Ferill 540. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
1992–93. – 1062 ár frá stofnun Alþingis.
116. löggjafarþing. – 540 . mál.
898. Frumvarp til laga
um lánastofnanir aðrar en viðskiptabanka og sparisjóði.
(Lagt fyrir Alþingi á 116. löggjafarþingi 1992–93.)
I. KAFLI
Gildissvið.
1. gr.
Lög þessi gilda um lánastofnanir aðrar en viðskiptabanka og sparisjóði.
2. gr.
Með lánastofnun er í lögum þessum átt við félög eða stofnanir sem hafa það að meginverkefni að veita lán í eigin nafni og afla sér í því skyni fjár með útgáfu og sölu á skuldabréfum og öðrum endurgreiðanlegum skuldaviðurkenningum til almennings, sbr. þó 9. gr.
Lánastofnun er óheimilt að taka við innlánum frá almenningi til geymslu og ávöxtunar og stunda aðra starfsemi en þá sem fjallað er um í lögum þessum.
Þrátt fyrir ákvæði laga um viðskiptabanka og sparisjóði er lánastofnun heimilt að nota í firma sínu eða til nánari skýringar á starfsemi sinni orðið „fjárfestingarbanki“ eitt sér eða samtengt öðrum orðum.
II. KAFLI
Stofnun og starfsleyfi.
3. gr.
Óheimilt er að hefja starfsemi lánastofnunar nema að fengnu starfsleyfi viðskiptaráðherra. Skráning í hlutafélagaskrá veitir ekki sjálfkrafa rétt til að hefja slíka starfsemi. Ráðherra getur bundið starfsleyfi því skilyrði að hefjist starfsemi hlutaðeigandi stofnunar ekki innan tiltekins tíma eftir veitingu leyfisins falli það úr gildi.
Umsókn um starfsleyfi skal vera skrifleg. Henni skulu fylgja samþykktir hlutafélagsins og jafnframt upplýsingar um stofnendur, hlutafé, hluthafa og hlut hvers um sig, svo og aðrar upplýsingar og gögn sem nánar skal fyrir mælt í reglugerð sem ráðherra setur.
Áður en ráðherra afgreiðir umsókn um starfsleyfi skal hann leita umsagnar bankaeftirlits Seðlabanka Íslands.
Birta skal tilkynningar um starfsleyfi fjárfestingarlánasjóða, eignarleigufyrirtækja og annarra lánastofnana í Lögbirtingablaði.
Um veitingu starfsleyfis til lánastofnana, synjun umsókna um starfsleyfi og afturköllun starfsleyfis gilda að öðru leyti ákvæði II., III. og XIII. kafla laga um viðskiptabanka og sparisjóði.
4. gr.
Einungis einstaklingar og lögaðilar búsettir hér á landi geta verið stofnendur lánastofnunar.
Ríkisborgarar og lögaðilar annarra ríkja innan Evrópska efnahagssvæðisins eru undanþegnir búsetuskilyrði 1. mgr. Ráðherra er heimilt að veita ríkisborgurum annarra ríkja sömu undanþágu.
5. gr.
Lánastofnun verður ekki stofnuð með lægra hlutafé en 400 milljónum króna og skal hlutafé aldrei nema lægri fjárhæð. Fjárhæð þessi skal bundin við gengi evrópsku mynteiningarinnar ecu, miðað við kaupgengi hennar á útgáfudegi laga þessara.
Þrátt fyrir ákvæði 1. mgr. er heimilt að stofna eignarleigufyrirtæki, sbr. 9. gr., með 80 milljóna króna hlutafé hið lægsta og skal það aldrei nema lægri fjárhæð. Fjárhæð þessi tekur sömu breytingum og um getur í 1. mgr.
6. gr.
Um stofnun lánastofnunar fer að öðru leyti eftir ákvæðum um stofnun hlutafélagsbanka í II. kafla laga um viðskiptabanka og sparisjóði.
III. KAFLI
Stjórnun og starfsemi.
7. gr.
Hluthafafundur fer með æðsta vald í málefnum lánastofnunar samkvæmt því sem lög og samþykktir stofnunarinnar ákveða.
Stjórn lánastofnunar skal kjörin af hluthöfum á aðalfundi. Hún fer með málefni félagsins milli hluthafafunda. Stjórnin skal skipuð eigi færri en þremur mönnum og jafnmörgum til vara.
Stjórn lánastofnunar ræður framkvæmdastjóra sem ber ábyrgð á daglegum rekstri hlutaðeigandi stofnunar og fer með ákvörðunarvald í öllum málefnum hennar sem ekki eru öðrum falin með lögum þessum.
Um stjórnendur og stjórnun lánastofnunar gilda að öðru leyti sameiginleg ákvæði um stjórn ríkisviðskiptabanka, hlutafélagsbanka og sparisjóða í IV. kafla laga um viðskiptabanka og sparisjóði.
8. gr.
Starfsemi lánastofnana felst í því að veita lán í eigin nafni og afla sér í því sambandi fjár með útgáfu og sölu á skuldabréfum og öðrum endurgreiðanlegum skuldaviðurkenningum til almennings. Til starfsemi þeirra telst einnig að veita þjónustu sem er í eðlilegum tengslum við slíka lánastarfsemi.
