Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect. Ferill 219. máls.
141. löggjafarþing 2012–2013.
Þingskjal 227 — 219. mál.
Úthlutun veiðiréttinda samkvæmt lögum þessum er tímabundin og myndar hvorki eignarrétt né varanlegt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir þeim.
1. Aflaheimild: Safnheiti yfir heimildir til nýtingar á nytjastofnum á Íslandsmiðum, varanlegar sem tímabundnar. Hugtakið nær m.a. yfir aflahlutdeild/krókaaflahlutdeild og aflamark/krókaaflamark.
2. Aflamark: Heimild til að veiða tiltekið magn af afla mælt í kílógrömmum innan fiskveiðiárs eða annars tímabils samkvæmt lögum um stjórn fiskveiða.
3. Eigandi fiskiskips: Lögskráður aðili með a.m.k. 51% eignarhlutdeild í strandveiðiskipi.
4. Heildaraflamark: Sá heildarafli, mældur í kílógrömmum, sem ráðherra ákveður að heimilt sé að veiða á ákveðnu tímabili úr einstökum nytjastofnum.
5. Heildarafli: Heildarmagn af óslægðum afla upp úr sjó.
6. Krókaaflamark: Heimild báts, sem hefur leyfi til að veiða sem krókabátur, til að veiða tiltekið magn af afla á tilteknu veiðitímabili mælt í kílógrömmum.
7. Strandveiðar: Handfæraveiðar skipa í atvinnuskyni samkvæmt sérstöku leyfi Fiskistofu, strandveiðileyfi.
8. Strandveiðileyfi: Leyfi eiganda fiskiskips til að stunda strandveiðar útgefið af Fiskistofu að undangenginni birtingu auglýsingar um fyrirhugaða leyfaúthlutun.
9. Þorskígildi: Árlega reiknaður stuðull sem lýsir verðmæti 1 kg af tiltekinni tegund sem hlutfalli af verðmæti 1 kg af þorski.
Afli sem fæst við strandveiðar reiknast ekki til aflamarks eða krókaaflamarks þeirra skipa er þær veiðar stunda.
Strandveiðileyfi eru bundin við tiltekin landsvæði. Leyfi skal útgefið til veiða á því strandveiðisvæði þar sem heimilisfesti útgerðar viðkomandi fiskiskips er skráð, samkvæmt þjóðskrá eða fyrirtækjaskrá ríkisskattstjóra.
Strandveiðileyfi er bundið við tiltekið strandveiðitímabil, 1. maí – 31. ágúst tiltekið ár. Ráðherra skal skipta strandveiðitímabili í fjögur undirtímabil með reglugerð þannig að heimilt verði að veiða fjórðung ráðstafaðs strandveiðiafla hvert tímabil.
Óheimilt er að framselja, leigja eða veðsetja strandveiðileyfi.
a. að umsækjandi um strandveiðileyfi sé eigandi fiskiskips sem nýtt verður til strandveiða,
b. að umsækjandi, og þar með taldir eigendur hans sé hann lögaðili, hafi ekki sótt um fleiri en eitt strandveiðileyfi samanlagt viðkomandi strandveiðitímabil,
c. að eigandi fiskiskipsins eða eigandi meiri hluta eignarhluta í lögaðila sem á fiskiskip sé lögskráður á það,
d. að fiskiskipið sé minna en 15 brúttótonn, hafi haffærisskírteini og sé skrásett á skipaskrá Siglingastofnunar Íslands eða sérstaka skrá stofnunarinnar fyrir báta undir 6 m,
e. að eigendum og útgerð fiskiskipsins sé heimilt að fjárfesta í atvinnurekstri á Íslandi samkvæmt ákvæðum laga um fjárfestingu erlendra aðila í atvinnurekstri.
f. að eigendum og útgerð fiskiskipsins sé heimilt að stunda fiskveiðar og vinnslu sjávarafla samkvæmt ákvæðum laga um veiðar og vinnslu erlendra skipa í fiskveiðilandhelgi Íslands.
Á öðrum virka degi fjórðu viku aprílmánaðar skal ráðherra gefa út strandveiðileyfi til allra þeirra fiskiskipa sem uppfylla skilyrði 5. gr.
