17.10.1972
Sameinað þing: 3. fundur, 93. löggjafarþing.
Sjá dálk 34 í B-deild Alþingistíðinda. (34)

Stefnuræða forsætisráðherra og umræður um hana

Forsrh. (Ólafur Jóhannesson):

Herra forseti. Góðir hlustendur. Stefna stj. er óbreytt. Hún byggist að sjálfsögðu á málefnasamningi þeirra þriggja flokka, sem að stjórninni standa. Það verður stefna stjórnarinnar á þessu þingi að vinna að framkvæmd málefnasamningsins á þann hátt, sem aðstæður frekast leyfa og að því leyti, sem hann er ekki þegar kominn til framkvæmda — vitaskuld með hliðsjón af þeim breytingum, sem kunna að hafa orðið á forsendum.

En þegar litið er yfir starfsferil núverandi stjórnar, er sanni næst, að hún hafi verið óvenjulega athafnasöm. Það má segja, að ótrúlega margt af því, sem um er rætt í málefnasamningnum, sé komið til framkvæmda eða sé á undirbúningsstigi, og er hann þó auðvitað miðaður við kjörtímabilið allt, svo sem margoft hefur verið sagt. En það gildir nær einu, hvert litið er, hvort heldur er til verklegra framkvæmda, atvinnuuppbyggingar á hvaða sviði sem er, félagsmála, tryggingarmála, heilbrigðismála, menntamála eða skattamála. Alls staðar blasa við framfarir, endurbætur í löggjöf og breytingar af ýmsu tagi, sem fólkið í landinu er vitni að. En hæst hefur auðvitað landhelgismálið borið. Það má segja, að það hafi verið höfuðviðfangsefni stjórnarinnar allrar, þó að það hafi eðli málsins samkvæmt fyrst og fremst komið í hlut utanrrh. og sjútvrh. að sinna því.

En þessi ræða, sem samkvæmt nýjum þingsköpum á að flytja í þingbyrjun og nefnd er stefnuræða, á ekki, að mér skilst, að fjalla um hið liðna, heldur fyrst og fremst um það, sem fram undan er, — gera grein fyrir meginverkefnum og markmiðum á því alþingisári, sem í hönd fer. Vitaskuld hlýtur þetta oft að blandast saman, m.a. þegar um er að ræða mál, sem eru í framkvæmd og unnið er að, án þess að endanlegu marki sé náð.

Enn sem fyrr verður landhelgismálið efst á blaði á málefnalista okkar. Fyrirheit stjórnarsáttmálans er þar raunar þegar komið til framkvæmda. Útfærsla fiskveiðimarkanna átti sér stað 1. sept. s.l. samkvæmt áætlun og einróma fyrirmælum Alþingis. Það má segja, að flestar þær þjóðir, sem hlut eiga að máli, hafi viðurkennt hin nýju fiskveiðimörk í verki. Við tvær þjóðir, Færeyinga og Belga, hafa verið gerðir sérstakir samningar til bráðabirgða. En við tvær voldugar nágrannaþjóðir, Breta og Vestur-Þjóðverja, eigum við í harðri deilu, sem enn sér ekki fyrir endann á. Málið er því enn ekki komið heilt í höfn. Að þeirri deilu tel ég óþarft að eyða orðum, þar sem hún er öllum það kunn, svo og allur gangur þess máls.

Ég endurtek aðeins það, sem reyndar er áður margsagt, að frá markaðri stefnu í þessu stærsta lífshagsmunamáli þjóðarinnar verður ekki hvikað. En við höfum viljað og viljum enn sýna öðrum, sem hér eiga sérstakra hagsmuna að gæta, fulla sanngirni. Þess vegna lokum við ekki samkomulagsleið, svo lengi sem nokkur von er á sanngjarnri lausn við samningaborðið. Að öðru leyti verður kynningu á málstað okkar haldið áfram með svipuðum hætti og að undanförnu og unnið að því að afla stefnu okkar stuðnings og viðurkenningar, hæði hjá einstökum þjóðum og á alþjóðavettvangi, þar á meðal á hinni fyrirhuguðu hafréttarráðstefnu Sameinuðu þjóðanna. Það er ekki vafi á því, að þróun þjóðaréttarins er okkur hagstæð, en enginn getur þó fullyrt um það á þessu stigi, hver úrslit hafréttarráðstefnunnar verða eða hvenær hún muni ljúka starfi. Ég hygg, að það sé öllum ljóst nú, að eftir henni gátum við ekki beðið. Hitt er sönnu nær, að útfærslan hefði þurft að eiga sér stað fyrr. Þar tala skýrslur vísindamannanna um ástand fiskistofnanna sínu skýra máli.

