staða Íslands í neytendamálum.

Hæstv. forseti. Við erum að hefja sérstaka umræðu um stöðuna í neytendamálum hér á landi. Hv. þm. Þórunn Egilsdóttir, þingflokksformaður Framsóknarflokksins, var búin að biðja um þessa umræðu og ég vil þakka hæstv. ráðherra, Þórdísi K. R. Gylfadóttur, fyrir að ljá máls á þessari umræðu hér í dag. Ég ætla að fylgja þessu eftir.

Málaflokkur neytenda er víðfeðmur og skiptir neytendur miklu máli og því mikilvægt að við tökum þessa umræðu hér reglulega, ekki einvörðungu þegar svo ber við að mál af því tagi eru til umfjöllunar í formi frumvarpa eða þingsályktunartillagna heldur ekki síður að við veltum því upp hver staða þessara mála er, hver staða íslenskra neytenda er í raun í samanburði við Norðurlöndin t.d. og í öðrum alþjóðlegum samanburði.

Það kemur fram í skýrslu hæstv. ferðamála-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra frá 146. löggjafarþingi m.a. að síðustu áratugina hafi hagsmunir neytenda og neytendaréttur fengið meira vægi í löggjöf á Vesturlöndum. Enn fremur að þótt margt jákvætt hafi áunnist hér á Íslandi séu neytendamál og neytendavernd engu að síður enn brotakenndur málaflokkur á Íslandi. Þar er m.a. bent á að upplýsingar um lagaleg réttindi neytenda séu ekki nægilega aðgengilegar fyrir almenning. Lög og reglur eiga að tryggja rétt neytenda, aukinheldur að gera neytendum kleift að ná fram rétti sínum. Margbreytileiki viðskipta og umfang er augljós og munur á því að kaupa til að mynda gallabuxur úti í búð sem reynast vera gallaðar þegar heim kemur eða fjárfesta í húsnæði með leyndan galla eða útkljá ágreiningsefni á leigumarkaði þegar leigutaki þarf að leita réttar gagnvart leigusala.

Nú liggur fyrir þinginu í hv. allsherjar- og menntamálanefnd frumvarp til laga um úrskurðarnefndir á sviði neytendamála þar sem markmiðið er að tryggja neytendum aðgang að skilvirkri og faglegri málsmeðferð við lausn ágreinings neytenda við seljendur og treysta umgjörð um lausn deilumála utan dómstóla. Þetta er innleiðing tilskipunar sem tryggir betur að neytendur geti skotið slíkum deilumálum við seljendur fyrir úrskurðarnefnd hafi ekki tekist að sætta mál. Í dag eru margir flokkar sem falla á milli svo að þetta mál ætti að geta orðið nokkur réttarbót fyrir neytendur og um leið aukin réttarvernd.

Einnig liggur fyrir þinginu þingsályktunartillaga um skilarétt, inneignarnótur og gjafabréf og þar er brýnt að uppfæra og samræma verklagsreglur. Þá veltir maður fyrir sér hversu upplýstir neytendur eru um rétt sinn — við tölum oft um neytendavitund í því efni — og um hvert þeir geti leitað og hversu aðgengileg þjónustan er.

Hvernig umhverfi höfum við búið neytendum á sviði réttar og verndar? Það eru upplýsingar, fræðsla, lög, reglur og stofnanaumgjörð. Neytendastofa gegnir mikilvægu lagalegu hlutverki á sviði neytendaréttar. Hún sinnir eftirliti í neytendamálum, stuðlar að fræðslu til almennings um neytendamál og tekur við kvörtunum og ábendingum neytenda og sinnir jafnframt kærunefnd lausafjár- og þjónustukaupa. Neytendasamtökin eru frjáls félagasamtök og sinna vel öflugu starfi við að gæta hagsmuna neytenda og tala máli þeirra. Á vegum samtakanna er líka starfrækt neytendaaðstoð sem er sérstök þjónusta fyrir alla og er hún fjármögnuð að hluta til með opinberu fé. Til marks um umfangið og mikilvægi málaflokksins, vil ég segja, bárust neytendaaðstoðinni 6.000 erindi árið 2016. Allsherjarréttarlegt eftirlit með háttsemi aðila á neytendamarkaði er svo fyrst og fremst í höndum Neytendastofu og Fjármálaeftirlits.

Skýrslan sem ég vitnaði til, skýrsla hæstv. ráðherra um neytendamál, er ágætisgrunnur að þeirri umræðu sem við tökum hér í dag og ég hef að hluta til rakið en skil eftir fyrir hæstv. ráðherra og umræðuna hér á eftir frekari vangaveltur um stofnanaumgjörðina, um stöðu neytendamála á fjármálamarkaði, um verklagsreglur um gjafabréf, skilarétt og inneignarnótur og um merkingar matvæla.

Eftir standa stórar spurningar, hvort neytendamál hafi hreinlega fengið nægt vægi hér á Íslandi og hvað hæstv. ráðherra hyggst fyrir til að auka vægi málaflokksins, hvað við getum lært af Norðurlöndunum til að mynda á þessu sviði, og eins og formaður Neytendasamtakanna, Breki Karlsson, kallaði nýverið eftir í umræðu um verðlagsmál matvöru, (Forseti hringir.) hvort ekki skorti hreinlega heildarstefnu fyrir málaflokkinn.