Þeim afla sem ráðstafað er til strandveiða skal við útgáfu strandveiðileyfa skipt jafnt á milli allra fiskiskipa sem fá útgefið strandveiðileyfi og uppfylla skilyrði laga þessara.
Einungis er heimilt að veita hverjum umsækjanda um strandveiðileyfi leyfi til strandveiða fyrir eitt fiskiskip.
Óheimilt er að veita fiskiskipi leyfi til strandveiða hafi aflamark umfram það aflamark sem flutt hefur verið til þess á sama fiskveiðiári verið flutt af því. Eftir útgáfu leyfis til strandveiða er skipum óheimilt að flytja frá sér aflamark þess árs umfram það sem flutt hefur verið til skips.
1. Handhöfum strandveiðileyfa er heimilt að fara 20 veiðiferðir á hverju undirtímabili.
2. Ráðherra er heimilt með reglugerð að banna strandveiðar á almennum frídögum.
3. Hver veiðiferð skal ekki standa lengur en 14 klukkustundir. Miðað er við þann tíma er fiskiskip lætur úr höfn til veiða til þess tíma er það kemur til hafnar aftur til löndunar. Aðeins er heimilt að fara í eina veiðiferð á hverjum degi.
4. Tilkynna skal Fiskistofu um sjósókn fiskiskipsins í samræmi við reglur sem ráðherra setur.
5. Aldrei er heimilt að hafa fleiri en þrjár handfærarúllur um borð í fiskiskipi. Engin önnur veiðarfæri en handfærarúllur skulu vera um borð.
6. Á hverju fiskiskipi er aðeins heimilt að draga 650 kg, í þorskígildum talið, af kvótabundnum tegundum í hverri veiðiferð.
7. Skylt er að landa öllum afla í lok hverrar veiðiferðar og skal hann veginn og skráður endanlega hér á landi. Um vigtun, skráningu og meðferð afla fer að öðru leyti samkvæmt ákvæðum laga nr. 57/1996, um umgengni um nytjastofna sjávar, og ákvæðum gildandi reglugerðar þar um.
8. Strandveiðiafla skal landað í löndunarhöfn innan strandveiðisvæðis viðkomandi fiskiskips.
Frá útgáfudegi strandveiðileyfis er fiskiskipi óheimilt til loka fiskveiðiárs að stunda veiðar í atvinnuskyni samkvæmt öðrum leyfum.
Öðlist skip leyfi til strandveiða er óheimilt að nýta aflamark eða krókaaflamark á skipinu það sem eftir lifir fiskveiðiárs.
Beita skal ákvæðum laga nr. 37/1992, um sérstakt gjald vegna ólögmæts sjávarafla, fari afli fiskiskips umfram hámark sem ákveðið er í lögum þessum eða reglum settum samkvæmt þeim. Gjald skal lagt á afla í samræmi við hlutfallslega skiptingu afla eftir tegundum. Skal gjaldið nema því meðalverði sem fengist hefur fyrir samsvarandi afla á fiskmörkuðum á þeim stað og því tímabili þegar hann barst að landi.
Ráðherra skal með reglugerð kveða nánar á um stærð og skiptingu strandveiðisvæða með tilliti til veiðigetu hvers svæðis.
Nemi heildarstrandveiðiafli á tilteknu strandveiðisvæði á tilteknu undirtímabili minna en fjórðungi ráðstafaðs strandveiðiafla á því svæði er ráðherra heimilt að endurúthluta því sem á milli munar til allra handhafa strandveiðileyfa á hinu sama strandveiðisvæði og auka sem því nemur magn strandveiðiafla á næsta undirtímabili þar á eftir.
11. gr.
Nánari tilhögun.
Ráðherra setur nánari reglur um fjölda strandveiðiskipa á einstökum svæðum og aðra framkvæmd strandveiða.
Svæðaskipting strandveiða.