Jafnframt því sem fiskveiðilandhelgin hefur verið stækkuð, er það stefna ríkisstj., að tekið verði upp stóraukið eftirlit með ýmsum veiðum innan hinna nýju fiskveiðimarka og settar verði nýjar reglur um hagnýtingu fiskveiðilandhelginnar, og eru þær í undirbúningi.

Það er stefna stjórnarinnar að efla landhelgisgæzluna svo, að hún geti gegnt sínu margvíslega hlutverki á stækkuðu umsjónarsvæði á fullnægjandi hátt og með sóma. Það er trú mín, að enginn muni telja eftir útgjöld í því skyni.

Gera má ráð fyrir, að landhelgismálið verði áfram næsta ár umfangsmesti þáttur utanríkisþjónustunnar, því að eins og ég hef áður sagt, þá er þar enn langt til lands, jafnvel þótt unnt reynist að komast að bráðabirgðasamkomulagi. Auk þess mun utanríkisþjónustan eins og endranær sinna margvíslegum öðrum mikilvægum störfum, bæði á sviði stjórnmála, viðskipta og upplýsingamála, sem hér er eigi kostur að fara nánar út í. Ég vil aðeins taka það fram, að stefnan í utanríkismálum almennt og í öryggismálum verður áfram byggð á þeim grundvelli, sem lagður er í málefnasamningnum, og starfað í þeim anda, sem hann gerir ráð fyrir, þ.e. að mynda sér sjálfstæða skoðun á því, sem að höndum ber, og ráða fram úr því á þann hátt, er bezt hentar sjálfstæðu en vopnlausu ríki.

Ég hygg, að efnahagsmál í víðtækari merkingu verði meginverkefni þings og stjórnar á komandi vetri óg á næsta ári. á því sviði hefur stjórnin það meginmark, svo sem málefnasamningurinn ber með sér, að efla og örva atvinnulífið, þannig að atvinnuöryggi sé tryggt, halda verðhækkunum innanlands í skefjum, svo sem kostur er, og tryggja kjarabætur vinnandi fólks, eftir því sem þjóðartekjur framast leyfa. Jafnframt skal með starfsemi Framkvæmdastofnunarinnar stefnt að skipulegum áætlunarbúskap. í þessa stefnu hefur verið unnið á stjórnartímabilinu, svo sem verkin hera vitni um. Er eigi unnt að rekja það hér í einstökum atriðum, en þó kemur sumt af því fram í því, sem síðar verður sagt um atvinnuvegi, tryggingar, félagsmál o.fl. En hér ætla ég að fara örfáum orðum um ástand og horfur í efnahagsmálum almennt, því að þar er um að ræða verulegar forsendur fyrir því, hversu vel tekst að ná framangreindum markmiðum. Það skal þó strax tekið fram, að ég mun algerlega sneiða hjá fjármálum ríkisins og þar á meðal skattamálum, þar sem fjárlagaræðan er á næsta leyfi og væri það því óhagkvæm tvítekning að ræða þau einnig hér. Ég vil aðeins segja það, að það er ófrávíkjanleg stefna stjórnarinnar að afgreiða greiðsluhallalaus fjárlög.

Ég ætla þá fyrst að víkja að nokkrum atriðum um þróun efnahagsmála á þessu ári.

Fram yfir mítt ár var við því búizt, að þjóðarframleiðslan gæti aukizt um rúmlega 7% á þessu ári. Léleg aflabrögð á vor- og sumarvertið valda því m.a., að nú virðist ástæða til að endurskoða þessar spár til lækkunar, þannig að aukning þjóðarframleiðsl. á árinu verði nálægt 6% að raunverulegu verðgildi. Aukning raunverulegra þjóðartekna verður væntanlega nokkru minni eða 4 til 5%. Hér valda óhagstæðar breytingar viðskiptakjara, þar sem við því er búizt, að innflutningsverðl. hækki nokkru meira en útflutningsverðlag. Þessi aukning þjóðarframleiðslu og tekna er mun minni en í fyrra, enda var þá hagvöxtur með eindæmum mikill hér á landi. Aukning þjóðarframleiðslunnar í ár virðist þó mun meiri hér en nemur meðaltali aðildarlanda OECD og nokkuð yfir meðalvexti á ári síðustu tvo áratugi.

