málefni innflytjenda.
Virðulegi forseti. Ég flyt hér nefndarálit með breytingartillögu frá meiri hluta velferðarnefndar um frumvarp til laga um breytingu á lögum um málefni innflytjenda, móttaka flóttafólks og innflytjendaráð. Þetta mál fór í gegnum velferðarnefnd í fyrra nær óbreytt og við kláruðum það og afgreiddum með nefndaráliti en ekki náðist að klára það hér í þingsal og því er það flutt aftur. Við tókum það að sjálfsögðu til umfjöllunar í nefndinni og við höfum fengið gesti í málinu og níu umsagnir bárust.
Með frumvarpinu eru lagðar til breytingar á lögum um málefni innflytjenda sem miða m.a. að því að fela Fjölmenningarsetri víðtækara hlutverk vegna samræmdrar móttöku flóttafólks með því að fela stofnuninni að veita sveitarfélögum faglegar leiðbeiningar og ráðgjöf í tengslum við móttöku flóttafólks, með ýmsum hætti. Frumvarpið er endurflutt og er vísað til umfjöllunar um 457. mál á 150. löggjafarþingi. Meiri hlutinn leggur til grundvallar sömu sjónarmið og meiri hluti velferðarnefndar gerði á fyrra þingi.
Fyrir nefndinni komu fram sjónarmið um að í lögum og reglum um móttöku flóttamanna og þjónustu við þá sem og varðandi innflytjendur sé brýnt að huga sérstaklega að aðstæðum og þörfum fatlaðs fólks almennt og sérstaklega barna og ungmenna. Einnig kom fram að hætta væri á því að fatlað fólk af erlendum uppruna færi á mis við þjónustu sem það ætti rétt á lögum samkvæmt vegna skorts á viðeigandi stuðningi. Einnig kom fram það sjónarmið að æskilegt væri að hafa samsetningu innflytjendaráðs fjölbreyttari með tilliti til fulltrúa innan ráðsins, enda er um mjög góðan ráðgjafarvettvang að ræða sem styður við vinnu ráðuneyta. Við umfjöllun nefndarinnar hafa einnig komið fram sjónarmið um mikilvægi þess að virkt og formlegt samráð sé haft við helstu aðila sem koma að málefnum flóttafólks og til að tryggja það sé þörf á að það komi fram hvaða aðila átt sé við í 3. mgr. a-liðar 2. gr. frumvarpsins.
Meiri hlutinn telur mikilvægt að við samráð sé kannað hvaða aðilar komi að móttöku flóttafólks á Íslandi hverju sinni og hvort til staðar séu virk hagsmunasamtök fyrir þann hóp. Meiri hlutinn leggur enn fremur áherslu á að hugað verði sérstaklega að viðkvæmum hópum og að hagsmunaaðilar verði kallaðir til ef þörf er á. Einnig leggur meiri hlutinn áherslu á að samráð verði haft við heilbrigðisstofnanir.
Við umfjöllun nefndarinnar kom fram ábending frá Sambandi íslenskra sveitarfélaga um að þörf kynni að vera á að félagsmálaráðuneyti vistaði sérstakan sjóð, viðbragðssjóð, sem aðstoðaði sveitarfélög við að mæta óvæntum kostnaði vegna móttöku flóttafólks.
Meiri hlutinn beinir því til ráðuneytisins að metin verði þörf á slíku úrræði og eftir atvikum umfang í samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga.
Við umfjöllun nefndarinnar kom fram það sjónarmið að óljóst væri í 2. gr. frumvarpsins hvort Fjölmenningarsetur ætti aðeins að veita sveitarfélögum ráðgjöf vegna einstaklinga sem fá stöðu flóttamanns og mannúðarleyfi hér á landi, en ekki vegna einstaklinga sem eru ríkisfangslausir og fá alþjóðlega vernd á grundvelli 37. gr. laga um útlendinga, nr. 80/2016, sem ekki séu skilgreindir sem flóttamenn. Skilgreiningu á hugtakinu alþjóðleg vernd megi finna í 1. tölulið 3. gr. laga um útlendinga og nær það yfir flóttafólk, þá sem fá mannúðarleyfi, þá sem fá viðbótarvernd og ríkisfangslausa og því eigi það hugtak betur við en hugtakið flóttamenn ef ætlunin sé að ákvæðið nái til allra þeirra sem fá alþjóðlega vernd.