Frá upphafi hefur engu að síður gætt óánægju með áhrifin af svæðaskiptingu strandveiðanna sem og því að jafnræðisreglan sé ekki nægilega vel í heiðri höfð við framkvæmd veiðanna. Þegar við fyrstu umræðu um málið sumarið 2009 var varað við svokölluðum „ólympískum veiðum“ sem beinni afleiðingu af þeirri ójöfnu aðstöðu sem bátar hafa til að sækja strandveiðiafla í hinum fjóru landshlutabundnu hafsvæðum sem lögin kveða á um, þ.e. á svæðum A, B, C og D.
Hafsvæðin fjögur sem lögin gera ráð fyrir henta misvel til strandveiða. Á svæði A eru gjöfulustu og nálægustu miðin. Flestir bátar sækja því um strandveiðileyfi á svæði A og þar er mesta sóknin, kappið og veiðiharkan, þá fáu daga sem smábátarnir geta sótt strandveiðiafla á því svæði. Þetta hefur valdið vaxandi áhyggjum af öryggi smábátasjómanna vegna stífrar sóknar í misjöfnum veðrum, einkanlega út af norðvesturhorni landsins. Bátar á öðrum svæðum eru mun færri og hafa rýmra svigrúm til þess að sækja sinn afla. Þannig eru þess dæmi að strandveiðibátar á svæði A hafi einungis haft tvo daga til veiða áður en leyfilegt aflamagn hefur verið uppurið, á meðan bátar á öðrum svæðum hafa haft jafnvel á þriðju viku.
Markmið frumvarps þessa er að dregið verði úr þeirri áhættu og misskiptingu sem núverandi fyrirkomulag hefur leitt af sér að þessu leyti. Strandveiðar eru hugsaðar sem jákvæður valkostur við aðra útgerð og atvinnu yfir sumartímann. Þeim er ætlað að auka jafnræði og nýliðun í sjávarútvegi á sjálfbærum og vistvænum forsendum. Þeim er ekki ætlað að ógna öryggi þeirra sem veiðarnar stunda, eða stuðla að misskiptingu með tilheyrandi hættu á slælegri aflameðferð eða hroðvirknislegum veiðiaðferðum.
Því er í frumvarpi þessu lagt til að fyrir upphaf hvers strandveiðitímabils verði opnað fyrir umsóknir um strandveiðileyfi í tvær vikur. Þegar fyrir liggur hversu margir hafa sótt um og fengið strandveiðileyfi verði heildaraflamagninu skipt jafnt á milli þeirra báta. Magnið getur verið breytilegt milli ára, eftir fjöldanum sem sækir um hverju sinni, enda ekki um varanlega úthlutun að ræða, eða hlutdeild sem veitir hefðarrétt af neinu tagi. Ráðherra er hvenær sem er heimilt að stöðva veiðarnar eða færa báta til milli svæða eftir veiðiþoli svæða – enda gerir frumvarpið ráð fyrir að hvergi verði hvikað frá markmiðum umhverfis- og sjálfbærnisjónarmiða við framkvæmdina.
Eignarhaldskrafan.
Borið hefur á því að sterkari útgerðaraðilar hafi gert út marga báta á hvert svæði í kappi við þá smábátasjómenn sem eru einir að sínum veiðum. Samræmist það illa markmiði laga um strandveiðar sem einstaklingsbundnar „frjálsar handfæraveiðar“ smábátasjómanna við strendur landsins yfir sumartímann. Strandveiðar eru ekki hugsaðar af hálfu löggjafans sem umfangsmikil útgerð.
Í gildandi lögum er kveðið á um að þeim bátum sem nýttir eru til strandveiða sé ekki haldið að öðrum veiðum. Yfirlýst markmið með strandveiðikafla núgildandi laga var að „sem flestum sé gert mögulegt að stunda frjálsar handfæraveiðar með ströndinni á sjálfbæran hátt“ eins og segir í greinargerð með frumvarpi til laga nr. 66/2009, um breytingu á lögum nr. 116/2006, um stjórn fiskveiða. Reynslan sýnir þó að þess eru dæmi að útgerðaraðilar geri út strandveiðibáta í umtalsverðum mæli, og sé jafnvel látið nægja að sýna fram á 1% eignarhald á báti til þess að uppfylla ákvæði laganna um að eigandi sé lögskráður á strandveiðibát. Þetta samræmist ekki upphaflegum tilgangi laganna um strandveiðar og er því lagt til í 5. gr. frumvarpsins að um raunverulegt eignarhald sé að ræða, þ.e. 51% eignarhlut. Endurbætur á svæðaskiptingunni og jöfn útdeiling aflaheimilda á hvern bát á að koma í veg fyrir að smábátasjómenn gjaldi fyrir eðlileg forföll til skemmri tíma, þannig að tilslökun á eignarhaldskröfunni á að vera óþörf.