Einkum vegna aflatregðu á þorskveiðum er nú við því að búast, að framleiðslumagn sjávarútvegsins minnki á árinu um 7–8%. Reiknað er þó með, að útflutningur sjávarafurða aukist nokkuð að magni vegna birgðaminnkunar. Verðhækkun á útfluttum sjávarafurðum er áætluð að meðaltali rúmlega 7% á árinu. Aflaminnkunin til viðbótar verulegri tilkostnaðarhækkun í landinu hefur þrengt mjög hag sjávarútvegs á síðustu mánuðum.

Árið virðist ætla að verða landbúnaðinum hagstætt. Gera má ráð fyrir, að bæði nautgripa- og sauðfjárafurðaframleiðsla vaxi um 5%, en vegna lélegrar uppskeru jarðávaxta verður aukning heildarframleiðslu landbúnaðarafurða varla meiri en 3–4%.

Samkvæmt athugun samtaka iðnrekenda má áætla, að aukning framleiðslumagns hins almenna iðnaðar hafi numið 10% á fyrra árshelmingi, og má gera ráð fyrir, að sú framleiðsluaukning gildi fyrir árið í heild. Álframleiðslan mun aukast á árinu um 15%.

Byggingastarfsemi mun líklega aukast um 10–12% á árinu, og reikna má með, að umsvif í öðrum greinum, sem einkum eru háðar innlendri eftirspurn, þ.e. verzlun og þjónustu ýmiss konar, muni aukast um nálægt 9%. Opinber starfsemi eykst væntanlega að magni um 5–6%. Af því, sem hér hefur verið rakið, kemur fram að aukning þjóðarframleiðslunnar er nær öll í greinum, sem vinna fyrir innlendan markað.

Í kjölfar kjarasamninganna í árslok í fyrra fylgdi mikil aukning tekna almennings. Áætlað er, að einkaneyzla muni aukast að magni um 14–15% á árinu eða svipað og árið áður. Hér er að sjálfsögðu um afar mikla aukningu að ræða og neyzlustig nú hærra en það hefur nokkru sinni áður verið. Fjármunamyndun varð mjög mikil á árinu 1971. Í ár er búizt við um 1% aukningu frá fyrra ári. Ef frá er talinn innflutningur skipa og flugvéla, er reiknað með 7% magnaukningu fjármunamyndunar, enda voru flugvélakaup óvenjulega mikil í fyrra.

Atvinna hefur verið mjög mikil á þessu ári. Eftirspurn eftir vinnuafli hefur í raun verið meiri en hægt var að fullnægja. Gera má ráð fyrir, að meðalfjöldi skráðra afvinnulausra verði um 450 manns, sem er rúmlega 100 lægra en 1971. Þessi skráning atvinnulausra manna er bæði stað- og tímabundin og á ekkert skylt við almennt atvinnuleysi.

Kjarasamningarnir í desember s.l. hafa ráðið mestu um þróun launatekna á árinu, en allur þorri launþega fékk verulega kauphækkun þegar í desember eða um áramót. Um áramót tóku einnig gildi lög um styttingu vinnuviku. Vegna þess atvinnuástands, sem ríkt hefur á árinu, er ólíklegt, að stytting vinnuvikunnar komi að fullu fram í raunverulegri styttingu vinnutímans, heldur gæti hennar að verulegu leyti í aukinni yfirvinnu og þar með hærri tekjum. Í júní fylgdi síðan almenn kauphækkun, þegar grunnkaup hækkaði samkvæmt samningum og verðlagsuppbót fylgdi hækkun framfærslukostnaðar. Verðlagsþróun einkenndist af örum verðhækkunum framan af árinu, en um s.l. áramót gengu verðstöðvunarlögin frá nóvember 1970 formlega úr gildi. Eftir mitt ár þótti óhjákvæmilegt, að gerðar væru ráðstafanir til þess að draga úr verðhækkunum og stöðva frekari víxlverkun verðlags og kaupgjalds á árinu. Voru þá sett bráðabirgðalög um tímabundnar efnahagsráðstafanir, og fólst í þeim verðstöðvun til áramóta og binding kaupgreiðsluvísitölu við 117 stig með niðurgreiðslum úr ríkissjóði. Til að mæta niðurgreiðslum var dregið úr öðrum útgjöldum, en ekki lagðar á nýjar álögur. Þessi bráðabirgðalög voru sett að höfðu samráði við aðila vinnumarkaðarins. Verður gerð nánari grein fyrir þessum bráðabirgðalögum, er þau verða tekin hér til umræðu innan skamms. En hér var aðeins um bráðabirgðalausn að ræða. Þess vegna var skipuð nefnd sérfræðinga til að kanna efnahagsástandið og benda á leiðir og valkosti til lausnar á aðsteðjandi efnahagsvanda. Er þess að vænta, að álit þessarar nefndar geti legið fyrir innan skamms.