Meiri hlutinn tekur undir fyrrgreint sjónarmið að óljóst sé nákvæmlega til hvaða hópa hugtakið flóttafólk taki, sé höfð hliðsjón af ákvæðum laga um útlendinga. Meiri hlutinn bendir á að í greinargerð með frumvarpinu komi fram að með hugtakinu flóttafólk sé vísað til einstaklinga sem hafi fengið stöðu flóttamanna á grundvelli 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, einstaklinga sem fengið hafa dvalarleyfi vegna fjölskyldusameiningar við flóttamann sem hefur fengið stöðu samkvæmt 37. gr. sömu laga, einstaklinga sem fengið hafa synjun um alþjóðlega vernd en fengið dvalarleyfi á grundvelli ríkra mannúðarsjónarmiða samkvæmt 1. mgr. 74. gr. sömu laga og einstaklinga sem íslenska ríkið hefur boðið að setjast að á Íslandi í samstarfi við Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna samkvæmt 43. gr. sömu laga. Í 1. tölulið 3. gr. laga um útlendinga er hugtakið alþjóðleg vernd skilgreint þannig að undir það falli vernd einstaklinga sem hingað leita og fullnægja skilyrðum A-liðar 1. gr. alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna, verndar sem veitt er á grundvelli reglna um viðbótarvernd og verndar sem veitt er ríkisfangslausum einstaklingum samkvæmt samningi um réttarstöðu ríkisfangslausra einstaklinga frá 1954. Skilgreiningin nær því t.d. ekki til einstaklinga sem fengið hafa dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga.
Til skýringar á því til hvaða hópa samræmd móttaka Fjölmenningarseturs, í samráði við sveitarfélög, taki leggur meiri hlutinn til breytingu þess efnis að í stað þess að mælt sé fyrir um að móttakan taki til flóttafólks komi fram í ákvæðinu til hvaða einstaklinga móttakan eigi að taka, með vísan til viðeigandi lagaákvæða. Meiri hlutinn leggur einnig til breytingu á fyrirsögn frumvarpsins til samræmis við framangreinda breytingartillögu um þá einstaklinga sem móttakan tekur til.
Þá tek ég aðeins fyrir persónuverndina, en fyrir nefndinni komu fram ýmis sjónarmið er varða persónuvernd, m.a. um að skýra þurfi nánar tilgang að baki vinnslu persónuupplýsinga með vísan til hlutverks og verkefna Fjölmenningarseturs. Fyrir nefndinni komu fram þær skýringar að hlutverk Fjölmenningarseturs felist m.a. í því að halda utan um boð móttökusveitarfélaga um búsetu og þjónustu til flóttamanna sem hafa fengið stöðu hér á landi á grundvelli laga um útlendinga. Í því felist nánar til tekið að para saman einstaklinga við sveitarfélög og byggist sú pörun á því að ákveðnar grunnupplýsingar liggi fyrir svo að hægt sé að velja sveitarfélög sem geti sinnt þörfum einstaklingsins sem best. Við framkvæmd þess hlutverks þurfi Fjölmenningarsetur að safna upplýsingum frá sveitarfélögum með hliðsjón af ákveðnum þáttum sem skipta máli fyrir búsetu fólksins sem um ræðir, svo sem möguleika á námi, aðgangi að nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, atvinnutækifærum og samgöngum. Einnig þurfi að safna upplýsingum um aðstæður fólksins sjálfs.
Að mati meiri hlutans og í ljósi skýringa sem fram komu fyrir nefndinni er hlutverk Fjölmenningarseturs skýrt í frumvarpinu þar sem setrið veiti m.a. aðstoð við að tengja saman einstaklinga við sveitarfélög sem geti uppfyllt þarfir viðkomandi á sem bestan hátt. Til þess að geta sinnt því hlutverki þurfi setrið að vinna með persónuupplýsingar um einstaklinga til að þeir fái þjónustu frá sveitarfélagi sem hentar best þörfum einstaklinganna.
