innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta.
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta sem er á þingskjali 291 og er 255. mál þingsins.
Núgildandi lög um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta, nr. 98/1999, tóku gildi þann 1. janúar 2000. Markmið laganna er að veita innstæðueigendum í viðskiptabönkum og sparisjóðum og viðskiptavinum fyrirtækja sem nýta sér heimildir laga til að stunda viðskipti með verðbréf lágmarksvernd gegn greiðsluerfiðleikum viðkomandi fyrirtækis í samræmi við ákvæði laganna. Með lögunum voru innleiddar tvær tilskipanir Evrópusambandsins; annars vegar um tryggingakerfi fyrir fjárfesta númer 9 frá 1997 og hins vegar um innlánatryggingakerfi númer 19 frá 1994.
Sú fyrrnefnda kveður á um samræmdar reglur um lágmarksvernd fyrir fjárfesta sem eiga kröfu vegna viðskipta með verðbréf á hendur fyrirtæki í verðbréfaþjónustu og lánastofnanir í tengslum við greiðsluerfiðleika viðkomandi fyrirtækis. Þeirri síðarnefndu er ætlað að tryggja innstæðueigendur, upp að vissu marki, gegn greiðsluerfiðleikum viðskiptabanka og sparisjóða. Tilskipanirnar voru liður í aðgerðum Evrópusambandsins til að mynda sameiginlegan markað fyrir banka- og verðbréfaþjónustu innan Evrópska efnahagssvæðisins.
Með frumvarpi því sem varð að lögum nr. 98/1999 var lagt til að Tryggingarsjóður viðskiptabanka, innstæðudeild Tryggingarsjóðs sparisjóða og nýtt tryggingakerfi fyrir fjárfesta rynnu saman í einn sjóð, Tryggingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta.
Tryggingarsjóður innstæðueigenda og fjárfesta, sem í daglegu tali er nefndur tryggingarsjóður, tók til starfa við gildistöku laganna þann 1. janúar 2000. Samkvæmt lögunum er sjóðurinn sjálfseignarstofnun sem skipt er í tvær deildir; innstæðudeild og verðbréfadeild. Hvorug deildin ber ábyrgð á skuldbindingum hinnar. Viðskiptabankar, sparisjóðir, fyrirtæki í verðbréfaþjónustu og aðrir sem nýta sér heimildir laga til að stunda viðskipti með verðbréf í samræmi við lög um verðbréfaviðskipti og hafa staðfestu hér á landi skulu eiga aðild að sjóðnum. Sama gildir um útibú þessara aðila innan EES og í aðildarríkjum stofnsamnings Fríverslunarsamtaka Evrópu.
Heildareign innstæðudeildar sjóðsins skal nema a.m.k. 1% af meðaltali tryggðra innstæðna í viðskiptabönkum og sparisjóðum á næstliðnu ári og heildareign verðbréfadeildar nema a.m.k. 100 millj. kr. Í lögunum er m.a. kveðið á um rekstur, fjármögnun, greiðsluskyldu og fjárhæð greiðslna úr sjóðnum. Þar kemur fram að dugi eignir sjóðsins ekki til fullrar tryggingar skuli krafa hvers tryggðs innstæðueiganda að 1,7 milljónum króna greidd að fullu en eftir það skuli greitt hlutfallslega inn á allar kröfur. Þessi fjárhæð er tengd við gengi evru eins og það var 5. janúar 1999 og telst vera 20.887 evrur.
Ólgan sem ríkt hefur á alþjóðlegum fjármálamörkuðum undanfarin missiri hefur m.a. orðið til þess að Evrópusambandið hefur þegar hafið endurskoðun á regluverki sínu á þessu sviði en þann 11. mars 2009 tók gildi tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins um breytingu á tilskipun nr. 19 frá 1994 að því er varðar fjárhæðir innstæðutrygginga og greiðslufresti. Tilskipunin, sem hefur númerið 14 frá 2009, er þó aðeins fyrsta skrefið sem stigið hefur verið við endurskoðun tryggingakerfisins og er vinna í gangi um frekari breytingar.