Skömmu eftir gerð kjarasamninganna í desember s.l. lét ég þau orð falla hér á Alþingi, að með þeim væri gengið á yztu nöf, hvað greiðsluþol atvinnuveganna snerti. Það er þó trú mín, að ef þróun efnahagsmálanna hefði orðið sú sem hún var á síðasta ári og eins og reiknað var með, þegar kjarasamningarnir voru gerðir, þá hefði allt gengið áfallalaust. En eins og sést af því, sem ég hef rakið að framan, hefur þróunin orðið önnur og lakari en búizt var við. Ástæðurnar eru óumdeilanlega fyrst og fremst tvær: stórkostlegur aflabrestur og tilkostnaðarhækkun af völdum gengisbreytinga erlendis. Tilfinnanlegast er, að aflaminnkunin kemur fram á mikilvægustu fisktegundinni, þorskinum. Fjóra sumarmánuði þessa árs hefur þorskaflinn numið um 48 749 lestum á móti 81 741 lest á sömu mánuðum í fyrra eða hefur þannig minnkað upp undir helming þrátt fyrir aukna sókn. Þetta er alvarleg staðreynd, og svo mikil breyting frá því, sem reiknað var með, að ekki verður hjá því komizt að taka til hennar fullt tillit. En það er engin ný bóla, að vegna aflabrests eða röskunar af völdum verðhreyfinga eða gengisbreytinga erlendis þurfi að koma til íhlutunar af opinberri hálfu hér á landi. Á þessu stigi er hins vegar ekki tímabært að taka ákvarðanir um það, til hverra úrræða þurfi eða eigi að gripa. Rétt er að biða þess, að myndin skýrist og álit efnahagssérfræðinga komi fram. Aflavonir geta glæðzt, og auk þess koma ný og betri skip í gagnið á næsta ári. Við þau eru miklar vonir bundnar. Það er því engin ástæða til hrollvekjutals eða kvíða, eins og nú standa sakir. Þegar litið er til efnahags þjóðarinnar, atvinnuástandsins, neyzlustigsins og lífsafkomu fólksins, er enginn voði á ferð, þó að við yrðum að lækka ofurlitið seglin um stundarsakir. En grundvallarboðorðið er og verður, að hvað sem á dynur verður að halda atvinnutækjunum í fullum gangi og tryggja atvinnuöryggi um allt land.

Ég ætla þessu næst að víkja að einstökum málaflokkum, fyrirhuguðum framkvæmdum í þeim og að hverju þar er sérstaklega unnið, og í einstaka tilfellum að því, sem þegar hefur verið gert. Sú greinargerð er þó að sjálfsögðu víðs fjarri því að vera tæmandi.

Stefnan í landbúnaðarmálum verður að sjálfsögðu byggð á fyrirheitum málefnasamningsins, auk þess sem ný mál koma til sögunnar vegna breyttra aðstæðna og nýrrar þekkingar.

Af landbúnaðarmálum, sem fyrirhugað er að flytja á þessu þingi, má nefna:

1. Frumvarp til framleiðsluráðslaga, sem byggt verður á þeim grundvelli, sem lagður er í stjórnarsáttmálanum.

2. Frumvarp til laga um orlof bænda.

3. Frumvarp til búfjárræktarlaga.

4. Frumvarp til laga um Stofnlánadeild landbúnaðarins, landnám, ræktun og byggingar í sveitum. Verður þar um að ræða endurskoðun og breytingar á eldri löggjöf.

5. Frumvarp til jarðalaga, en það verður lagabálkur um kauprétt og ábúðarrétt jarða og e.t.v. fleira.

Eitt af höfuðatriðum í stefnu stjórnarinnar er stóraukin landgræðsla og skipuleg nýting landsgæða. Þetta er í mínum huga eitt allra stærsta málið. Það er í rauninni hliðstætt stækkun landhelginnar. Hvort tveggja er líftryggingarmál framtíðarinnar. Hinn 30. nóv. s.l. var skipuð 7 manna nefnd til þess að vinna að heildaráætlun um landgræðslu og gróðurvernd og alhliða skipulagningu á notkun landsgæða. Stefnt er að því að minnast ellefu alda byggðar á Íslandi með stórátaki á þessu sviði.