Reynslan af strandveiðunum.
Háskólasetur Vestfjarða var eins og fyrr segir fengið til þess að gera úttekt á framgangi og áhrifum strandveiðanna eftir fyrsta sumarið 2009. Úttektin sýndi að almenn ánægja var með samfélagsleg áhrif veiðanna og almennt fyrirkomulag þeirra ef undan er skilin gagnrýni sem fram kom á svæðaskiptinguna og áhrif hennar fyrir öryggi sjómanna, m.a. hjá Vaktstöð siglinga. Úttektin leiddi í ljós að byggðasjónarmið hefðu náð fram. Þetta fyrsta sumar dreifðust strandveiðarnar á 54 útgerðarstaði. Enn fremur náðist það markmið að gefa fleirum en handhöfum kvóta (aflaheimilda) möguleika á takmörkuðum veiðum í atvinnuskyni, að stuðla að nýliðun og auðvelda fólki að afla sér reynslu og þekkingar. Úttektin sýndi að 2/3 hlutar þeirra sem stunduðu strandveiðarnar voru sjómenn að atvinnu, 40% höfðu yfir aflahlutdeild að ráða, nýliðar voru 20% útgerðaraðila á strandveiðum og 60% aðspurðra töldu veiðarnar hafa fært þeim mikilvæga þekkingu og reynslu.
Þá gerði Fiskistofa úttekt á gæðum strandveiðiafla sumarið 2011. Sú úttekt leiddi í ljós að strandveiðiflotinn kæmi vel út í samanburði við hina hefðbundnu dagróðrabáta og að ekki væri greinanlegur marktækur munur á milli þessara útgerðarflokka. Fram kom einnig að meðferð strandveiðiafla færi batnandi með aukinni reynslu þeirra sem veiðarnar stunda og gert var ráð fyrir að svo yrði enn frekar fyrir áhrif markaðarins vegna samhengis verðs og gæða. Þá var átak gert í fræðslu, mælingum og eftirliti hjá dagróðrabátum sumarið 2011 sem Fiskistofa telur mikilvægt að stjórnvöld tryggi að haldið verði áfram með.
Í hnotskurn.
Strandveiðar hafa sannað gildi sitt sem viðbót og valkostur í atvinnuflórunni. Þær hafa nú verið stundaðar í fjögur sumur, og á þeim tíma hefur gefist ráðrúm til þess að meta kosti og ágalla við framkvæmd veiðanna. En þó að veiðarnar hafi sannanlega stuðlað að jákvæðri samfélagsþróun í dreifðari byggðum sem hafa átt undir högg að sækja undanfarna áratugi er hverjum manni ljóst að framkvæmdina má bæta með því að draga úr áhættusókn og mismunun innan kerfisins og uppfylla þar með enn betur markmið löggjafans með þessum veiðum.
Hér er lagt til að ráðist verði í umræddar endurbætur með því að samþykkja sérstök lög um strandveiðar, meðan beðið er eftir endanlegum lyktum heildarendurskoðunar á lögum um stjórn fiskveiða. Þegar sér fyrir endann á þeirri heildarendurskoðun er eðlilegt að lög þessi renni inn í þann lagabálk í fyllingu tímans.
141. löggjafarþing 2012–2013.
Þingskjal 227 — 219. mál.
Frumvarp til laga
um strandveiðar.
Flm.: Ólína Þorvarðardóttir, Mörður Árnason, Skúli Helgason.
1. gr.
Markmið.