Um fyrrgreinda atriðið segir í aðfaraorðum tilskipunarinnar að það sé sýnt að sú fjárhæð sem tilskipun númer 19 frá 1994 tryggi, þ.e. 20.000 evrur, sé ófullnægjandi og með það að markmiði að viðhalda trausti innstæðueigenda og til að endurheimta stöðugleika á fjármálamörkuðum þurfi strax að hækka fjárhæðina í 50.000 evrur. Jafnframt er í tilskipuninni kveðið á um að fyrir árslok 2010 skuli tryggð heildarfjárhæð hvers innstæðueiganda miðast við 100.000 evrur. Sá fyrirvari er þó settur við síðastgreinda atriðið að framkvæmdastjórninni er ætlað, fyrir árslok 2009, að skila Evrópuþinginu og ráðinu mati sínu á áhrifum þetta mikillar hækkunar tryggingarfjárhæðar. Verði það mat framkvæmdastjórnarinnar að þetta mikil hækkun sé óviðeigandi skal hún skila Evrópuþinginu og ráðinu tillögum til viðeigandi lausnar. Þess má geta þessu til viðbótar að frændur okkar Norðmenn hafa barist fyrir því að tryggingarfjárhæðin sé talsvert hærri eða ríflega 200.000 evrur eða 2 milljónir norskra króna.
Síðargreinda atriðið, þ.e. stytting greiðslufresta, kveður því á um að rétthafar úr tryggingakerfinu skuli hljóta greiðslu fyrr en áður.
Ísland hefur eins og alkunna er ekki farið varhluta af þeirri ólgu sem undanfarið hefur ríkt á alþjóðlegum fjármálamörkuðum. Eftir hrun þriggja stærstu viðskiptabanka landsins haustið 2008 þykir sýnt að breyta þurfi gildandi löggjöf um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta enda hafa gríðarlegar ábyrgðir fallið á Tryggingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta einkum vegna starfsemi erlendra útibúa Landsbankans í Bretlandi og Hollandi vegna Icesave-reikninganna en innan EES gildir það fyrirkomulag að útibú er að meginstefnu til undir eftirliti stjórnvalda í heimaríki ásamt því sem það fellur undir tryggingakerfi innstæðna í heimaríkinu.
Ekki verður hér gerð frekari grein fyrir ábyrgðunum sem féllu á Tryggingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta heldur vísast til athugasemda með frumvarpi til laga um heimild til handa fjármálaráðherra, fyrir hönd ríkissjóðs, til að ábyrgjast lán Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta.
Þau tvö atriði sem hér hefur verið gerð grein fyrir, annars vegar breytingar á regluverki Evrópusambandsins og hins vegar þær ábyrgðir sem fallið hafa á Tryggingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta kalla á heildarendurskoðun á lögunum.
Frumvarpið skiptist í átta kafla og eru almenn ákvæði í I. kafla. Þar er farin sú leið að skýra merkingar tiltekinna orða sem tíðum koma fyrir í frumvarpinu. Í II. kafla er einkum að finna greinar sem varða stofnun, skipulag og starfsemi Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta, sem í frumvarpinu er nefndur sjóðurinn. Í III. kafla frumvarpsins eru greinar sem varða vernd innstæðueigenda en í IV. kafla greinar sem varða vernd fjárfesta. Þessi aðgreining þykir til þess fallin að vera til skýringar enda byggir tryggingavernd innstæðueigenda annars vegar og tryggingavernd fjárfesta hins vegar ekki á einni og sömu tilskipun Evrópusambandsins.