Í stjórnarsamningnum segir, að stuðlað skuli að aukinni fjölhreytni landbúnaðar, m.a. með ylrækt, fiskirækt og eflingu innlendrar fóðurframleiðslu.

Að þessu hefur verið unnið og er unnið. Má m.a. nefna það, að nefnd hefur verið skipuð til að athuga möguleika á útflutningi gróðurhúsaafurða. Að þeim málum er einnig unnið af starfsmönnum Rannsóknaráðs ríkisins.

Landbúnaðarráðherra hefur fallizt á áætlun um byggingu þriggja nýrra grænfóðurverksmiðja á næstu árum.

Í nýjum jarðræktarlögum má nefna stuðning við félagsræktun, hagaræktun, hagagirðingar, vatnsveitur til einstakra bænda, kölkun túna o.fl.

Mikilvægustu málin, sem unnið verður að í sjávarútvegi, eru:

1. Stórfelld endurnýjun fiskiskipaflotans og dreifing nýtízku skipa til allra landshluta, sem skapar grundvöll að hráefnisöflun frystihúsa og aukinni atvinnu. Hefur ríkisstjórnin beitt sér fyrir margvíslegri fyrirgreiðslu um skipakaup. Lán út á innanlandssmíði hafa m.a. verið hækkuð úr 85% í 90%. Kaupendum skuttogara hefur verið tryggð lánsfyrirgreiðsla, sem nemur 85% kaupverðs. Auk þess hefur verið veitt viðbótarfyrirgreiðsla til nokkurra staða á landinu vegna atvinnuástands og fjárskorts heima fyrir. Þessi fyrirgreiðsla ríkisins hefur orðið til þess, að í tíð núverandi ríkisstjórnar hafa verið keyptir eða gerðir smíðasamningar um 29 nýja skuttogara, þar af einn innanlands, auk þess keyptir til landsins 3 skuttogarar 3–6 ára gamlir, eða þá samtals 32 skuttogarar. Auk þessara skipa eru svo 8 skuttogarar, sem samíð var um í tíð fyrrverandi ríkisstjórnar. Þessi skip munu fara að koma smám saman til landsins á næsta ári. Ég held, að þau muni hafa í för með sér hreina byltingu í atvinnulífi ýmissa staða út á landsbyggðinni.

Þess má og geta, að ríkisstj. hefur samþykkt að heita sér fyrir raðsmíði meðalstórra skuttogara hjá íslenzkum skipasmiðastöðvum.

2. Stórfelldar framkvæmdir í frystihúsarekstri landsmanna, bygging nýrra frystihúsa í stað gamalla og miklar endurbætur, m.a. til að fullnægja ströngustu hreinlætiskröfum. Hefur lánsfé Fiskveiðasjóðs verið stóraukið, m.a. til aukinna lána til umbóta í frystihúsum. Lán vegna hollustuháttaframkvæmda í fiskiðnaði hafa verið hækkuð úr 60% í 70%.

Í sambandi við sjávarútvegsmálin má geta þess, að í stofnlánum til sjávarútvegs hefur lánstími verið lengdur og vextir lækkaðir. Afurðalánin hafa einnig verið hækkuð og vextir lækkaðir á endurkanpalánum Seðlabankans.

Varðandi launakjör sjómanna skal þetta tekið fram: Í ágúst 1971 var skiptaverði breytt með lögum og ráðstafanir gerðar til að hækka fiskverð um 18–19% og kaup sjómanna þar með hækkað um sömu prósentu. Um síðustu áramót var fiskverðið hækkað um 10–12%. Þá var og lágmarkskauptrygging hækkuð í um 30 þús. kr. á mánuði fyrir háseta, og nú fyrir nokkrum dögum var svo fiskverð hækkað um 15%. Af málum á vegum sjútvrn., sem væntanlega koma til kasta þessa Alþingis, má nefna:

1. Frumvarp um hagnýtingu fiskimiðanna við landið.

2. Auknar fiskirannsóknir og fiskimiðaleit.

3. Vátryggingarmál fiskiskipa.

4. Tæknistofnun sjávarútvegsins.

Á sviði iðnaðar- og orkumála má af málum þeim, sem unnið er að, nefna:

Gerð iðnþróunaráætlunar, sem ætlað er að ná fram til 1980. Er haft samráð við samtök iðnaðarins og ýmsa fleiri aðila um undirbúning hennar.

