ófrjósemisaðgerðir.
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir nefndaráliti hv. velferðarnefndar um frumvarp til laga um ófrjósemisaðgerðir. Eins og hv. þingmönnum er kunnugt er þetta frumvarp hluti af þeirri vegferð að skipta upp lagabálknum um fóstureyðingar og ófrjósemisaðgerðir frá 1975, þ.e. lögum nr. 21/1975. Því er ákveðið að fara þá leið að vera með sérstaka löggjöf um ófrjósemisaðgerðir, eins og ágætlega er skýrt í greinargerð með frumvarpinu.
Nefndin hefur fjallað um málið og fengið á sinn fund gesti eins og tíundað er í nefndarálitinu. Nefndinni bárust einnig umsagnir frá embætti landlæknis, Félagi íslenskra fæðinga- og kvensjúkdómalækna, Kvenréttindafélagi Íslands, Landspítalanum, Landssamtökunum Þroskahjálp, Siðfræðistofnun Háskóla Íslands, embætti umboðsmanns barna og Öryrkjabandalaginu. Þá fékk nefndin einnig minnisblað frá heilbrigðisráðuneytinu vegna málsins.
Eins og ég tók fram í upphafi máls míns er frumvarpið hluti af heildarendurskoðun laga um ráðgjöf og fræðslu varðandi kynlíf og barneignir og um fóstureyðingar og ófrjósemisaðgerðir, nr. 25/1975. Með því er lagt til að III. kafli laganna falli úr gildi og í staðinn komi þessi nýju heildarlög. Það er gert ráð fyrir að á réttur til ófrjósemisaðgerða verði skýr, þær verði gjaldfrjálsar og framkvæmdar af þeim sem hafa til þess tilskilda menntun og reynslu. Jafnframt er gert ráð fyrir því að fólki verði tryggðar upplýsingar um afleiðingar aðgerðarinnar. Samhliða frumvarpinu var lagt fram frumvarp til laga um þungunarrof, eins og ég gat um áðan.
Við umfjöllun nefndarinnar var fyrst og fremst fjallað um ákvæði 2. mgr. 3. gr. frumvarpsins sem hljóðar, með leyfi forseta, eins og hér segir:
„Einungis er heimilt að framkvæma ófrjósemisaðgerð á einstaklingum sem eru ólögráða fyrir æsku sakir þegar ætla má að frjósemi viðkomandi hafi alvarleg áhrif á líf eða heilsu einstaklingsins og skal liggja fyrir staðfesting tveggja lækna um slíkt, auk samþykkis sérstaklega skipaðs lögráðamanns skv. 53. gr. lögræðislaga.“
Umræðan í nefndinni um þetta ákvæði var allmikil og m.a. var vitnað töluvert til fyrri sögu um ófrjósemisaðgerðir þar sem þær voru stundum gerðar hér á árum áður hreinlega án þess að fólk væri spurt. Það er augljóst að í nútímasamfélagi og með þeim mannréttindum sem við teljum okkur öll hafa sættum við okkur ekki við að slíkar aðgerðir verði áfram, enda telur nefndin að það sé ágætlega um það búið í frumvarpinu.
Í umsögnum um málið og við umfjöllun nefndarinnar var lýst áhyggjum af því að úrræðinu hefði verið beitt óhóflega, eins og ég kom að áðan, og að viðkomandi forspurðum. Þá var líka lýst yfir áhyggjum af reynslu fyrri ára, eins og ég nefndi. Nefndin áréttar að markmið ákvæðisins er ekki að koma í veg fyrir að ákveðnir hópar einstaklinga eignist börn. Aðgerð verður því einungis framkvæmd á grundvelli heimildarinnar ef læknisfræðileg nauðsyn krefur. Auk þess bendir nefndin á að í frumvarpinu er ekki gert ráð fyrir að úrræðinu verði beitt ef önnur og vægari inngrip koma til greina, þar með talið til að mynda langvarandi getnaðarvarnir með svokölluðum stöfum eða sambærilegar aðgerðir. Fremur yrði leitast við að beita þá langtímagetnaðarvörnum.
Þá er einnig mikilvægt að benda á að kröfur 2. mgr. 3. gr. frumvarpsins, einkum þær er varða skipun sérstaks lögráðamanns, samanber 53. gr. lögræðislaga, tryggja að hagsmunir hins ólögráða einstaklings séu sérstaklega tryggðir í tilfellum sem þessum. Þá komu fram fyrir nefndinni ábendingar um mikilvægi þess að hafa í lögum heimildarákvæði sem þetta, enda væri tryggt að því yrði ekki misbeitt.
