græn atvinnubylting.
Herra forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um græna atvinnubyltingu. Flutningsmenn eru þingmenn Samfylkingarinnar. Við leggjum til að Alþingi álykti, með tilliti til alþjóðlegra loftslagsskuldbindinga Íslands á tímum hamfarahlýnunar og í ljósi efnahagssamdráttar, sögulegs fjöldaatvinnuleysis og framleiðsluslaka vegna heimsfaraldurs kórónuveiru, að fela ríkisstjórninni að grípa til eftirtalinna aðgerða til að fjölga störfum, örva eftirspurn og styðja við loftslagsvæna verðmætasköpun á Íslandi. Nánari útfærslu tillagna að aðgerðum verði lokið fyrir 1. maí 2021. Við leggjum til nokkrar aðgerðir og mig langar að drepa aðeins á þær.
Í fyrsta lagi að stofnaður verði grænn fjárfestingarsjóður í eigu hins opinbera sem styðji við loftslagsvæna atvinnuuppbyggingu og grænan hátækniiðnað. Ríkið leggi sjóðnum til 5 milljarða kr. í hlutafé. Sjóðurinn leiti eftir samstarfi við einkafjárfesta, taki mið af aðgerðaáætlun stjórnvalda í loftslagsmálum og stefnu Vísinda- og tækniráðs í allri sinni starfsemi og ýti undir góða stjórnarhætti í félögum sem hann fjárfestir í. Umhverfisráðherra skipi í stjórn sjóðsins, m.a. eftir tilnefningu náttúruverndarsamtaka, samtaka launafólks og samtaka atvinnurekenda.
Í öðru lagi að umhverfis- og auðlindaráðherra hafi forgöngu um að mótuð verði ný aðgerðaáætlun í loftslagsmálum sem geri ráð fyrir 60% samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda fyrir árið 2030 miðað við árið 2005. Markmið um kolefnishlutleysi árið 2040 verði fest í lög, skerpt á sjálfstæði og aðhaldshlutverki loftslagsráðs gagnvart stjórnvöldum og stjórnsýsla loftslagsmála efld.
Í þriðja lagi að framkvæmdum vegna borgarlínu á höfuðborgarsvæðinu verði flýtt og 1,5 milljarða kr. viðbótarframlag veitt til uppbyggingar stofnleiða fyrir hjólreiðar á næsta ári. Betri samgöngum ohf. verði falið að flýta þeim framkvæmdum í samgöngusáttmála höfuðborgarsvæðisins sem eru mannaflafrekar og skila miklum loftslagsávinningi. Jafnframt verði stutt við landsbyggðarstrætó til að gera auðveldara og ákjósanlegra að ferðast milli landshluta með strætisvagni.
Í fjórða lagi að ráðist verði í markvissar aðgerðir til að hraða orkuskiptum á láði og legi. Stutt verði við uppbyggingu rafhleðslustöðva um allt land með það fyrir augum að nýskráningu bensín- og dísilbíla verði hætt frá og með árinu 2025. Flutnings- og dreifikerfi rafmagns verði styrkt svo að kerfið standi undir auknu álagi, meðal annars vegna rafvæðingar hafna. Framlög til Orkusjóðs verði auk þess tvöfölduð.
Í fimmta lagi að ríkissjóður hafi milligöngu um hagstæðar lánveitingar til sveitarfélaga vegna loftslagsvænna fjárfestinga og byggða- og samfélagsþróun verði efld með 800 millj. kr. aukaframlagi til sóknaráætlana landshluta árið 2021.
Í sjötta lagi að ráðist verði í kraftmikið átak í skógrækt, landgræðslu og endurheimt votlendis, birkiskóga og kjarrlendis. Stuðningur við landbótaverkefni frjálsra félagasamtaka verði stóraukinn og sett af stað markviss vinna við endurskoðun styrkjakerfis og skattumhverfis til að ýta undir ábyrga landnýtingu og gera bændum kleift að einbeita sér í auknum mæli að kolefnisbindingu, endurheimt votlendis og uppgræðslu á illa förnu landi.
Í sjöunda lagi að stofnaður verði Umhverfis- og garðyrkjuskóli með starfsnámi á framhaldsskólastigi að Reykjum í Ölfusi, aðgengi að tæknifræðinámi utan höfuðborgarsvæðisins verði aukið og stutt við uppbyggingu háskólaútibús á Austurlandi. Stutt verði við námstengd vinnumarkaðsúrræði fyrir atvinnuleitendur og fleiri með auknum framlögum til starfsmenntunar, framhaldsfræðslu, símenntunarstöðva, starfsendurhæfingar og vinnustaðanáms.
Í áttunda lagi að skipaður verði starfshópur um skipulega uppbyggingu iðngarða á Íslandi þar sem auðlindastraumar eru fjölnýttir og virði hreinnar orku hámarkað, svo sem til uppbyggingar í matvælaiðnaði, lífrænni eldsneytisframleiðslu, líftækni og garðyrkju.