Úthlutun veiðiréttinda samkvæmt lögum þessum er tímabundin og myndar hvorki eignarrétt né varanlegt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir þeim.
2. gr.
Orðskýringar.
1. Aflaheimild: Safnheiti yfir heimildir til nýtingar á nytjastofnum á Íslandsmiðum, varanlegar sem tímabundnar. Hugtakið nær m.a. yfir aflahlutdeild/krókaaflahlutdeild og aflamark/krókaaflamark.
2. Aflamark: Heimild til að veiða tiltekið magn af afla mælt í kílógrömmum innan fiskveiðiárs eða annars tímabils samkvæmt lögum um stjórn fiskveiða.
3. Eigandi fiskiskips: Lögskráður aðili með a.m.k. 51% eignarhlutdeild í strandveiðiskipi.
4. Heildaraflamark: Sá heildarafli, mældur í kílógrömmum, sem ráðherra ákveður að heimilt sé að veiða á ákveðnu tímabili úr einstökum nytjastofnum.
5. Heildarafli: Heildarmagn af óslægðum afla upp úr sjó.
6. Krókaaflamark: Heimild báts, sem hefur leyfi til að veiða sem krókabátur, til að veiða tiltekið magn af afla á tilteknu veiðitímabili mælt í kílógrömmum.
7. Strandveiðar: Handfæraveiðar skipa í atvinnuskyni samkvæmt sérstöku leyfi Fiskistofu, strandveiðileyfi.
8. Strandveiðileyfi: Leyfi eiganda fiskiskips til að stunda strandveiðar útgefið af Fiskistofu að undangenginni birtingu auglýsingar um fyrirhugaða leyfaúthlutun.
9. Þorskígildi: Árlega reiknaður stuðull sem lýsir verðmæti 1 kg af tiltekinni tegund sem hlutfalli af verðmæti 1 kg af þorski.
3. gr.
Ráðstöfun afla til strandveiða.
Afli sem fæst við strandveiðar reiknast ekki til aflamarks eða krókaaflamarks þeirra skipa er þær veiðar stunda.
4. gr.
Strandveiðileyfi.
Strandveiðileyfi eru bundin við tiltekin landsvæði. Leyfi skal útgefið til veiða á því strandveiðisvæði þar sem heimilisfesti útgerðar viðkomandi fiskiskips er skráð, samkvæmt þjóðskrá eða fyrirtækjaskrá ríkisskattstjóra.
Strandveiðileyfi er bundið við tiltekið strandveiðitímabil, 1. maí – 31. ágúst tiltekið ár. Ráðherra skal skipta strandveiðitímabili í fjögur undirtímabil með reglugerð þannig að heimilt verði að veiða fjórðung ráðstafaðs strandveiðiafla hvert tímabil.
Óheimilt er að framselja, leigja eða veðsetja strandveiðileyfi.
5. gr.
Skilyrði útgáfu strandveiðileyfis.
a. að umsækjandi um strandveiðileyfi sé eigandi fiskiskips sem nýtt verður til strandveiða,
b. að umsækjandi, og þar með taldir eigendur hans sé hann lögaðili, hafi ekki sótt um fleiri en eitt strandveiðileyfi samanlagt viðkomandi strandveiðitímabil,
c. að eigandi fiskiskipsins eða eigandi meiri hluta eignarhluta í lögaðila sem á fiskiskip sé lögskráður á það,
d. að fiskiskipið sé minna en 15 brúttótonn, hafi haffærisskírteini og sé skrásett á skipaskrá Siglingastofnunar Íslands eða sérstaka skrá stofnunarinnar fyrir báta undir 6 m,
e. að eigendum og útgerð fiskiskipsins sé heimilt að fjárfesta í atvinnurekstri á Íslandi samkvæmt ákvæðum laga um fjárfestingu erlendra aðila í atvinnurekstri.
f. að eigendum og útgerð fiskiskipsins sé heimilt að stunda fiskveiðar og vinnslu sjávarafla samkvæmt ákvæðum laga um veiðar og vinnslu erlendra skipa í fiskveiðilandhelgi Íslands.
6. gr.
Útgáfa strandveiðileyfis.