Nánar tiltekið felst starfsemi þeirra í:
Lánastofnunum er heimilt að stunda vátryggingarstarfsemi með stofnun dótturfyrirtækis.
Þeim er einnig heimilt að stunda aðra starfsemi en um ræðir í 1. og 2. mgr., enda sé slík hliðarstarfsemi í framhaldi af meginstarfsemi þeirra. Til framangreindrar starfsemi þarf samþykki bankaeftirlitsins sem jafnframt getur ákveðið að hún skuli stunduð í sérstöku félagi.
Um starfsemi lánastofnana fer að öðru leyti eftir ákvæðum V. kafla í lögum um viðskiptabanka og sparisjóði að undanskildum ákvæðum um innlánsreikninga og innlánaskilríki.
9. gr.
Með eignarleigufyrirtækjum er átt við lánastofnanir sem hafa eignarleigu að meginstarfsemi sinni, óháð því hvernig sú starfsemi er fjármögnuð. Með eignarleigu er átt við leigustarfsemi með lausafé eða fasteignir þar sem leigusali selur leigutaka hið leigða gegn umsömdu leigugjaldi í tiltekinn lágmarksleigutíma samkvæmt sérstökum skilmálum um eignar- og afnotarétt að lágmarksleigutíma liðnum. Þeim er þó einnig heimilt að veita þjónustu á þeim sviðum sem talin eru upp í 1. mgr. 8. gr., enda verði þar aldrei um að ræða meginstarfsemi viðkomandi eignarleigufyrirtækis.
Bankaeftirlit Seðlabanka Íslands setur nánari reglur um eignarleigustarfsemi þar sem m.a. skulu koma fram skilgreiningar á hinum ýmsu flokkum eignarleigu og þau atriði sem að lágmarki skal kveðið á um í eignarleigusamningum.
IV. KAFLI
Eigið fé, ársreikningur, endurskoðun, slit og samruni.
10. gr.
Eigið fé lánastofnunar skal á hverjum tíma eigi nema lægri fjárhæð en sem svarar 8% af áhættugrunni, þ.e. heildareignum hlutaðeigandi stofnunar og liðum utan efnahagsreiknings samkvæmt nánari reglum um mat á áhættugrunni til útreiknings á eiginfjárhlutfalli sem Seðlabankinn setur.
Um eigið fé lánastofnana gilda að öðru leyti ákvæði VI. kafla laga um viðskiptabanka og sparisjóði að undanskildu ákvæði um laust fé. Ákvæði um laust fé viðskiptabanka og sparisjóða gildir þó ekki um lánastofnanir heldur fer um það samkvæmt ákvæðum laga um Seðlabanka Íslands.
11. gr.
Um ársreikning, endurskoðun og samstæðureikningsskil lánastofnana fer samkvæmt ákvæðum VII. kafla laga um viðskiptabanka og sparisjóði.
12. gr.
Um slit lánastofnana eða samruna við aðrar stofnanir fer samkvæmt ákvæðum VIII. og IX. kafla laga um viðskiptabanka og sparisjóði.
V. KAFLI
Starfsemi erlendra lánastofnana hér á landi og innlendra stofnana erlendis.
13. gr.
Erlendar lánastofnanir, sem hafa staðfestu í ríki innan Evrópska efnahagssvæðisins og hlotið hafa starfsleyfi lögbærra yfirvalda í því ríki, geta stofnsett útibú hér á landi tveimur mánuðum eftir að bankaeftirlitið hefur fengið tilkynningu þess efnis frá eftirlitsaðilum í heimaríkinu. Útibúinu er heimilt að stunda hverja þá starfsemi sem lög þessi taka til, enda sé hlutaðeigandi stofnun heimiluð slík þjónusta í heimaríki hennar.
Stofnunum, sem um ræðir í 1. mgr., er einnig heimilt að veita þjónustu hér á landi án stofnunar útibús þegar bankaeftirlitið hefur fengið tilkynningu þar að lútandi frá lögbærum eftirlitsaðilum í heimaríki hlutaðeigandi stofnunar. Þessum stofnunum er heimilt að veita hverja þá þjónustu sem lög þessi taka til skv. 1. mgr. 8. gr., enda hafi eftirlitsaðilar í heimaríki þeirra staðfest að starfsleyfið taki til slíkrar þjónustu.
Um heimildir erlendra lánastofnana, annarra en um ræðir í 1. mgr., til starfsemi hér á landi fer eftir reglum sem viðskiptaráðherra setur að fengnum tillögum bankaeftirlitsins.
Um starfsemi erlendra lánastofnana hér á landi gilda að öðru leyti ákvæði XI. kafla laga um viðskiptabanka og sparisjóði.
14. gr.
Lánastofnanir, sem hlotið hafa starfsleyfi ráðherra skv. 3. gr. og óska eftir að starfrækja útibú í öðru ríki innan Evrópska efnahagssvæðisins, skulu tilkynna það bankaeftirlitinu ásamt upplýsingum um:
Óski lánastofnun að veita þjónustu í öðru ríki innan Evrópska efnahagssvæðisins, án þess að stofna þar útibú, skal tilkynna það bankaeftirlitinu. Í tilkynningu skal koma fram hvaða ríki eigi í hlut og í hverju fyrirhuguð starfsemi sé fólgin.