Í níunda lagi að framlög til launasjóða listamanna verði stóraukin og komið verði til móts við menningarstofnanir sem orðið hafa fyrir tekjutapi vegna samkomubanns. Endurgreiðslur á virðisaukaskatti til framleiðenda kvikmynda og sjónvarpsefnis verði hækkaðar og farið í markvissar aðgerðir til að gera Ísland að ákjósanlegum stað til fullvinnslu kvikmynda.
Í tíunda lagi að gerð verði heildstæð greining á því hvernig bæta megi regluverk og nýta skattalega hvata til að treysta samkeppnishæfni Íslands á sviði nýsköpunar, rannsókna og þróunar og tryggja hugverka- og hátækniiðnaði hagfelldari rekstrarskilyrði. Framlög til Tækniþróunarsjóðs, Rannsóknasjóðs og Innviðasjóðs verði aukin og úrræðið Stuðnings-Kría verði loks fullfjármagnað.
Þetta eru þær tíu aðgerðir sem við leggjum til en að sjálfsögðu viljum við fá fleiri tillögur í vinnslu málsins á þinginu og í framhaldinu hjá stjórnvöldum.
Sá heimsfaraldur sem við stöndum frammi fyrir hefur valdið heimskreppu og sögulegum efnahagssamdrætti á Íslandi. Meira en 20.000 manns eru án vinnu og eftirspurn hefur dregist stórkostlega saman, fjárfestar halda að sér höndum og framleiðsluþættir liggja mjög víða ónýttir. Um leið hafa vextir hins vegar snarlækkað og náð sögulegu lágmarki, hvort sem litið er til skammtíma- eða langtímavaxta. Lánakjör ríkisins í augnablikinu eru því hagstæð og í ljósi framleiðsluslakans í hagkerfinu eru margföldunaráhrif opinberra fjárfestinga og samneyslu umtalsvert meiri nú en í venjulegu árferði.
Við leggjum því til að við þessar krefjandi aðstæður stígi ríkisvaldið fram af festu og nýti fjárfestingarsvigrúmið til að styðja við vistvæna atvinnuuppbyggingu um allt land, auka framleiðslugetu þjóðarbúsins til langframa og renna nýjum stoðum undir verðmætasköpun á Íslandi. Markmiðið er að skapa verðmæt græn störf, efla innviði, auka umsvif í atvinnulífinu og tryggja að viðspyrnan eftir efnahagsáhrif heimsfaraldursins samræmist heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun.
Samkvæmt rannsóknum sem voru unnar af hópi hagfræðinga fyrir Oxford Smith School of Enterprise and the Environment í maí 2020 og byggjast á viðtölum við á þriðja hundrað sérfræðinga og stjórnenda í fjármálaráðuneytum og seðlabönkum víða um heim, eru fjárfestingar í grænni nýsköpun og þróun og uppbygging innviða og flutnings- og dreifikerfa fyrir endurnýjanlega orku á meðal þeirra efnahagslegu örvunaraðgerða sem hafa margfeldisáhrif og eru þannig ákjósanlegar á krepputímum þegar framleiðsluþættir liggja ónýttir eða illa nýttir og fjárfestingar í einkageiranum eru við frostmark. Þessi þingsályktunartillaga grundvallast á þeirri djúpu sannfæringu að markmið um sjálfbærni og kolefnishlutleysi árið 2040 falli vel að markmiðum um aukin lífsgæði og fjölgun starfa fyrir almenning í landinu. Með samþykkt hennar og framkvæmd aðgerðanna yrði stigið mikilvægt skref í átt að sjálfbærara og betra samfélagi hér á Íslandi.
Milliríkjanefnd Sameinuðu þjóðanna um loftslagsmál hefur áætlað að verja þurfi 2,5% af heimsframleiðslu árlega til loftslagsmála næstu árin svo takmarka megi hlýnun við 1,5°C miðað við meðalhitastig fyrir iðnbyltingu. Rannsóknir sýna allar að næstu fimm til tíu ár skipta sköpum fyrir mannkynið og vistkerfi jarðar. Við vitum að ríkustu 10% heimsbyggðarinnar eru ábyrg fyrir helmingi af allri losun gróðurhúsalofttegunda en afleiðingar þeirrar losunar koma hins vegar harðast niður á fátækustu þjóðum heims. Þannig er baráttan gegn hamfarahlýnun óaðskiljanlegur þáttur í baráttunni gegn ójöfnuði á heimsvísu og ábyrgð ríkra þjóða eins og Íslendinga er því mjög mikil.