Á öðrum virka degi fjórðu viku aprílmánaðar skal ráðherra gefa út strandveiðileyfi til allra þeirra fiskiskipa sem uppfylla skilyrði 5. gr.
Þeim afla sem ráðstafað er til strandveiða skal við útgáfu strandveiðileyfa skipt jafnt á milli allra fiskiskipa sem fá útgefið strandveiðileyfi og uppfylla skilyrði laga þessara.
Einungis er heimilt að veita hverjum umsækjanda um strandveiðileyfi leyfi til strandveiða fyrir eitt fiskiskip.
Óheimilt er að veita fiskiskipi leyfi til strandveiða hafi aflamark umfram það aflamark sem flutt hefur verið til þess á sama fiskveiðiári verið flutt af því. Eftir útgáfu leyfis til strandveiða er skipum óheimilt að flytja frá sér aflamark þess árs umfram það sem flutt hefur verið til skips.
7. gr.
Skilyrði strandveiða.
1. Handhöfum strandveiðileyfa er heimilt að fara 20 veiðiferðir á hverju undirtímabili.
2. Ráðherra er heimilt með reglugerð að banna strandveiðar á almennum frídögum.
3. Hver veiðiferð skal ekki standa lengur en 14 klukkustundir. Miðað er við þann tíma er fiskiskip lætur úr höfn til veiða til þess tíma er það kemur til hafnar aftur til löndunar. Aðeins er heimilt að fara í eina veiðiferð á hverjum degi.
4. Tilkynna skal Fiskistofu um sjósókn fiskiskipsins í samræmi við reglur sem ráðherra setur.
5. Aldrei er heimilt að hafa fleiri en þrjár handfærarúllur um borð í fiskiskipi. Engin önnur veiðarfæri en handfærarúllur skulu vera um borð.
6. Á hverju fiskiskipi er aðeins heimilt að draga 650 kg, í þorskígildum talið, af kvótabundnum tegundum í hverri veiðiferð.
7. Skylt er að landa öllum afla í lok hverrar veiðiferðar og skal hann veginn og skráður endanlega hér á landi. Um vigtun, skráningu og meðferð afla fer að öðru leyti samkvæmt ákvæðum laga nr. 57/1996, um umgengni um nytjastofna sjávar, og ákvæðum gildandi reglugerðar þar um.
8. Strandveiðiafla skal landað í löndunarhöfn innan strandveiðisvæðis viðkomandi fiskiskips.
Frá útgáfudegi strandveiðileyfis er fiskiskipi óheimilt til loka fiskveiðiárs að stunda veiðar í atvinnuskyni samkvæmt öðrum leyfum.
Öðlist skip leyfi til strandveiða er óheimilt að nýta aflamark eða krókaaflamark á skipinu það sem eftir lifir fiskveiðiárs.
Beita skal ákvæðum laga nr. 37/1992, um sérstakt gjald vegna ólögmæts sjávarafla, fari afli fiskiskips umfram hámark sem ákveðið er í lögum þessum eða reglum settum samkvæmt þeim. Gjald skal lagt á afla í samræmi við hlutfallslega skiptingu afla eftir tegundum. Skal gjaldið nema því meðalverði sem fengist hefur fyrir samsvarandi afla á fiskmörkuðum á þeim stað og því tímabili þegar hann barst að landi.
8. gr.
Strandveiðisvæði.
Ráðherra skal með reglugerð kveða nánar á um stærð og skiptingu strandveiðisvæða með tilliti til veiðigetu hvers svæðis.
9. gr.
Heimildir ráðherra til breytinga.
Nemi heildarstrandveiðiafli á tilteknu strandveiðisvæði á tilteknu undirtímabili minna en fjórðungi ráðstafaðs strandveiðiafla á því svæði er ráðherra heimilt að endurúthluta því sem á milli munar til allra handhafa strandveiðileyfa á hinu sama strandveiðisvæði og auka sem því nemur magn strandveiðiafla á næsta undirtímabili þar á eftir.
10. gr.
Viðurlög.
11. gr.
Nánari tilhögun.