Með gerð slíkrar iðnþróunaráætlunar til lengri tíma mun einstökum iðnfyrirtækjum, samtökum iðnaðarins og stjórnvöldum ljósara en áður, hverjar ráðstafanir þarf að gera á næstu árum til eflingar íslenzkum iðnaði. Áætlunin hefur þann tilgang að stuðla að skipulegri uppbyggingu og eflingu iðnaðarins í landinu, og er þess vænzt, að um áframhaldandi aðstoð af hálfu Sameinuðu þjóðanna geti orðið að ræða á næstu árum um framkvæmd þeirra stefnumiða, sem af iðnþróunaráætluninni leiðir. Gera má ráð fyrir, að iðnþróunaráætlunin kalli á ýmiss konar löggjöf, en óvist, að hún komi til kasta þessa þings.

Á síðasta Alþingi voru afgreidd tvenn lög um niðursuðu og niðurlagningariðnaðinn, þ.e. um lagmetisiðju ríkisins á Siglufirði og um sölustofnun lagmetisiðnaðarins. Hefur sölustofnunin nýlega tekið til starfa og eru velflest fyrirtæki á því sviði aðilar að henni. Standa vonir til, að fyrirhugaðar framkvæmdir á þessu sviði geti jafnvel valdið stökkbreytingum á skömmum tíma, enda verulegu fjármagni verið beint inn á þessar brautir.

Með fjárhagslegri tilstuðlan hins opinhera hefur Útflutningsmiðstöð iðnaðarins nú starfað í rúmt ár. Fyrstu tólf mánuði starfseminnar jókst útflutningur iðnaðarvara um 48%, að áli undanskildu. Mesta gróskan hefur verið í útflutningi á fullunnum skinna- og iðnaðarvörum. Verður stefnt að því, að auknar verði fjárveitingar til að efla útflutningsstarfsemi iðnaðarins.

Stefnumörkun ríkisstjórnarinnar í raforkumálum kom fram í stórum dráttum í þingsályktunartillögu á síðasta Alþingi. Get ég vísað til hennar, en segja má, að meginstefnan sé samtenging orkuveitusvæða, að komið sé á fót landshlutafyrirtækjum með aðild ríkissjóðs og sýslu- og sveitarfélaga í viðkomandi landshlutum með samruna þeirra orkuvera, sem fyrir hendi eru, þó aðeins með samningum, en ekki valdboði. Aðalatriðið er nægileg raforka á hverjum stað á sama verði og annars staðar. Hitt skiptir minna máli, hvar sjálft orkuverið er byggt. Um meginstefnuna í raforkumálum og framkvæmdir þær, sem á döfinni eru þar, þ. á m. stórvirkjun við Sigöldu, Lagarfossvirkjun og fleira, læt ég nægja að vísa til þess, sem þar um hefur áður komið fram á Alþingi.

Í samgöngumálum verður unnið í samræmi við málefnasamninginn. Vegaframkvæmdir hafa verið meiri á þessu ári en nokkru sinni fyrr. Samkvæmt vegáætlun er stefnt í sömu átt næstu árin. Ég vil sérstaklega minna á fyrirheitið um, að ljúka skuli hringvegi um landið. Þar er vegur og brúargerð á Skeiðarársandi erfiðasti áfanginn. Hinn 4. febrúar 1972 ákvað ráðuneytið á grundvelli frumáætlana þeirra, sem Vegagerð ríkisins hafði gert, að stefnt skyldi að því að ljúka af vegagerðinni um Skeiðarársand á þremur árum. Happdrættislán samkvæmt lögum 99/1971 var síðan boðið út um miðjan marz þetta ár og fjármagn tryggt til áfanga ársins 1972. Framkvæmdir þetta ár hafa gengið samkvæmt áætlun. Í vegaáætlun fyrir árin 1973–75 er gert ráð fyrir fjáröflun til síðari áfanga vegarins.

Málefni varðandi þungavöruflutninga og farþegaflutninga á sjó eru í sérstakri athugun. Láta mun nærri, að fjárhæð sú, 90 milljónir, sem á þessu ári er til ráðstöfunar til flugvallargerða og öryggistækja, sé tvöfalt hærri en nokkru sinni fyrr að krónutölu. Þar hefur því verið gert verulegt átak, en þó er ljóst, að þar er mikið óunnið, og verður ekki komizt hjá að auka fjárveifingu enn stig af stigi.

