega meðferð og nefndin fær til sín gesti.
Staðreyndin er sem sagt sú, eins og ég hef ítrekað sagt, að það eina sem þarf að gera er að rökstyðja þá ákvörðun sem tekin er. Við hljótum öll að geta verið sammála um það. Sú krafa er í anda skynsemisreglu. Að sama skapi má segja að það sé andstætt skynsemisreglu að fagfjárfestar líkt og lífeyrissjóðir í íslensku atvinnulífi geti fríað sig allri eigendaábyrgð eins og manni finnst stundum loða við þegar kemur að fjárfestingum í íslensku atvinnulífi.
Einstaka umsagnaraðilar hafa líka bent á að það væri rétt að svona lagasetning, svo ágæt og jákvæð sem hún er, næði til allra stofnanafjárfesta og að lífeyrissjóðirnir væru þar ekki teknir sérstaklega út fyrir. Ég get alveg tekið undir það að æskilegt væri að svona væri fjárfestingum alla jafnan hagað en það er grundvallarmunur á lífeyrissjóðum og öðrum stofnanafjárfestingum, sem er sá að lífeyrissparnaður er lögbundinn. Þess vegna ríkir meiri og ríkari samfélagsskylda á stjórnendum þeirra fagfjárfesta.
Herra forseti. Ég hef lokið máli mínu og óska þess að málið fari til efnahags- og viðskiptanefndar og treysti á að það fái að þessu sinni góðan og skjótan framgang.
