upplýsingamiðlun um heimilisofbeldismál.
Virðulegi forseti. Ég endurflyt nú að nýju tillögu til þingsályktunar um upplýsingamiðlun um heimilisofbeldismál. Þessi tillaga var flutt á 150., 151. og 152. löggjafarþingi en hlaut þá ekki afgreiðslu. Það er breið pólitísk samstaða um málið og við getum öll verið sammála um mikilvægi þess að við grípum styrkum höndum utan um þennan viðkvæma hóp og brjótum upp ákveðinn vítahring sem myndast hefur í þessum málum. Við höfum verið að stíga stór og stöndug skref í áttina að því að bæta verkferla hjá lögreglu og þá hefur einnig verið gripið til mikilvægra réttarúrbóta fyrir þolendur ofbeldis. Þó er göngunni ekki lokið og við eigum fleiri skref eftir. Baráttan er ekki búin og við erum enn að sjá allt of háar tölur um tíðni heimilisofbeldis. Síðustu þrjá mánuði ársins 2021 voru útköllin 129 í Reykjavík einni og sér og árið áður á sama tíma voru þau 136 talsins. Árið 2021 voru samtals 590 útköll hjá lögreglu vegna heimilisofbeldis í Reykjavík. Voru 45,5% útkalla í desember vegna heimilisofbeldis af hendi maka.
Þolendur heimilisofbeldis veigra sér oft við því að tilkynna lögreglu um ofbeldið enda gerandinn oft einstaklingur sem er nákominn þolanda. Í smærri sveitarfélögum þar sem íbúar þekkja flestir hver annan getur það ekki síður verið þungbært að tilkynna um heimilisofbeldi. Því er mikilvægt að þau stjórnvöld sem starfa náið með íbúunum hafi víðtækar heimildir til þess að eiga frumkvæði að því að grípa inn í og eiga samstarf við önnur stjórnvöld um viðbrögð við slíkum brotum. Þótt verklagsreglur ríkislögreglustjóra hafi tryggt samstarf lögreglu við önnur stjórnvöld þarf samstarfið einnig að verða formfast í hina áttina, þ.e. með tilkynningum félagsmálayfirvalda, heilbrigðisyfirvalda og menntastofnana til lögreglu og með samstarfi þeirra á milli að frumkvæði annarra yfirvalda. En til þess að slík upplýsingagjöf geti átt sér stað með skilvirkum hætti, með hagsmuni brotaþola að leiðarljósi, þarf skýrari lagaheimildir til upplýsingamiðlunar. Allt samráð milli stofnana samfélagsins þarf að eiga sér stað með þátttöku og samþykki brotaþola. Þegar ástæða er til að ætla að barn hafi orðið vitni að heimilisofbeldi eða orðið þolandi þess þarf þó að tryggja að skilyrði um þátttöku og samþykki brotaþola komi ekki í veg fyrir inngrip stjórnvalda sem sé andstætt hagsmunum barnsins. Kanna þarf hvort rýmka þurfi og skilgreina betur tilkynningarskyldu stjórnvalda, sem hafa afskipti af málum barna, til barnaverndarnefndar.
Hagsmunir barns skulu alltaf vera í fyrirrúmi og þetta höfum við ítrekað staðfest, m.a. með samþykkt og innleiðingu barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Heimilisofbeldi á heimili barns varðar það alltaf hvort sem barnið verður fyrir því eða ekki. Foreldrar og forráðamenn barns eru helstu fyrirmyndir þess og það lærir af þeim bæði meðvitað og ómeðvitað. Þessu fylgir ábyrgð. Ofbeldi, hótanir og ógnandi hegðun eru ekki réttar leiðir til að takast á við reiði, erfiði eða mótlæti. Börn læra af foreldrum og forráðamönnum hvernig bregðast eigi við áreiti. Heimilisofbeldi getur haft sálræn áhrif á barn til frambúðar og það er sárt að vita af því að börn lifi við slíkar aðstæður hér á landi og við eigum ekki að hætta vinnu okkar gegn heimilisofbeldi. Það er í þágu allra viðkomandi.