Ráðherra setur nánari reglur um fjölda strandveiðiskipa á einstökum svæðum og aðra framkvæmd strandveiða.
12. gr.
Gildistaka.
Greinargerð.
Svæðaskipting strandveiða.
Frá upphafi hefur engu að síður gætt óánægju með áhrifin af svæðaskiptingu strandveiðanna sem og því að jafnræðisreglan sé ekki nægilega vel í heiðri höfð við framkvæmd veiðanna. Þegar við fyrstu umræðu um málið sumarið 2009 var varað við svokölluðum „ólympískum veiðum“ sem beinni afleiðingu af þeirri ójöfnu aðstöðu sem bátar hafa til að sækja strandveiðiafla í hinum fjóru landshlutabundnu hafsvæðum sem lögin kveða á um, þ.e. á svæðum A, B, C og D.
Hafsvæðin fjögur sem lögin gera ráð fyrir henta misvel til strandveiða. Á svæði A eru gjöfulustu og nálægustu miðin. Flestir bátar sækja því um strandveiðileyfi á svæði A og þar er mesta sóknin, kappið og veiðiharkan, þá fáu daga sem smábátarnir geta sótt strandveiðiafla á því svæði. Þetta hefur valdið vaxandi áhyggjum af öryggi smábátasjómanna vegna stífrar sóknar í misjöfnum veðrum, einkanlega út af norðvesturhorni landsins. Bátar á öðrum svæðum eru mun færri og hafa rýmra svigrúm til þess að sækja sinn afla. Þannig eru þess dæmi að strandveiðibátar á svæði A hafi einungis haft tvo daga til veiða áður en leyfilegt aflamagn hefur verið uppurið, á meðan bátar á öðrum svæðum hafa haft jafnvel á þriðju viku.
Markmið frumvarps þessa er að dregið verði úr þeirri áhættu og misskiptingu sem núverandi fyrirkomulag hefur leitt af sér að þessu leyti. Strandveiðar eru hugsaðar sem jákvæður valkostur við aðra útgerð og atvinnu yfir sumartímann. Þeim er ætlað að auka jafnræði og nýliðun í sjávarútvegi á sjálfbærum og vistvænum forsendum. Þeim er ekki ætlað að ógna öryggi þeirra sem veiðarnar stunda, eða stuðla að misskiptingu með tilheyrandi hættu á slælegri aflameðferð eða hroðvirknislegum veiðiaðferðum.
Því er í frumvarpi þessu lagt til að fyrir upphaf hvers strandveiðitímabils verði opnað fyrir umsóknir um strandveiðileyfi í tvær vikur. Þegar fyrir liggur hversu margir hafa sótt um og fengið strandveiðileyfi verði heildaraflamagninu skipt jafnt á milli þeirra báta. Magnið getur verið breytilegt milli ára, eftir fjöldanum sem sækir um hverju sinni, enda ekki um varanlega úthlutun að ræða, eða hlutdeild sem veitir hefðarrétt af neinu tagi. Ráðherra er hvenær sem er heimilt að stöðva veiðarnar eða færa báta til milli svæða eftir veiðiþoli svæða – enda gerir frumvarpið ráð fyrir að hvergi verði hvikað frá markmiðum umhverfis- og sjálfbærnisjónarmiða við framkvæmdina.
Eignarhaldskrafan.
Borið hefur á því að sterkari útgerðaraðilar hafi gert út marga báta á hvert svæði í kappi við þá smábátasjómenn sem eru einir að sínum veiðum. Samræmist það illa markmiði laga um strandveiðar sem einstaklingsbundnar „frjálsar handfæraveiðar“ smábátasjómanna við strendur landsins yfir sumartímann. Strandveiðar eru ekki hugsaðar af hálfu löggjafans sem umfangsmikil útgerð.