Meðal markmiða, sem ríkisstj. setti sér í málefnasamningnum, var að jafna menntunaraðstöðu ungmenna. Á síðasta Alþingi voru sett ný lög um ráðstafanir til jöfnunar á námskostnaði, þar sem kveðið er á um framlag til að standa straum af námskostnaði, sem af því stafar, að nemendur eiga þess ekki kost að stunda nám frá heimili sínu, heldur verða að sækja það í önnur byggðarlög. Þessi nýju lög koma í fyrsta skipti til framkvæmda á nýbyrjuðu námsári, en á liðnu námsári var fjárveiting til að jafna aðstöðu nemenda í strjálbýli til framhaldsnáms hækkuð um tvo þriðju frá því, sem hún var árið á undan.

Aukinn stuðningur við listir, bókmenntir og aðra menningarstarfsemi er meðal markmiða, sem stjórnarflokkarnir settu í málefnasamningi sínum. Samanburður á framlögum til málefna í þessum flokki, annars vegar á árinu 1971 og hins vegar á árinu 1972, leiðir í ljós, að fjárveitingin til leiklistarstarfsemi hækkaði um 57 af hundraði, starfslaun listamanna um 122 af hundraði og framlag til íþróttamála um 83 af hundraði.

Að því er stefnt, að unnt verði að leggja fram á fyrri hluta þings frumvörp um grunnskóla og um skólakerfi, að lokinni rækilegri endurskoðun. Hér er um að ræða undirstöðu almennarar fræðslu í landinu, og skiptir meginmáli, að hún sé traust.

Jöfnun námsaðstöðu er annað höfuðatriði, og hafa lög um námslán og námsstyrki verið sett í endurskoðun með þeim ásetningi, að niðurstaða komi fyrir þetta þing. Þá er væntanlegt frumvarp um verzlunarmenntun.

Lögð verða fram á ný frumvörp um þjóðleikhús, um fjölbrautaskóla og um Stýrimannaskólann í Vestmannaeyjum.

Lög um almenningsbókasöfn hafa verið í endurskoðun, og er stefnt að því, að frumvarp komi fyrir þetta þing.

Í félagsmálum hafa ýmis þau mál, sem fjallað er um í málefnasamningnum, verið þegar afgreidd, svo sem t.d. vinnutímastytting, orlofslengingin og afnám vísitölubindingar húsnæðislána. Af tekjustofnalögunum leiddi verulega breytingu á skiptingu verkefna á milli ríkis og sveitarfélaga. En valds- og verkefnaskipting þessara aðila er þó enn í athugun.

Af málum, sem eru í athugun á vegum félmrn. má nefna alhliða vinnuverndarlöggjöf, hvernig séð verði fyrir leiguhúsnæði, er lúti félagslegri stjórn og sé einkum í þágu frumbýlinga og aldraðs fólks, og setning löggjafar, er tryggi, að vinnulaun fáist greidd þrátt fyrir gjaldþrot atvinnurekenda. Á þessu stigi verður ekki fullyrt, hvort lagafrumvörp um þessi efni koma fyrir þetta þing.

Á almannatryggingum hafa verið gerðar gagngerðar breytingar. Bráðabirgðalögin, sem sett voru 19. júlí 1971, eða nokkrum dögum eftir að stjórnin tók við völdum, hækkuðu strax nokkuð elli- og örorkulífeyri og barnalífeyri.

Þá komu til framkvæmda lágmarkslífeyrisákvæði, sem sögðu til um, að elli- og örorkulífeyrisþegar, sem höfðu lægri tekjur en 84 þús. kr. á ári, skyldu hækka með lífeyri upp í þá upphæð minnst, eða 7000 kr. á mánuði, ef þeir hefðu ekki aðrar tekjur. Síðasta Alþingi samþykkti svo hreytingar á almannatryggingalögunum, er tóku gildi 1. jan. s.l.

Með þessum lagabreytingum voru leiðréttar nokkrar misfellur í tryggingalöggjöfinni um mismunun kynjanna á rétti til bóta, en merkasta breytingin var sú, að tekjutryggingin var hækkuð í 120 þús. kr. á ári hjá elli- og örorkulífeyrisþegum.

Bætur almannatrygginga voru síðan hækkaðar með reglugerð í samræmi við ákvæði laganna um 12% frá 1. júlí s.l.