Í III. kafla frumvarpsins er gert ráð fyrir tveimur innstæðudeildum, A-deild og B-deild. A-deildinni er ætlað að vera hin nýja innstæðudeild er taki til starfa þann 1. janúar 2010, verði frumvarpið að lögum. Frá þeim tíma skulu innlánsstofnanir greiða iðgjald til A-deildar. B-deildinni er ætlað að starfa samkvæmt gildandi lögum nr. 98/1998, að undanskildum nánar tilteknum ákvæðum. Verði frumvarpið að lögum skal B-deild lögð niður þegar greiðslu skuldbindinga hennar er lokið vegna ábyrgða sem fallið hafa á innstæðudeild sjóðsins fyrir gildistöku laganna.
Mun ég nú, hæstv. forseti, víkja að helstu nýmælum eða breytingum sem gerð er tillaga um í frumvarpinu.
Lögð er til stofnun nýrrar innstæðudeildar, A-deildar, sem taki við iðgjaldi frá innlánsstofnunum frá 1. janúar 2010, verði frumvarpið að lögum. Lagt er til að heildarfjárhæð tryggðra greiðslna hvers einstaks innstæðueiganda úr A-deild skuli nema heildarfjárhæð tryggðra innstæðna hans í hlutaðeigandi innlánsstofnun, þó aldrei hærri fjárhæð en sem nemur jafnvirði 50.000 evra og að sjóðurinn verði ekki krafinn um frekari greiðslu. Þannig er í frumvarpinu lögð til talsverð hækkun lágmarkstryggingaverndar innstæðueigenda frá því sem kveðið er á um í núgildandi lögum, en samkvæmt gildandi lögum er lágmarkstryggingaverndin rúmar 20.000 evrur en ekkert hámark er hins vegar á verndinni. Þannig er í frumvarpinu í raun fallið frá því að kveða á um lágmarkstryggingu og í staðinn kveðið á um hámarkstryggingu.
Ekki er á þessu stigi lagt til að tryggingin hækki í 100.000 evrur þann 1. janúar 2010 líkt og tilskipun Evrópusambandsins númer 14 frá 2009 ráðgerir. Sú ákvörðun að ganga ekki lengra í þessum efnum mótast af því að í tilskipuninni er fyrirvari um að hugsanlega verði ekki, á vettvangi sambandsins, um slíka hækkun að ræða. Samkvæmt tilskipuninni ræðst framangreint af mati framkvæmdastjórnarinnar á hækkuninni sem framkvæmdastjórninni er ætlað að skila Evrópuþinginu og ráðinu fyrir árslok 2009. Því þykir eðlilegra að gera síðar, gerist þess þörf, samsvarandi breytingar á hérlendum lögum, þ.e. til samræmis við mat framkvæmdastjórnarinnar og ákvörðun Evrópusambandsins um þetta atriði en skiptar skoðanir eru um fjárhæðarmörkin innan sambandsins.
Samkvæmt núgildandi lögum er iðgjald til tryggingarsjóðs greitt eftir á vegna nýliðins árs. Fundin er staða tryggðra innstæðna í viðskiptabönkum og sparisjóðum annars vegar við upphaf árs og hins vegar í lok árs en síðan tekið meðaltal. Heildareign innstæðudeildar sjóðsins skal að lágmarki nema 1% af meðaltalinu. Þetta fyrirkomulag hefur þann ókost að þegar mikil aukning verður á innstæðum á skömmum tíma hefur ekkert iðgjald verið greitt af aukningunni fyrr en löngu síðar. Þannig má segja að áhættan sé tryggð án þess þó að iðgjald hafi verið greitt.