Hyggist lánastofnun hefja starfsemi í ríki utan Evrópska efnahagssvæðisins skal það tilkynnt bankaeftirlitinu fyrir fram ásamt lýsingu á fyrirhugaðri starfsemi og öðrum upplýsingum sem bankaeftirlitið telur nauðsynlegar þar að lútandi.
Um starfsemi innlendra lánastofnana erlendis fer að öðru leyti samkvæmt ákvæðum XII. kafla laga um viðskiptabanka og sparisjóði.
VI. KAFLI
Eftirlit.
15. gr.
Bankaeftirlit Seðlabanka Íslands hefur eftirlit með því að starfsemi lánastofnana sé í samræmi við ákvæði laga, reglur settar samkvæmt þeim og samþykktir hlutaðeigandi stofnana. Um eftirlitið fer samkvæmt ákvæðum laga þessara og laga um Seðlabanka Íslands.
Bankaeftirlitið skal rannsaka fjárhag lánastofnana sem skulu veita allar þær upplýsingar sem eftirlitið telur nauðsynlegar. Í þeim mæli sem bankaeftirlitið telur nauðsynlegt til að meta fjárhagsstöðu lánastofnunar hefur það rétt til að afla upplýsinga og framkvæma vettvangsrannsókn hjá tengdum fyrirtækjum eða hlutdeildarfyrirtækjum.
Um eftirlit með starfsemi lánastofnana gilda að öðru leyti ákvæði XIV. kafla laga um viðskiptabanka og sparisjóði.
16. gr.
Bankaeftirlitið skal halda skrá yfir starfandi lánastofnanir og útibú þeirra. Í skránni skulu koma fram allar nauðsynlegar upplýsingar um hlutaðeigandi stofnun. Allar breytingar á áður skráðum upplýsingum, þar á meðal fjölgun eða fækkun útibúa, skulu tilkynntar bankaeftirlitinu fyrir fram.
VII. KAFLI
Ýmis ákvæði.
17. gr.
Starfandi lánastofnunum við gildistöku laga þessara með eigið fé lægra en það hlutafé sem mælt er fyrir um í 5. gr. laga þessara er heimilt að halda áfram starfsemi sinni, enda fari eigið fé þeirra ekki niður fyrir þá fjárhæð sem það nam við gildistöku laganna. Nú fer eigið fé niður fyrir framangreind mörk og er þá bankaeftirlitinu heimilt að veita hlutaðeigandi stofnun hæfilegan frest til úrbóta. Uppfylli stofnunin ekki skilyrðin um eigið fé að liðnum veittum fresti skal starfsleyfi hennar afturkallað samkvæmt ákvæðum IV. kafla.
Yfirtaki nýir aðilar starfsemi lánastofnunar, sem starfar skv. 1. mgr., skal eigið fé stofnunarinnar hafa náð því lágmarki sem kveðið er á um í 1. eða 2. mgr. 5. gr. innan þriggja mánaða frá yfirtökunni.
18. gr.
Þrátt fyrir ákvæði 2. gr. falla Byggingarsjóður ríkisins og Byggingarsjóður verkamanna ekki undir ákvæði laga þessara.
19. gr.
Viðskiptaráðherra fer með framkvæmd laga þessara. Honum er heimilt að kveða nánar á um framkvæmd þeirra með reglugerð.
20. gr.
Kostnaður við birtingar tilkynninga samkvæmt lögum þessum greiðist af hlutaðeigandi lánastofnun.
21. gr.
Fyrir brot á lögum þessum skal refsað með sektum eða varðhaldi liggi ekki þyngri refsing við broti samkvæmt öðrum lögum.
22. gr.
Lög þessi öðlast gildi um leið og samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið öðlast gildi að því er Ísland varðar. Jafnframt falla úr gildi lög nr. 19/1989, um eignarleigustarfsemi.
Ákvæði til bráðabirgða.
I.
Í síðasta lagi 1. janúar 1995 skal lögum um eftirtalda sjóði breytt þannig að þau annaðhvort samræmist ákvæðum laga þessara eða leiði til þess að hlutaðeigandi sjóður fellur utan gildissviðs þeirra, sbr. 2. gr.:
Lánasjóð sveitarfélaga, sbr. lög nr. 35/1966, Stofnlánadeild verslunarfyrirtækja, sbr. lög nr. 48/1966, Orkusjóð, sbr. lög nr. 58/1967, Stofnlánadeild landbúnaðarins, sbr. lög nr. 45/1971, Stofnlánadeild samvinnufélaga, sbr. lög nr. 45/1972, Bjargráðasjóð, sbr. lög nr. 51/1972, Fiskveiðasjóð Íslands, sbr. lög nr. 44/1976, Landflutningasjóð, sbr. lög nr. 62/1979, Hafnabótasjóð, sbr. lög nr. 69/1984, Byggðastofnun, sbr. lög nr. 64/1985, Ferðamálasjóð, sbr. lög nr. 79/1985, Iðnlánasjóð, sbr. lög nr. 76/1987, og Lánasjóð íslenskra námsmanna, sbr. lög nr. 21/1992.
Þar til lögum um ofangreindar stofnanir hefur verið breytt er þeim óheimilt að opna útibú eða bjóða fram þjónustu sína í öðrum ríkjum innan Evrópska efnahagssvæðisins.