Á vegum heilbrrn. hefur að sjálfsögðu verið unnið að ýmsum málum, svo sem ráðstöfunum til að bæta úr lækna- og hjúkrunarkvennaskorti, lyfjaverzlunarmálum, heilbrigðisreglugerð, sóttvarnareglugerð, sjúkrahúsbyggingarmálum og læknamiðstöðvum, en ekki eru tök á að rekja þau mál efnislega hér.

Þau helztu frumvörp, sem á næstunni verða lögð fram af hálfu heilbr. og trmrn., eru þessi:

1. Frumvarp til laga um heilbrigðisþjónustu.

2. Frumvarp til laga um vátryggingarstarfsemi.

3. Frumvarp til laga um dvalarheimili aldraðra. Á vegum viðskmrn. er unnið að endurskoðun bankakerfisins. Starfar að því sérstök nefnd. Þar hefur verið og unnið að ýmsum mikilvægum viðskiptasamningum, og her þar ekki hvað sízt að nefna samkomulagið við Efnahagsbandalagið. Verða slík málefni svo og markaðsöflun auðvitað viðfangsefni þess á næstunni með svipuðum hætti og endranær.

Vafalaust verða verðlagsmálin eitt höfuðverkefni viðskmrn. á komandi ári. Það er óhjákvæmilegt, að verðlagseftirlit verði miklu raunhæfara en verið hefur.

Stefnan í dómsmálum er fyrst og fremst við það miðuð að stuðla að greiðari meðferð dómsmála. Hefur nefnd verið skipuð til þess að gera tillögur um dómstólakerfið og breytingar á málsmeðferð í héraði, sem flýtt gæti afgreiðslu rannsókna og mála. Meðferð skaðabótamála er í sérstakri skoðun. Skipti dánarbúa og gjaldþrotaskipti eru í endurskoðun. Gerðar verða tillögur um breytingar á hæstarétti, sem eiga að geta greitt fyrir afgreiðslu mála þar. Auðvitað má hröð málsmeðferð ekki verða til þess, að réttaröryggi verði skert. Má í því sambandi nefna, að nú er verið að semja tvö frumvörp, er bæði geta að vissu marki stuðlað að auknu réttaröryggi almennings, þ.e. um umboðsmann Alþingis og um upplýsingaskyldu stjórnvalda, en ekki er nú hægt að segja, hvort unnt reynist að leggja frumvörp um þessi efni fyrir þetta þing.

Þau frumvörp, sem af hálfu dómsmrn. verða m.a. lögð fyrir þetta þing á næstunni, eru:

1. Frumvarp til laga um framkvæmd eignarnáms.

2. Frumvarp til laga um málflytjendur.

3. Frumvarp til laga um breytingar á lögum um hæstarétt.

Löggæzlu þarf að efla, ekki hvað sízt á sviði umferðarmála. Vona ég, að í því efni sé að vænta skilnings af Alþingis hálfu.

Þá þarf að gera endurbætur á fangelsismálunum. Hefur nokkuð verið að því unnið, en hvergi nærri nóg. Viðhorf til þeirra mála þarf að breytast. Marga þá, sem brotlegir gerast við lög, ekki hvað sízt unglinga, þarf að líta á og meðhöndla sem sjúklinga. Vinnuhæli eða fangelsisstofnanir, er því hlutverki geti sinnt, eru því engu ónauðsynlegri en sjúkrahús. Reynt mun verða á skilning alþingismanna á þessum málum.

Það er stefna ríkisstj. að stuðla að jafnvægi í byggð landsins. Birtist sú stefna fyrst og fremst í viðhorfi til atvinnumála og dreifingu atvinnutækja svo og með stóreflingu Byggingasjóðs. Reynir í þessu efni mjög á stefnu og starfsemi Framkvæmdastofnunarinnar. En meira þarf til, bæði á sviði heilbrigðis-, félags- og menntamála. Enn fremur þarf að athuga, hvort þörf sé á að binda opinberar stofnanir svo mjög við höfuðhorgina sem raun ber vitni um, enda segir í stjórnarsáttmálanum, að stefnt skuli að því, að ríkisstofnunum verði valinn staður úti um land meir en nú er gert. Vinnur nú stjórnskipuð nefnd að könnun á því verkefni. Geri ég mér góða von um árangur af starfi hennar, en hæpið er, að niðurstöður hennar geti legið fyrir þessu þingi.