Ekki síst vegna þessa er í frumvarpinu gerð tillaga um verulega breytt fyrirkomulag hvað varðar innheimtu iðgjalds og að innlánsstofnanir greiði viðbótariðgjald vegna tiltekinna áhættuþátta. Lögð er til hækkun fastaiðgjaldsins úr 0,15% á ársgrundvelli í 0,3% á ársgrundvelli og að sjóðurinn skuli ná 4% af heildartryggðum innstæðum áður en kemur til afsláttar á iðgjaldi. Lagt er til að iðgjald greiðist ársfjórðungslega og að það miðist við bókfærða stöðu tryggðra innstæðna í lok næstliðins ársfjórðungs fyrir gjalddaga. Þá skuli innlánsstofnanir greiða viðbótariðgjald ef markaðshlutdeild þeirra fer yfir 25% og eins ef hlutfall innstæðna viðkomandi innlánsstofnana á móti tilteknum eignum fer niður fyrir tiltekin mörk. Með tillögu um breytingar í þessa veru er markmiðið það að iðgjöld til sjóðsins endurspegli sem best þá áhættu sem til staðar er hverju sinni.
Enn fremur er gerð tillaga um verulega hækkun tryggingarfjárhæðar og breytt greiðslufyrirkomulag við útgreiðslu úr sjóðnum. Með þeim breytingum eru innleidd ákvæði tilskipunar ESB nr. 14 frá 2009, eins og áður segir. Sá þriggja mánaðar frestur sem tilskipun nr. 19 frá 1994 heimilar til útgreiðslu úr tryggingakerfinu er að flestra mati of rúmur, auk þess að stríða bæði gegn hagsmunum innstæðueigenda og þörfinni á að viðhalda trausti þeirra á fjármálakerfinu. Er tímafrestur þessi fastsettur við tuttugu daga. Eins eru styttir tímafrestir sem eftirlitsaðilar hafa til að ákveða hvort reyni á greiðsluskyldu tryggingakerfisins.
Lagt er til að nýttar verði heimildir tilskipunar Evrópusambandsins að undanskilja tryggingavernd innstæður tiltekinna innstæðueigenda umfram það sem er í gildandi lögum. Því er í frumvarpinu tiltekið að ákveðnar innstæður njóti ekki verndar. Sama á við um heimildir til að takmarka tryggingavernd fjárfesta vegna tiltekinna verðbréfa og reiðufjár.
Sérstaka grein er að finna í frumvarpinu og í bráðabirgðaákvæði með því um svokallaða B-deild. Tiltekin ákvæði gildandi laga gilda áfram um þá deild vegna ábyrgða sem fallið hafa á innstæðudeild sjóðsins.
Hæstv. forseti. Eins og áður hefur komið fram í máli mínu verður lágmarksvernd innstæðueigenda hækkuð úr 20.887 evrum í 50.000 evrur, verði frumvarp þetta að lögum. Umreiknað á genginu 180 krónur fyrir evruna hækkar því tryggingaverndin úr tæpum 3,8 milljónum í 9 milljónir króna.
Verði enn hækkun á lágmarksverndinni upp í 100.000 evrur um áramótin 2010/2011 verður hún þá komin upp í 18 milljónir króna að óbreyttu gengi.
Að teknu tilliti til þessarar auknu tryggingaverndar, mikillar hækkunar iðgjaldagreiðslna í tryggingarsjóð, sem aftur flýtir sjóðsmyndun hans og að mun hraðar hefur gengið að endurskipuleggja fjármálamarkaðinn en bjartsýnustu menn þorðu að vona er þess að vænta að ekki verði talin þörf fyrir aðrar innstæðutryggingar eða ábyrgðir.
Þrátt fyrir það sem sagt er hér að framan liggja engar fyrirætlanir fyrir um það að afnema eða breyta yfirlýsingunni frá því í október 2008 um ábyrgðir á innstæðum. Vil ég að þetta komi skýrt fram í tilefni af vangaveltum sem verið hafa í fjölmiðlum að undanförnu. Þegar að því kemur að ríkisábyrgð verður aflétt af innstæðum hér á landi mun verða gefinn rúmur aðlögunartími.
Ég legg til, hæstv. forseti, að máli þessu verði að umræðu lokinni vísað til 2. umr. og hv. viðskiptanefndar.