Þrátt fyrir ákvæði II. og III. kafla er ekki skylt að breyta lánastofnun sem starfandi er við gildistöku laga þessara í hlutafélag.
II.
Til og með 31. desember 1995 gilda ákvæði laga þessara um stjórnun og starfsemi, sbr. III. kafla, ekki um Iðnþróunarsjóð að því leyti er fer í bága við ákvæði samnings ríkisstjórna Danmerkur, Finnlands, Íslands, Noregs og Svíþjóðar um stofnun norræns iðnþróunarsjóðs sem gerður var í Reykjavík 12. desember 1969 og ákvæði laga nr. 9/1970 um staðfestingu á þeim samningi. Þangað til er sjóðnum óheimilt að opna útibú eða bjóða fram þjónustu sína í öðrum ríkjum innan Evrópska efnahagssvæðisins.
III.
Eignarleigufyrirtæki, sem hafa starfsleyfi við gildistöku laga þessara samkvæmt lögum nr. 19/1989, um eignarleigustarfsemi, skulu hafa aðlagað starfsemi sína ákvæðum laganna eigi síðar en einu ári frá gildistöku þeirra.
Þar til starfsemi þessara fyrirtækja hefur verið löguð að ákvæðum laga þessara er þeim óheimilt að opna útibú eða bjóða fram þjónustu sína í öðrum ríkjum innan Evrópska efnahagssvæðisins.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp þetta er flutt í tengslum við samninginn um Evrópska efnahagssvæðið.
1. Reglur Evrópubandalagsins um lánastofnanir.
Evrópubandalagið hefur í tilskipunum sett ítarlegar reglur um stofnun og starfsemi lánastofnana (e. credit institutions). Með lánastofnunum er átt við félög og stofnanir sem veita lán í eigin nafni og fjármagna starfsemi sína með innlánum eða útgáfu og sölu á skuldabréfum eða öðrum endurgreiðanlegum skuldbindingum til almennings. Jafnframt er þeim heimil ýmiss konar fjármálaþjónusta önnur, svo sem fjármögnunarleiga, greiðslumiðlun, útgáfa greiðslukorta og ferðatékka, veiting ábyrgða og trygginga, viðskipti með verðbréf og erlendan gjaldeyri fyrir eigin reikning eða fyrir viðskiptavini, þátttaka í útboðum verðbréfa og þjónustuviðskipti tengd slíkum útboðum, varsla og ávöxtun verðbréfa og ráðgjöf. Hér er því um að ræða alhliða fjármálafyrirtæki.
Með þátttöku í Evrópsku efnahagssvæði skuldbindur Ísland sig til að lögfesta sams konar reglur um lánastofnanir og gilda innan Evrópubandalagsins. Helstu tilskipanir Evrópubandalagsins á þessu sviði eru:
Tilskipun 77/1980/EBE um samræmingu á lögum og stjórnsýslufyrirmælum um stofnun og rekstur lánastofnana.
Tilskipun 89/646/EBE um samræmingu laga og stjórnsýslufyrirmæla um stofnun og rekstur lánastofnana og um breytingu á tilskipun 77/1980/EBE.
Tilskipun 83/350/EBE um eftirlit með lánastofnunum á samstæðugrundvelli.
Tilskipun 89/299/EBE um eigið fé lánastofnana.
Tilskipun 89/647/EBE um eiginfjárhlutfall lánastofnana.
Tilskipun 86/635/EBE um ársreikninga og samstæðureikninga banka og annarra fjármálastofnana.
Tilskipun 78/660/EBE um ársreikninga félaga af tiltekinni gerð.
Samkvæmt skilgreiningum Evrópubandalagsins eru seðlabankar undanþegnir reglum um lánastofnanir, svo og póstgíróstofur og félög og stofnanir sem aðildarríkin óska sérstaklega eftir að verði undanþegin reglunum vegna eðlis starfsemi þeirra. Dæmi um slíkar stofnanir eru íbúðalánasjóðir.
2. Frumvarp til laga um viðskiptabanka og sparisjóði.
Skipta má lánastofnunum í tvo meginflokka. Annars vegar lánastofnanir sem heimild hafa til að taka við innlánum frá almenningi til geymslu og ávöxtunar. Þessar stofnanir kallast innlánsstofnanir og til þeirra teljast hér á landi einkum viðskiptabankar og sparisjóðir, auk þeirra hafa innlánsdeildir samvinnufélaga, Póstgíróstofan og Lánastofnun sparisjóðanna hf. tekið við innlánum. Hinn meginflokkur lánastofnana er stofnanir sem ekki fjármagna starfsemi með innlánum frá almenningi heldur útgáfu og sölu á skuldabréfum og öðrum endurgreiðanlegum skuldaviðurkenningum til almennings. Helstu dæmi um slíkar stofnanir hér á landi eru sjóðir sem veita svokölluð stofnlán eða fjárfestingarlán og eignarleigufyrirtæki.
Vegna eðlis innlánsstofnana var ákveðið að við aðlögun á núgildandi löggjöf hér á landi að ákvæðum EES-samningsins skyldi fjallað um þær í sérstöku frumvarpi. Um allar aðrar lánastofnanir skyldi fjallað í öðru frumvarpi. Samhliða þessu frumvarpi er því lagt fram frumvarp til laga um viðskiptabanka og sparisjóði. Í því koma fram allar meginreglur sem gilda skulu um starfsemi þeirra. Sömu reglur eiga í rauninni einnig að gilda um allar aðrar lánastofnanir.