Þá komu fram sjónarmið um að óskýrt sé hvort brýn nauðsyn kalli á að Fjölmenningarsetri sé nauðsynlegt að vinna með viðkvæmar persónuupplýsingar, t.d. upplýsingar um stéttarfélagsaðild, erfðafræðilegar upplýsingar og lífkennaupplýsingar. Þörf sé á skýrri afstöðu til þess hvaða tegundir persónuupplýsinga Fjölmenningarsetur hafi heimild til að vinna með vegna hlutverks síns og einnig þurfi að tilgreina tilgang slíkrar vinnslu persónuupplýsinga með skýrari hætti. Fyrir nefndinni komu fram þær skýringar að Fjölmenningarsetur muni ekki safna lífkennaupplýsingum. Þær upplýsingar sem það muni vinna með eru m.a. upplýsingar um hvaðan fólk komi, reynsla þess og sálræn áföll, upplýsingar um menntun, fyrri atvinnuþátttöku og fjölskylduhagi, þjóðernisuppruni og heilsufarsupplýsingar, í þeim tilgangi að meta þörf viðkomandi á þjónustu.
Nefndin leitaði skýringa hjá félagsmálaráðuneyti sem benti á að í greinargerð væri tekið fram að Fjölmenningarsetri yrði ekki heimilt að afla viðkvæmra gagna nema brýna nauðsyn bæri til eða að hjá upplýsingaöflun verði ekki komist vegna eðlis máls. Sú heimild sem lögð er til í b-lið 2. gr. frumvarpsins er því nauðsynleg svo að Fjölmenningarsetur geti sinnt því hlutverki sem því er ætlað, þ.e. að para saman sveitarfélög og einstaklinga byggt á þörfum einstaklingsins og getu sveitarfélagsins. Má þar nefna aðgengi að heilbrigðisþjónustu, val á búsetu, húsnæði og fjölskylduhagi svo dæmi séu tekin.
Meiri hlutinn telur brýnt að bæta móttöku einstaklinga með vernd sem hafi ríka þörf fyrir aukinn stuðning fyrst við komu til landsins. Því er mikilvægt að þau sveitarfélög sem taka á móti einstaklingum með vernd geti sinnt þeim vel, fái aukið svigrúm til þess og að ákvarðanataka fari fram á grundvelli fullnægjandi upplýsinga. Fjölmenningarsetri getur því verið nauðsynlegt að vinna með persónuupplýsingar, þar á meðal viðkvæmar persónuupplýsingar, til að sinna hlutverki sínu við samræmda móttöku einstaklinga með vernd og við pörun sveitarfélaga og einstaklinga. Mikilvægt er að einstaklingar sem hafa sérþarfir eða þörf á umönnun á sviði heilbrigðis- eða félagsþjónustu séu paraðir við móttökusveitarfélag sem geti komið sem best til móts við þarfir viðkomandi einstaklinga, samanber 8. tölulið 1. mgr. 11. gr. laga um persónuvernd og vinnslu persónuupplýsinga, nr. 90/2018. Einnig er mikilvægt að vinnsla viðkvæmra persónuupplýsinga fari fram á grundvelli skýrra lagaákvæða og leggur meiri hlutinn því til breytingu sem tryggir Fjölmenningarsetri heimild til vinnslu persónuupplýsinga, þar á meðal viðkvæmra persónuupplýsinga um heilsufar og þjóðernislegan uppruna einstaklinga í framangreindum tilgangi.
Í umsögn Persónuverndar til nefndarinnar var vísað til nefndarálits velferðarnefndar um frumvarpið frá síðasta þingi og tekið fram að stofnunin gerði ekki athugasemdir við að frumvarpið yrði afgreitt með þeim hætti sem þar var lagt til. Benti stofnunin þó á að ekki væri framkvæmt mat á áhrifum vinnslu Fjölmenningarseturs á persónuupplýsingum. Væri slíkt mat ekki framkvæmt við undirbúning löggjafar bæri Fjölmenningarsetri að framkvæma slíkt mat áður en vinnsla persónuupplýsinga hæfist. Meiri hlutinn tekur undir þessa ábendingu Persónuverndar.
Fræðsluskylda. Við umfjöllun nefndarinnar hafa komið fram sjónarmið um að ekki sé skýrt til hvaða stofnunar sé vísað í 3. mgr. b-liðar 2. gr. frumvarpsins um það hvort skyldan til að veita hinum skráða fræðslu um vinnslu persónuupplýsinga hvíli á Fjölmenningarsetri eða hvort hún nái til þeirrar stofnunar sem miðlar persónuupplýsingum til Fjölmenningarseturs. Eðlilegt sé að skyldan hvíli á Fjölmenningarsetri þar sem fræðslan fari fram í tengslum við samskipti hinna skráðu við Fjölmenningarsetur.
