[prenta uppsett í dálka] 115. fundur, 126. lþ.
Iðnaðarráðherra (Valgerður Sverrisdóttir):
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga um líftækniiðnað sem er 649. mál þingsins á þskj. 1027.
Með frv. þessu er lagt til lögfestar verði reglur um stjórnsýslu og eftirlit með líftækniiðnaði hér á landi. Frumvarpið er lagt fram í samræmi við þau fyrirmæli laga nr. 57/1998, um rannsóknir og nýtingu á auðlindum jörðu, að endurskoða skuli ákvæði 34. gr. laganna fyrir 1. jan. 2001 en samkvæmt tilvitnuðu ákvæði eru rannsóknir og nýting örvera á jarðhitasvæðum óheimil án leyfis iðnrh.
Hins vegar er gengið lengra með þessu frv. Lagt er til að leyfi iðnrh. þurfi til hvers kyns rannsókna og nýtingar sem byggist á líffræðilegum erfðaauðlindum og felur í sér hagnýtar rannsóknir og hagnýta framleiðslu eða úrvinnslu á líftækniafurðum unnum úr örverum, plöntum og dýrum. Rétt er að taka fram að frumvarpið tekur ekki til lífsýna úr vefjum manna.
Ákvæði 34. gr. laga nr. 57/1998, um rannsóknir og nýtingu á auðlindum í jörðu, kom inn í frumvarp til þeirra laga við meðferð þess á Alþingi á 122. löggjafarþingi 1997--1998. Ákvæðið var m.a. rökstutt með því að brýna nauðsyn bæri til að setja á næstu árum heildarlöggjöf um hagnýtingu lífrænna verðmæta. Mótun slíkrar löggjafar tæki þó nokkurn tíma. Því væri lagt til að bætt yrði inn í frumvarpið ákvæði um rannsóknir og nýtingu örvera á jarðhitasvæðum en sú aðferðafræði sem frumvarpið byggði á við rannsóknir og nýtingu félli vel að verndun þeirrar auðlindar sem í örverum fælist.
Þó að rannsóknir og nýting örvera á hverasvæðum falli ágætlega að lögum nr. 57/1998, um rannsóknir og nýtingu á auðlindum í jörðu, verður ekki sagt að rannsóknir og hagnýting á ýmsum öðrum líffræðilegum erfðaauðlindum falli með sama hætti vel að ákvæðum laganna. Ákvæði laganna eru sniðin að þeim auðlindum sem finna má í jörðu. Þær líffræðilegu erfðaauðlindir sem unnið er með í líftækniiðnaði eru miklu fjölbreyttari og eiga m.a. uppruna sinna að rekja til dýra. Þess vegna er eðlilegt að frumvarp það sem hér er lagt fram taki til líftækniiðnaðarins í heild án tillits til þess hvar hinar líffræðilegu erfðaauðlindir eiga uppruna sinn.
Sú leið sem farin er í 34. gr. laga nr. 57/1998, um rannsóknir og nýtingu á auðlindum í jörðu, að miða leyfisskyldu eingöngu við rannsóknir og nýtingu á örverum sem vinna má á jarðhitasvæðum, átti rætur að rekja til þess að rannsóknir á hveraörverum höfðu verið stundaðar á Iðntæknistofnun allt frá árinu 1985. Þær rannsóknir voru komnar nokkuð lengra en sams konar rannsóknir í líftækni með annað erfðaefni. Aðgangur vísindamanna hvaðanæva úr heiminum að jarðhitasvæðunum hafði verið óheftur með öllu og lítil vitneskja var til um hvar sýni hefðu verið tekin. Þó var vitað að afurðir örvera sem teknar höfðu verið á íslenskum jarðhitasvæðum voru verðmætar í alþjóðaviðskiptum án þess að nokkur arður af viðskiptunum félli Íslendingum í skaut.
Þróun líftækninnar hefur verið mjög ör hin síðari ár. Nýr hátækniiðnaður sem byggist á samtvinnun líftækni og upplýsingatækni er í miklum vexti um allan heim, m.a. hér á landi. Líftækniiðnaðurinn er orðinn þverfaglegur í þeim skilningi að ekki skiptir sérstöku máli hvaðan erfðaefnið er upprunnið. Af þessu leiðir að ekki er ástæða til að flokka líftækniiðnaðinn eftir hefðbundinni atvinnugreinaskiptingu, t.d. að binda hann við sjávarútveg eða landbúnað.
Í frv. þessu er lagt til að lögfestar verði reglur um stjórnsýslu og eftirlit með líftækniiðnaði. Leggja verður áherslu á nauðsyn þess að virkt eftirlit sé með líftækniiðnaðinum. Er frv. ætlað að bæta úr þeirri þörf. Það skal þó áréttað að frv. er ekki ætlað að vera heildstæð löggjöf á sviði líftækni, heldur er fyrst og fremst verið að mæla fyrir um stjórnsýsluþáttinn, þ.e. yfirstjórn og eftirlit iðnrh.
Í frv. er miðað við að iðnrn. fari með þann þátt sem snýr að nýtingu erfðaauðlinda en að umhvrn. hafi með höndum þá hlið sem snýr að verndun lífveranna eins og verið hefur. Þannig er ekki hróflað við gildandi fyrirkomulagi. Verður því um ákveðna verkaskiptingu milli stjórnvalda að ræða.
Þá skal bent á að í frv. er skilið á milli grunnrannsókna og hagnýtra rannsókna. Tekur frv. fyrst og fremst til hagnýtingarþáttarins, enda er stefnt að því að takmarka eins og unnt er frelsi vísindamanna til að stunda grunnrannsóknir.
Hafa verður í huga í sambandi við líftækniiðnað að auðlindin sem slík felst fyrst og fremst í þeirri framleiðslu sem verður til vegna þekkingar á viðeigandi lífrænni erfðaauðlind.
Það varðar því aðila miklu að þeir hafi leyfi lögum samkvæmt, t.d. um skiptingu þess hagnaðar sem stafar af nýtingu erfðaauðlinda og einkaleyfisrannsóknir. Til að tryggja að erfðaauðlindirnar séu íslenskum þegnum til sem mestra hagsbóta er því nauðsynlegt að setja reglur um aðgang þeirra sem hyggjast rannska og nýta erfðaauðlindirnar sér til efnahagslegs ávinnings. Á þessu hefur þegar verið tekið til bráðabirgða fyrir örverur á jarðhitasvæðum en nauðsynlegt er að taka á þessu heildstætt fyrir allar erfðaauðlindir í náttúru Íslands.
Hæstv. forseti. Ég vil að lokum leggja áherslu á að meginefni þessa frv. felst í því að settar eru meginreglur um stjórnsýslu líftækniiðnaðarins. Hér er því verið að bæta úr brýnni þörf á reglum á þessu sviði en hins vegar er ekki verið að leggja til að lögfestar verði heildstæðar efnisreglur um líftækni.
Að lokinni þessari umræðu legg ég til að málinu verði vísað til 2. umr. og hv. iðnn.