3. Stofnanir hér á landi sem stunda lánastarfsemi.
Þegar hefur komið fram að skipta má stofnunum sem veita útlán hér á landi í tvo meginflokka: innlánsstofnanir og hins vegar allar aðrar lánastofnanir. Helstu stofnanir og sjóðir, sem hér um ræðir, eru:
Allar þessar stofnanir og sjóðir hafa verið sett á stofn með sérstökum lögum. Í meginatriðum skiptast sjóðirnir í tvo flokka. Annars vegar er um að ræða fjárfestingarlánasjóði sem hið opinbera starfrækir til að sinna sérstökum samfélagslegum verkefnum. Dæmi um sjóði af því tagi eru Byggðastofnun, Byggingarsjóður ríkisins, Byggingarsjóður verkamanna og Framleiðnisjóður landbúnaðarins. Hins vegar er um að ræða fjárfestingarlánasjóði sem tengjast ákveðnum atvinnugreinum. Dæmi um slíka sjóði eru Ferðamálasjóður, Fiskveiðasjóður Íslands og Iðnlánasjóður. Sjóðir í þessum flokki hafa það hlutverk að stuðla að uppbyggingu og umbótum í hinum ýmsu atvinnugreinum með því að lána fé til fjárfestingar, veita styrki og fjárfesta í eigin fé fyrirtækja. Mörgum þessara sjóða hafa verið tryggðar tekjur af sérstökum álögum á viðkomandi atvinnugrein eða lögbundin framlög í fjárlögum. Hin síðari ár hafa hins vegar lögbundin framlög í fjárlögum ýmist verið skert verulega eða felld algerlega niður.
Núorðið eru flest lán þessara sjóða á eðlilegum markaðskjörum, enda fjármagna þeir starfsemi sína að langmestu leyti með lántökum á almennum markaði, ýmist innan lands eða utan.
Sjóðir stofnaðir með lögum: Bjargráðasjóður, Fiskræktarsjóður, Framkvæmdasjóður aldraðra, Framkvæmdasjóður fatlaðra, Hafnabótasjóður, Lánasjóður íslenskra námsmanna, Orkusjóður, Stofnfjársjóður fiskiskipa, Styrktar- og lánasjóður fiskiskipa og Útflutningslánasjóður.
Aðrir sjóðir: Fjárfestingarlánasjóður stórkaupmanna, Almenni stofnlánasjóðurinn (á vegum Kaupmannasamtaka Íslands), Stofnlánasjóður matvörukaupmanna, Stofnlánasjóður skó- og vefnaðarvörukaupamanna og Stofnlánasjóður raftækjasala.
Af þessari upptalningu er ljóst að hér á landi starfa fjölmargar stofnanir sem veita lán. Nokkrar þeirra falla þó utan við skilgreiningu EES-samningsins og frumvarpsins á lánastofnun vegna þess að þeim er ekki heimilt að afla fjár með útgáfu og sölu á skuldabréfum eða öðrum endurgreiðanlegum skuldaviðurkenningum til almennings. Dæmi um slíkar stofnanir eru Fiskræktarsjóður, Framkvæmdasjóður aldraðra, Framkvæmdasjóður fatlaðra, Stofnfjársjóður fiskiskipa og Útflutningslánasjóður. Aðrar stofnanir falla strangt til tekið undir skilgreininguna vegna ákvæða í lögum, sem um þær gilda, um að þær geti aflað sér fjár með lántökum þótt þær hafi kosið að afla ekki lánsfjár með útgáfu skuldabréfa til almennings. Dæmi um stofnanir af þessu tagi eru Bjargráðasjóður, Hafnabótasjóður, Lánasjóður íslenskra námsmanna og Orkusjóður.
Loks skal þess getið að í viðauka IX við EES-samninginn, þar sem fjallað er um fjármálaþjónustu, er kveðið á um að byggingarsjóðir ríkisins séu undanþegnir ákvæðum samningsins um lánastofnanir. Allar aðrar lánastofnanir hér á landi falla hins vegar undir ákvæði hans.
4. Meginefni frumvarpsins.
Með frumvarpi þessu er lagt til að lögfestar verði almennar reglur um starfsemi lánastofnana, annarra en viðskiptabanka og sparisjóða. Í frumvarpi til laga um viðskiptabanka og sparisjóði er lagt til að hliðstæðar reglur verði lögfestar um starfsemi þeirra.
Hugtakið lánastofnun er skilgreint þannig í 2. gr. frumvarpsins: „Með lánastofnun er í lögum þessum átt við félög eða stofnanir sem hafa það að meginverkefni að veita lán í eigin nafni og afla sér í því skyni fjár með útgáfu og sölu á skuldabréfum og öðrum endurgreiðanlegum skuldaviðurkenningum til almennings, sbr. þó 9. gr.“ Í 9. gr. er tekið fram að eignarleigufyrirtæki falli í öllum tilvikum undir ákvæði frumvarpsins óháð því hvernig þau afla fjár til starfsemi þeirra. Þótti þetta nauðsynlegt þar sem nú þegar eru í gildi lög um eignarleigustarfsemi sem taka til allra eignarleigufyrirtækja hér á landi, en í frumvarpi þessu er lagt til að þau falli úr gildi.