Virðulegur forseti. Í samráðsgátt stjórnvalda þann 21. desember sl. birtust áform um fyrirhugað lagafrumvarp frá heilbrigðisráðuneytinu um það að lögfesta skýra heimild fyrir heilbrigðisstarfsmenn til að upplýsa lögreglu um heimilisofbeldismál sem rata inn á borð heilbrigðisstarfsmanna að höfðu samráði við þolandann til að miðla nauðsynlegum upplýsingum til lögreglu í málum vegna sérstaklega hættulegra einstaklinga. Þar kemur einnig fram að ef um ítrekaðar komur vegna heimilisofbeldis á heilbrigðisstofnanir er að ræða, ef ófrísk kona kemur á heilbrigðisstofnun í kjölfar heimilisofbeldis eða ef þolandi greinir frá því að hafa verið tekinn kyrkingartaki í tengslum við heimilisofbeldi myndi samræmt verklag heilbrigðisstofnana vegna móttöku þolenda ofbeldis virkjast og lögregla þegar í stað upplýst um málið að höfðu samráði við þolanda. Það er mikilvægt að slíkt samráð sé til staðar svo það verði ekki fælandi fyrir þolendur að leita sér heilbrigðisþjónustu og heilbrigðisstarfsmenn líti ekki á það sem þvingun því að rannsóknir hafa sýnt fram á að skyldutilkynning er slæm ef hún er ekki í samráði við sjúklinginn, bæði fyrir þolanda og heilbrigðisstarfsmanninn. Með fyrirhuguðu lagafrumvarpi yrði sett skýr lagaheimild fyrir heilbrigðisstarfsfólk til að taka við og miðla upplýsingum til lögreglu vegna sérstaklega hættulegra einstaklinga að fengnu rökstuddu mati lögreglu um að viðkomandi einstaklingur sé verulega hættulegur. Miðlun þeirra upplýsinga færi þá fram á lokuðum fundum í formi þverfaglegs samráðs og að frumkvæði lögreglu.
Þetta er almannaheillamál og mikilvægt skref því samkvæmt 2. gr. mannréttindasáttmála Evrópu ber okkur að vernda rétt hvers manns til lífs með lögum.
Eins og staðan er í dag eru heilbrigðisstarfsmenn bundnir fyllstu þagmælsku samkvæmt lögum um heilbrigðisstarfsmenn og mega aðeins víkja frá þagnarskyldunni vegna brýnnar nauðsynjar á grundvelli samþykkis sjúklings eða ákvæðum annarra laga líkt og barnaverndarlaga og þess háttar. Skilyrði um þessa brýnu nauðsyn getur talist uppfyllt í heimilisofbeldismálum en það hefur reynst vera mjög matskennt og ekki til þess fallið að hagur og öryggi þolenda sé í forgrunni. Það skiptir máli vegna alvarleika heimilisofbeldismála gagnvart þolendum og jafnvel þeim börnum sem á heimilinu búa og stöðu þolenda almennt.
Í ljósi þess að heimildir til að tilkynna lögreglu um heimilisofbeldi eru óljósar er brýnt að endurskoða lögin og veita heilbrigðisstarfsfólki sérstaka heimild til að tilkynna lögreglu um heimilisofbeldi. Slík lagabreyting myndi hafa það í för með sér að lögreglu yrði í auknum mæli gert kleift að veita aðstoð sína þar sem líkur eru á að þolendur heimilisofbeldis veigri sér oft við að leita réttar síns og þekki jafnvel réttindi sín ekki nægilega vel. Án lagabreytingar geta lög og reglur hvað varðar þagnarskyldu hamlað framgangi mála hjá lögreglu og jafnvel komið í veg fyrir að þolendur fái viðunandi aðstoð í réttarkerfinu og réttar upplýsingar um réttarstöðu sína. Fyrirhugað frumvarp er fagnaðarefni í þessu samhengi og skýrt og mikilvægt skref í rétta átt til að tryggja öryggi þolenda heimilisofbeldis og þeirra barna sem verða fyrir áhrifum þess. Með framangreindum aðgerðum er markmiðið að tryggja sem jafnast aðgengi þolenda að stuðningi og heilbrigðisþjónustu óháð búsetu, efnahag eða öðrum aðstæðum. Þá hefur einnig verið lagt til að ráðist verði í vinnu á skipulagðri fræðslu fyrir heilbrigðisstarfsfólk en það er yfirleitt einstaklingarnir sem fyrst mæta þolendum eftir ofbeldi.
Lengi hefur verið kallað eftir skýrum aðgerðum í þessum málaflokki og því mikið fagnaðarefni að við séum að sjá breytingar og alvöruaðgerðir í þágu þolenda og okkur ber að tryggja faglega og trausta þjónustu við þolendur með þeim hætti að þeir upplifi raunverulega og trygga aðstoð eftir áfallið því þarna er um að ræða einstaklinga þar sem traust þeirra hefur verið brotið með mjög grófum hætti. Þessar aðgerðir eru sannarlega þáttur í því að tryggja öryggi og þjónustu við þolendur heimilisofbeldis.
Virðulegur forseti. Markmið þessarar þingsályktunartillögu er að ganga enn frekar í miðlun upplýsinga og að núverandi kerfi verði endurskoðað með það fyrir augum að einfalda barnaverndaryfirvöldum, félagsmálayfirvöldum, heilbrigðisyfirvöldum og menntamálayfirvöldum að miðla upplýsingum sín á milli og til lögreglu.
Ég bind miklar vonir við að við getum tryggt þessa upplýsingamiðlun sem hér um ræðir. Við verðum að skapa þær forsendur í okkar samfélagi fyrir fjölskyldur og fyrir börnin okkar að þau búi við öryggi. Þau eiga að njóta þeirra grundvallarréttinda að búa við öryggi án ofbeldis og ógnar á þeim stað sem á að vera friðhelgur griðastaður. Við eigum öll þann óskilyrðisbundna rétt skilið.