Nefndin telur rétt að undirstrika sérstaklega að ákvæði 2. mgr. 3. gr. felur í sér undanþágu frá þeirri almennu reglu að ófrjósemisaðgerð sé aðeins heimil að ósk einstaklings sem hefur náð 18 ára aldri og að ákvæðið eigi að túlka þröngt.
Þá kom fram það sjónarmið að ófrjósemisaðgerðir væru að jafnaði óafturkræfar og yrði að vanda sérstaklega til allrar ákvarðanatöku. Nefndin tekur undir þetta sjónarmið, en telur jafnframt rétt að benda á að ófrjósemisaðgerðir eins og þær eru skilgreindar í frumvarpinu fela í sér lokun á eggjaleiðara eða sáðrás, en ekki að kynkirtlar séu fjarlægðir. Því er við undirbúning aðgerðar mögulegt að tryggja, m.a. með frystingu eggfruma eða sæðis, að viðkomandi geti með aðstoð nútímatækni aukið kyn sitt ef vilji stendur til þess síðar. Að framangreindu virtu telur nefndin því ekki tilefni til breytinga á frumvarpinu vegna þessara atriða.
Fyrir nefndinni komu einnig fram þau sjónarmið að sérstaklega þyrfti að huga að fræðslu fyrir aðgerð, líkt og fram kemur í 4. gr. frumvarpsins. Var bent á að íhuga þyrfti sérstaklega fræðslu til þeirra einstaklinga sem vegna fatlana, seinfærni eða andlegra veikinda, ættu erfitt með að tileinka sér þær upplýsingar sem í boði eru. Í skýringu við 4. gr. frumvarpsins segir að fræðslan skuli einstaklingsmiðuð. Þá kemur skýrt fram í skýringu við 8. gr. frumvarpsins að fræðsluskyldan sé ein af starfsskyldum heilbrigðisstarfsmanns. Brot á skyldunni varðar viðurlögum samkvæmt almennum hegningarlögum og lögum um heilbrigðisstarfsmenn. Áréttar nefndin þó mikilvægi þess að tryggja að heilbrigðisstarfsmenn séu upplýstir um þarfir einstaklingsins fyrir fræðslu og tryggi rétt hans til að taka upplýsta ákvörðun.
Í 1. mgr. 5. gr. frumvarpsins segir að ófrjósemisaðgerðir skuli framkvæmdar í samræmi við ákvæði laga um heilbrigðisþjónustu, laga um réttindi sjúklinga og annarra laga eftir því sem við á. Í umsögn embættis landlæknis kom fram að mikilvægt væri að skráning upplýsinga um aðgerðirnar væri nákvæm og haldið yrði utan um fjölda aðgerða með skráningu í sjúkraskrá, því kynni að fara betur á því að tilgreina sérstaklega lög um sjúkraskrár í ákvæðinu. Í minnisblaði heilbrigðisráðuneytisins um málið kemur fram að óþarfi sé að tilgreina lög um sjúkraskrár sérstaklega í ljósi þess að vísað sé til annarra laga eftir því sem við á. Þrátt fyrir það telur nefndin fara betur á því að lög um sjúkraskrár séu sérstaklega tilgreind í ákvæðinu þar sem lögin gilda um allar ófrjósemisaðgerðir. Með hliðsjón af því leggur nefndin til þá breytingartillögu að lögum um sjúkraskrár verði bætt inn í upptalningu 1. mgr. 5. gr.
Jafnframt kom fram í umsögn landlæknis að synjun um aðgerð eigi að vera skrifleg og rökstudd. Í því sambandi tekur nefndin fram að ákvörðun um synjun um aðgerð er stjórnvaldsákvörðun og aðili máls á alltaf rétt á rökstuðningi fyrir ákvörðun á grundvelli 1. mgr. 21. gr. stjórnsýslulaga, nr. 37/1993.
Þá leggur nefndin til smávægilegar orðalagsbreytingar sem hafa ekki efnislega þýðingu og þarfnast því ekki sérstaks rökstuðnings.
Að framangreindu virtu leggur nefndin til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum sem fram koma í nefndarálitinu í þremur liðum.
Ásmundur Friðriksson var fjarverandi við afgreiðslu málsins. Vilhjálmur Árnason var fjarverandi við afgreiðslu málsins en ritar undir álitið samkvæmt heimild í 4. mgr. 18. gr. starfsreglna fyrir fastanefndir Alþingis.
Undir álitið rita síðan Halldóra Mogensen, Ólafur Þór Gunnarsson, Albertína Friðbjörg Elíasdóttir, Andrés Ingi Jónsson, Anna Kolbrún Árnadóttir, Guðmundur Ingi Kristinsson, Halla Signý Kristjánsdóttir og Vilhjálmur Árnason.