Í skilgreiningunni á lánastofnun felst að til lánastofnana teljast öll félög og stofnanir hér á landi sem hafa heimild í lögum eða samþykktum til að veita lán í eigin nafni og afla til þess fjár með útgáfu og sölu á skuldabréfum og öðrum endurgreiðanlegum skuldaviðurkenningum til almennings. Þetta þýðir með öðrum orðum að félög og stofnanir, sem annaðhvort hafa ekki heimild til lántöku og fjármagna starfsemi sína t.d. með framlögum í fjárlögum og ávöxtun eigin fjár eða hafa einungis heimild til að taka lán hjá öðrum lánastofnunum, falla utan skilgreiningarinnar. Þetta á þó ekki við um eignarleigufyrirtæki eins og þegar hefur verið rakið.
Í frumvarpinu er lagt til að um stofnun, stjórnun, starfsemi, eigið fé, ársreikning, endurskoðun, slit, samruna, starfsemi erlendra lánastofnana hér á landi og innlendra stofnana erlendis og eftirlit með starfsemi lánastofnana gildi sömu ákvæði og fram koma í frumvarpi til laga um viðskiptabanka og sparisjóði sem lagt er fram samhliða þessu frumvarpi. Er í frumvarpinu farin sú leið að nefna helstu ákvæði á hverju fyrrgreindra sviða, en vísa að öðru leyti til viðkomandi kafla í frumvarpinu um viðskiptabanka og sparisjóði. Var þessi leið valin með hliðsjón af því að samkvæmt ákvæðum EES-samningsins eiga að gilda sömu reglur um starfsemi allra lánastofnana hvort sem um er að ræða viðskiptabanka og sparisjóði eða aðrar lánastofnanir.
Í frumvarpinu er lagt til að lánastofnanir verði einungis stofnaðar sem hlutafélög. Ákvæði þetta tekur eingöngu til lánastofnana sem stofnaðar eru eftir gildistöku laganna og kemur ekki í veg fyrir að starfandi lánastofnanir, sem lúta öðru rekstrarformi, geti starfað áfram. Kveðið er á um þetta í lokamálsgrein bráðabirgðaákvæðis I. Veittur er frestur til 1. janúar 1995 til þess að breyta lögum um fjölmargar lánastofnanir sem taldar eru upp í bráðabirgðaákvæði I og er það í samræmi við þann aðlögunarfrest sem Íslandi er heimill á þessu sviði samkvæmt EES-samningnum. Þó gildir sú regla um aðlögunarfrestinn að hlutaðeigandi stofnun er óheimilt að opna útibú eða veita þjónustu sína í öðru ríki innan Evrópska efnahagssvæðisins.
Í frumvarpinu kemur fram að viðskiptaráðherra fari með framkvæmd laganna. Í þessu felst að hann fer með málefni er lúta almennt að starfsemi þeirra stofnana sem fjallað er um í frumvarpinu, svo sem leyfisveitingar, eigið fé, ársreikning, endurskoðun og eftirlit. Er það talið eðlilegt þar sem viðskiptaráðherra fer þegar með málefni annarra stofnana á innlendum fjármagns- og lánamarkaði, svo sem Seðlabanka Íslands, viðskiptabanka, sparisjóða, verðbréfafyrirtækja, verðbréfasjóða og eignarleiga. Í þessu felst hins vegar ekki að viðskiptaráðherra taki við málefnum einstakra lánastofnana af öðrum ráðherrum þegar um er að ræða lánasjóði í eigu ríkissjóðs, t.d. eins og Fiskveiðasjóð Íslands og Landflutningasjóð.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um I. kafla.
Í kaflanum eru tvær greinar, 1. og 2. gr., og í þeim er gildissvið frumvarpsins ákveðið. Það tekur til lánastofnana, annarra en viðskiptabanka og sparisjóða. Um er að ræða stofnanir sem veita lán í eigin nafni og afla sér í því sambandi fjár með útgáfu og sölu á skuldabréfum eða öðrum endurgreiðanlegum skuldaviðurkenningum til almennings. Með vísun til 9. gr. er þó gerð sú undantekning að ein tegund lánastofnana, þ.e. eignarleigufyrirtæki, fellur ávallt undir gildissvið frumvarpsins óháð því hvernig fjármögnun þeirra er háttað. Skilgreininguna ber að túlka þannig að undir hana falli allar stofnanir og félög sem hafa til þess heimild í lögum eða samþykktum að afla sér fjár með þeim hætti sem tilgreindur er í skilgreiningunni, þó svo að þær nýti sér ekki og hafi jafnvel aldrei nýtt sér þá heimild heldur afli fjár með öðrum hætti, t.d. framlögum úr ríkissjóði, tekjum af mörkuðum tekjustofni eða beinum lántökum hjá ríkissjóði eða öðrum stofnunum og félögum.
Í lokamálsgrein 2. gr. er tekið fram til að taka af allan vafa að lánastofnunum er óheimilt að taka við innlánum frá almenningi til geymslu og ávöxtunar. Er það í samræmi við einkarétt til þeirrar starfsemi sem viðskiptabönkum og sparisjóðum er veittur í frumvarpi til laga um þær stofnanir sem lagt er fram samhliða þessu frumvarpi.