Meiri hlutinn telur það vera til bóta að gera orðalagsbreytingu á 3. mgr. b-liðar 2. gr. þess efnis að vísað sé til Fjölmenningarseturs berum orðum og því sé skýrt á hvaða stofnun framangreind skylda hvílir og því leggur meiri hlutinn til breytingu þess efnis.
Síðan kemur breytingartillagan í samræmi við það sem ég hef tekið hér fram. Meiri hlutinn leggur til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum.
Hv. þm. Hanna Katrín Friðriksson, áheyrnarfulltrúi í nefndinni, er samþykk áliti þessu. Lilja Rafney Magnúsdóttir og Ásmundur Friðriksson voru fjarverandi við afgreiðslu málsins.
Undir nefndarálitið rita Helga Vala Helgadóttir formaður, Halla Signý Kristjánsdóttir framsögumaður, Ólafur Þór Gunnarsson, Guðmundur Ingi Kristinsson, Halldóra Mogensen og Vilhjálmur Árnason.
Ég hef þá gert grein fyrir þessu áliti. Ég vonast til að við berum gæfu til að samþykkja þetta frumvarp og það verði ekki stoppað hér í þingsal eins og var gert í fyrra, af hvaða hvötum veit ég ekki. En mér fannst það mjög undarlegt að þetta góða mál næði ekki fram til afgreiðslu. Mér finnst það mjög leitt ef einhver stjórnmálaflokkur hér inni tekur að sér að vera með mjög undarlegar rasískar hugmyndir um þetta frumvarp og telji það til vansa því að Fjölmenningarsetrið hefur það hlutverk að greiða fyrir samskiptum fólks af ólíkum uppruna og efla þjónustu við innflytjendur sem búsettir eru hér á Íslandi. Þetta segir ekki til um úr hvaða aðstæðum fólk kemur en það hlýtur að vera mjög mikilvægt að þeir sem eru sestir hér að á landinu séu upplýstir strax um þá þjónustu sem er í boði. Við getum alveg sagt okkur það að ef fólk fer ekki beint í þær aðstæður sem því kemur best þá veldur það bara auknum kostnaði. Það veldur því að við eyðum tíma, óþarfa tíma jafnvel, lögreglu og félagsmálayfirvalda við að aðstoða við það að gerast bara góður borgari hér á landi og taka þátt í því samfélagi sem við bjóðum upp á. Fjölmenningarsetur hefur þetta hlutverk og gegnir mikilvægu hlutverki í samskiptum þeirra sem eru að koma hingað til lands og þeirra stofnana og sveitarfélaga sem um ræðir og við þurfum öll að leita til sem búum hér á Íslandi. Þeirra hlutverk er að veita stjórnvöldum, aðilum, fyrirtækjum, samtökum og einstaklingum ráðgjöf og upplýsingar. Ég veit ekki hvenær upplýsingar, upplýsingar um þjónustu, upplýsingar um stöðu, geta komið sér illa. Setrið hefur líka það hlutverk að fylgjast með þróun innflytjendamála í þjóðfélaginu, m.a. með upplýsingaöflun, rannsóknum, greiningu og upplýsingamiðlun. Það hefur mikilvægt hlutverk við koma á framfæri við ráðherra, innflytjendaráð og önnur stjórnvöld, ábendingum og tillögum um aðgerðir sem hafa það að markmiði að allir einstaklingar geti verið virkir þátttakendur í samfélaginu óháð þjóðerni og uppruna. Hjá Fjölmenningarsetri er hægt að leita eftir upplýsingum er varða daglegt líf á Íslandi, stjórnsýslu og fá aðstoð varðandi flutning til og frá landinu.
Ég biðla til allra flokka hér á þingi að sýna nú þessu frumvarpi skilning og leyfa því að komast til afgreiðslu og helst að styðja það vegna þess að þetta er mikilvægt og öll leikfimi í þessu sambandi held ég að sé til vansa í komandi kosningum fyrir þann flokk sem ætlar sér að tala á móti þessu.