Í gildandi lögum er kveðið á um að þeim bátum sem nýttir eru til strandveiða sé ekki haldið að öðrum veiðum. Yfirlýst markmið með strandveiðikafla núgildandi laga var að „sem flestum sé gert mögulegt að stunda frjálsar handfæraveiðar með ströndinni á sjálfbæran hátt“ eins og segir í greinargerð með frumvarpi til laga nr. 66/2009, um breytingu á lögum nr. 116/2006, um stjórn fiskveiða. Reynslan sýnir þó að þess eru dæmi að útgerðaraðilar geri út strandveiðibáta í umtalsverðum mæli, og sé jafnvel látið nægja að sýna fram á 1% eignarhald á báti til þess að uppfylla ákvæði laganna um að eigandi sé lögskráður á strandveiðibát. Þetta samræmist ekki upphaflegum tilgangi laganna um strandveiðar og er því lagt til í 5. gr. frumvarpsins að um raunverulegt eignarhald sé að ræða, þ.e. 51% eignarhlut. Endurbætur á svæðaskiptingunni og jöfn útdeiling aflaheimilda á hvern bát á að koma í veg fyrir að smábátasjómenn gjaldi fyrir eðlileg forföll til skemmri tíma, þannig að tilslökun á eignarhaldskröfunni á að vera óþörf.
Reynslan af strandveiðunum.
Háskólasetur Vestfjarða var eins og fyrr segir fengið til þess að gera úttekt á framgangi og áhrifum strandveiðanna eftir fyrsta sumarið 2009. Úttektin sýndi að almenn ánægja var með samfélagsleg áhrif veiðanna og almennt fyrirkomulag þeirra ef undan er skilin gagnrýni sem fram kom á svæðaskiptinguna og áhrif hennar fyrir öryggi sjómanna, m.a. hjá Vaktstöð siglinga. Úttektin leiddi í ljós að byggðasjónarmið hefðu náð fram. Þetta fyrsta sumar dreifðust strandveiðarnar á 54 útgerðarstaði. Enn fremur náðist það markmið að gefa fleirum en handhöfum kvóta (aflaheimilda) möguleika á takmörkuðum veiðum í atvinnuskyni, að stuðla að nýliðun og auðvelda fólki að afla sér reynslu og þekkingar. Úttektin sýndi að 2/3 hlutar þeirra sem stunduðu strandveiðarnar voru sjómenn að atvinnu, 40% höfðu yfir aflahlutdeild að ráða, nýliðar voru 20% útgerðaraðila á strandveiðum og 60% aðspurðra töldu veiðarnar hafa fært þeim mikilvæga þekkingu og reynslu.
Þá gerði Fiskistofa úttekt á gæðum strandveiðiafla sumarið 2011. Sú úttekt leiddi í ljós að strandveiðiflotinn kæmi vel út í samanburði við hina hefðbundnu dagróðrabáta og að ekki væri greinanlegur marktækur munur á milli þessara útgerðarflokka. Fram kom einnig að meðferð strandveiðiafla færi batnandi með aukinni reynslu þeirra sem veiðarnar stunda og gert var ráð fyrir að svo yrði enn frekar fyrir áhrif markaðarins vegna samhengis verðs og gæða. Þá var átak gert í fræðslu, mælingum og eftirliti hjá dagróðrabátum sumarið 2011 sem Fiskistofa telur mikilvægt að stjórnvöld tryggi að haldið verði áfram með.
Í hnotskurn.
Strandveiðar hafa sannað gildi sitt sem viðbót og valkostur í atvinnuflórunni. Þær hafa nú verið stundaðar í fjögur sumur, og á þeim tíma hefur gefist ráðrúm til þess að meta kosti og ágalla við framkvæmd veiðanna. En þó að veiðarnar hafi sannanlega stuðlað að jákvæðri samfélagsþróun í dreifðari byggðum sem hafa átt undir högg að sækja undanfarna áratugi er hverjum manni ljóst að framkvæmdina má bæta með því að draga úr áhættusókn og mismunun innan kerfisins og uppfylla þar með enn betur markmið löggjafans með þessum veiðum.
Hér er lagt til að ráðist verði í umræddar endurbætur með því að samþykkja sérstök lög um strandveiðar, meðan beðið er eftir endanlegum lyktum heildarendurskoðunar á lögum um stjórn fiskveiða. Þegar sér fyrir endann á þeirri heildarendurskoðun er eðlilegt að lög þessi renni inn í þann lagabálk í fyllingu tímans.