Um II. kafla.
Í kaflanum eru fjórar greinar, 3.–6. gr. Í þeim er kveðið á um stofnun og starfsleyfi lánastofnana. Fyrirmyndin að greinunum er sótt til frumvarps til laga um viðskiptabanka og sparisjóði. Í því frumvarpi er að finna ítarlegar athugasemdir við hliðstæðar greinar.
Lagt er til að lánastofnanir verði einungis stofnaðar sem hlutafélög. Er það í samræmi við þróun síðustu ára en þegar sett hafa verið almenn lög um nýjar stofnanir á fjármagnsmarkaði hefur sú leið verið farin að krefjast þess að þær væru stofnaðar sem hlutafélög. Nægir í því sambandi að nefna verðbréfafyrirtæki og eignarleigur. Þá má benda á áform ríkisstjórnarinnar um að breyta ríkisviðskiptabönkunum tveimur í hlutafélagsbanka.
Í ákvæðum kaflans felst ekki að skylt sé að breyta starfandi lánastofnunum ríkisins í hlutafélög. Hins vegar er ekkert því til fyrirstöðu að þeim verði breytt í hlutafélög samhliða því sem lögum um þá er breytt þannig að þau samræmist ákvæðum þessa frumvarps, verði það að lögum, sbr. bráðabirgðaákvæði I.
Í 5. gr. er kveðið á um lágmarkshlutafé í lánastofnun, bæði við stofnun og ávallt síðar. Lagt er til að það verði 400 milljónir króna og að fjárhæðin breytist í samræmi við breytingar á kaupgengi ecu frá staðfestingardegi laganna. Er þessi lágmarksfjárhæð í samræmi við ákvæði í reglum Evrópubandalagsins á þessu sviði sem er fimm milljónir ecu.
Í reglum Evrópubandalagsins er stjórnvöldum heimilað að lækka fyrrnefnda lágmarksfjárhæð fyrir tilteknar tegundir lánastofnana, en þó aldrei niður fyrir eina milljón ecu. Í 2. mgr. 5. gr. er lagt til að þessi heimild verði nýtt og lágmarkshlutafé eignarleigufyrirtækja ákveðið 80 milljónir króna. Er þetta einkum gert í ljósi ákvæða í 8. gr. frumvarpsins um að meginstarfsemi eignarleigufyrirtækja sé takmörkuð við eignarleigu. Einnig var höfð hliðsjón af ákvæðum núgildandi laga nr. 19/1989, um eignarleigustarfsemi, en í þeim er kveðið á um 10 milljóna króna hlutafé.
Í lokagrein kaflans er kveðið á um að um stofnun lánastofnunar fari að öðru leyti eftir ákvæðum um stofnun hlutafélagsbanka í II. kafla laga um viðskiptabanka og sparisjóði. Í frumvarpi til þeirra laga er að finna ítarlegar athugasemdir við þær greinar sem lúta að stofnun hlutafélagsbanka og vísast til þeirra um frekari skýringar á ákvæðum kaflans.
Um III. kafla.
Í kaflanum eru þrjár greinar, 7.–9. gr. Í 7. gr. er fjallað um stjórnun, í 8. gr. almennt um starfsemi lánastofnana og í 9. gr. um starfsemi eignarleigufyrirtækja sem er ein tegund lánastofnana.
Um 7. gr.
Í 1. og 2. mgr. er kveðið á um að hlutahafafundur fari með æðsta vald í málefnum lánastofnunar samkvæmt því sem lög og samþykktir stofnunarinnar ákveða. Er það í samræmi við ákvæði laga um hlutverk hluthafafunda. Jafnframt er tilgreint að stjórn stofnunarinnar skuli kjörin af hluthöfum á aðalfundi, að hún fari með málefni félagsins milli hluthafafunda og að hún skuli skipuð þremur mönnum hið fæsta. Í frumvarpi til laga um viðskiptabanka og sparisjóði er gert ráð fyrir að stjórn hlutafélagsbanka (bankaráð) sé skipuð fimm mönnum hið fæsta. Í frumvarpi til laga um verðbréfaviðskipti, sem lagt hefur verið fram á Alþingi, er gert ráð fyrir að stjórnarmenn séu að minnsta kosti þrír.
Í bráðabirgðaákvæði I er lagt til að ekki þurfi að breyta lánastofnunum sem starfandi eru við gildistöku laganna í hlutafélög. Ákvæði laganna um hlutafé og hluthafafundi eiga því ekki við um þær stofnanir. Yrði þeim hins vegar breytt í hlutafélög tækju þessi ákvæði frumvarpsins einnig til þeirra.
Í 3. mgr. er kveðið á um ráðningu framkvæmdastjóra og á þetta ákvæði að sjálfsögðu bæði við um nýjar stofnanir sem stofnaðar verða á grundvelli laganna og starfandi lánastofnanir.