Því miður höfum við Íslendingar ekki staðið okkur nógu vel í þeim efnum undanfarna áratugi. Frá því að Ísland skrifaði undir Parísarsáttmálann árið 2015 hefur losun haldið markvisst áfram að aukast. Ljóst er að aðgerðaáætlun ríkisstjórnarinnar í loftslagsmálum gengur of skammt og markmið sem ríkisstjórnin kynnti nýverið er of þokukennt.
Í október 2020 samþykkti Evrópuþingið að ná fram 60% samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda fyrir árið 2030. Danir hafa gengið enn lengra og stefna nú að 70% samdrætti losunar. Ísland er hins vegar eftirbátur nágrannalandanna og Evrópusambandsins í þeim efnum, en gildandi aðgerðaáætlun ríkisstjórnarinnar í loftslagsmálum gerði ráð fyrir 35% samdrætti en síðan var það aukið í 55%. Það er í rauninni ekki fjármagnað og ekki hefur komið fram með skýrum hætti með hvaða hætti á yfir höfuð að gera það.
Ísland hefur nefnilega alla burði til að, ja, ef ekki skara fram úr í loftslagsmálum þá a.m.k. sýna mörgum öðrum þjóðum gott fordæmi og vera jafnfætis þeim sem fremst standa. Nýting á endurnýjanlegri orku hefur skapað Íslandi nokkra sérstöðu meðal þjóða en Ísland varð fyrst ríkja til að nýta jarðhita til almennrar húshitunar löngu áður en loftslagssamningur Sameinuðu þjóðanna var gerður árið 1992 og hefur verið leiðandi í útflutningi þekkingar á sviði slíkrar nýtingar. Við höfum séð að Auðlindagarðurinn á Reykjanesi, þar sem afgangsstraumar úr orkuverum nýtast til fjölbreyttrar atvinnu- og verðmætasköpunar, getur verið skólabókardæmi um sóknarfæri sem felast í sjálfbærri þróun og framsýnni hugsun. Að sama skapi má benda á að gróska er á svipuðum vettvangi í sjálfbærri orkunýtingu á Norðausturlandi, undir formerkjum fyrirtækisins Eims, þar sem sveitarfélög og orkufyrirtæki vinna saman að nýsköpun og bættri nýtingu orkuauðlinda.
Loks má benda á að íslensk fyrirtæki og vísindamenn hafa þróað byltingarkenndar tæknilausnir í loftslagsmálum sem hafa vægast sagt vakið heimsathygli. Þannig er Hellisheiði núna eini staðurinn í heimi þar sem koltvíoxíð úr andrúmslofti er fangað og því fargað og dælt niður í jörðina. Öll þessi verkefni stuðla að atvinnu- og verðmætasköpun á grunni sjálfbærni, nýsköpunar og hátækni og svara því kalli sem íslenskt atvinnulíf þarf svo á að halda, að fjölga stoðunum undir starfsemi okkar þannig að við lágmörkum þær hættur sem skapast við tilfallandi héraðsbrest. Og ég held að þau svari líka miklu betur kalli unga fólksins okkar um störf sem það vill vinna í framtíðinni.
Ég held að það sé alveg ljóst að markaðsöflin leysa ekki loftslagsvandann upp á eigin spýtur. Það gildir um aðgerðir til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda og líka um aðgerðir til að binda og farga kolefni. Til að Ísland geti náð miklum árangri þar og orðið leiðandi í sjálfbærri þróun og grænni uppbyggingu þarf hið opinbera að taka frumkvæði og vísa veginn. En við megum heldur ekki gleyma því að það engin sátt verður um hröð orkuskipti og breytingar á atvinnu- og lifnaðarháttum nema við höfum líka velferðarsjónarmið að leiðarljósi þannig að tryggt sé að við þau umskipti falli ekki allur kostnaður á tekjulægri hópa eða íbúa í dreifðum byggðum.
Ég sé að tími minn er að verða búinn þannig að ég ætla að fara að ljúka þessu. Ég verð að nefna það í lokin að við áætlum að aðgerðirnar sem hér eru lagðar til kosti um 20 milljarða kr. sem fær mig til að efast um að ríkisstjórnin geti bara sisvona aukið markmið sín í loftslagsmálum án þess að það kosti nokkuð. Við teljum hins vegar að þetta sé auðvitað ekki nettókostnaðurinn vegna þess að þetta átak og þessar aðgerðir munu skila sér í auknum hagvexti, fjölgun starfa og auðvelda Íslandi að standa við alþjóðlegar skuldbindingar sínar. Samhliða eflingu almenningssamgangna, hröðun orkuskipta, bættri landnýtingu, grænni innviðafjárfestingu og skipulagðri uppbyggingu iðngarða er auðvitað líka lagt til að efla hugvitsiðnað, nýsköpun og þróun, listir og menningu. En með öllu þessu gæti okkur auðnast að skapa miklu meiri fjölbreytni í íslensku atvinnulífi, sem við þurfum svo virkilega á að halda, og búið til betra og ekki síst miklu skemmtilegra samfélag.