Loks er í 4. mgr. tekið fram að um stjórnendur og stjórnun lánastofnunar gildi að öðru leyti sameiginleg ákvæði um stjórn ríkisviðskiptabanka, hlutafélagsbanka og sparisjóða í IV. kafla laga um viðskiptabanka og sparisjóði. Í þeim kafla er m.a. að finna ákvæði um búsetu- og hæfisskilyrði daglegs stjórnanda. Hann skal vera fjárráða, hafa óflekkað mannorð og aldrei hafa verið sviptur búi sínu. Þá skal menntun hans eða starfsreynsla og starfsferill vera með þeim hætti að tryggt sé að hann geti sinnt störfum sínum á forsvaranlegan hátt. Þá er daglegum stjórnanda óheimilt að sitja í stjórn annarrar lánastofnunar. Í kaflanum er einnig kveðið á um helstu verkefni stjórnar, fundi stjórnar og lögmæti þeirra. Einnig er þar að finna bann við setu daglegs stjórnanda í stjórn stofnana og atvinnufyrirtækja utan eigin stofnunar eða þátttöku í atvinnurekstri að öðru leyti nema lög kveði á um að um sé að ræða stofnun eða atvinnufyrirtæki sem hlutaðeigandi stofnun á aðild að. Loks er í kaflanum kveðið á um þagnarskyldu stjórnenda og starfsmanna.
Um 8. gr.
Í greininni kemur fram í hverju starfsemi lánastofnunar felst. Eins og þegar hefur komið fram felst hún í því að veita lán í eigin nafni og afla sér í því sambandi fjár með útgáfu og sölu á skuldabréfum eða öðrum endurgreiðanlegum skuldaviðurkenningum til almennings. Henni er einnig heimilt að veita þjónustu sem er í eðlilegum tengslum við slíka lánastarfsemi. Starfssvið lánastofnana er í greininni sundurliðað í þrettán þætti. Þar er um að ræða nákvæmlega sömu þætti og teljast til starfssviðs viðskiptabanka og sparisjóða. Eini munurinn á starfssviði þessara stofnana er sá að viðskiptabönkum og sparisjóðum er heimilt að taka við innlánum frá almenningi en öðrum lánastofnunum ekki. Að öðru leyti getur starfsemi þeirra verið sú sama. Af liðunum þrettán má ráða að lánastofnanir geta verið alhliða fjármálastofnanir og veitt fjölbreytilega þjónustu, mun fjölbreyttari en viðskiptabankar og sparisjóðir og allir starfandi lánasjóðir hér á landi geta samkvæmt gildandi lögum.
Í 2. mgr. er lagt til að lánastofnunum verði heimilað að stunda vátryggingarstarfsemi, en einungis með stofnun dótturfyrirtækis. Er þetta í samræmi við þróun víða erlendis þar sem skilin milli hefðbundinnar fjármálaþjónustu og tryggingastarfsemi hafa verið að hverfa. Endurspeglast þetta í reglum Evrópubandalagsins.
Í 3. mgr. er kveðið á um að lánastofnanir geti stundað aðra starfsemi en þá sem um ræðir í 1. og 2. mgr. enda sé þar um að ræða hliðarstarfsemi í eðlilegum tengslum við meginstarfsemi þeirra. Megintilgangurinn með ákvæði af þessu tagi er sá að auðvelda lánastofnunum að laga sig að breyttum markaðsaðstæðum og breyttum kröfum eða þörfum viðskipamanna sinna. Tekið er fram að samþykki bankaeftirlitsins þurfi til þessarar starfsemi og að bankaeftirlitið geti jafnframt ákveðið að hún skuli stunduð í sérstöku félagi.
Loks er í greininni tekið fram að um starfsemi lánastofnana fari að öðru leyti eftir ákvæðum V. kafla laga um viðskiptabanka og sparisjóði. Undanskilin eru að sjálfsögðu ákvæði þess kafla um innlánsreikninga og innlánsskilríki. Í kaflanum koma m.a. fram ákvæði um yfirtöku eigna, heimild til að stunda tímabundið aðra starfsemi en meginstarfsemi hlutaðeigandi stofnunar, heimild til að eignast eða taka að veði eignarhluti í einstökum fyrirtækjum sem ekki teljast til lánastofnana, veitingu lána og ábyrgða til daglegra stjórnenda hlutaðeigandi stofnana, hámark á verðmæti fasteigna og hluta í félögum um fasteignir og bann við samráði við ákvörðun um vexti og þjónustugjöld. Í frumvarpinu um viðskiptabanka og sparisjóði eru ítarlegar athugasemdir um öll þessi atriði.
Um 9. gr.
Í greininni er fjallað um eignarleigufyrirtæki en þau eru ein tegund lánastofnana. Ólíkt öðrum lánastofnunum, sem falla undir gildissvið frumvarpsins, eru þegar í gildi almenn lög um starfsemi eignarleigufyrirtækja, lög nr. 19/1989, um eignarleigustarfsemi. Í þeim er eignarleiga skilgreind með sama hætti og í þessari grein. Jafnframt eru í þeim lögum skilgreiningar um mismunandi flokka eignarleigu og þau atriði sem fjallað skal um í eignarleigusamningum. Hér er lagt til að um þessi atriði verði fjallað í reglum sem bankaeftirlit Seðlabankans setur. Í lögunum frá 1989 eru jafnframt ákvæði um stofnun eignarleigufyrirtækja og lágmarkshlutafé. Um þessi atriði er fjallað í II. kafla frumvarpsins.
Um IV. kafla.
Í kaflanum eru þrjár greinar, 10.–12. gr. Í þeim er fjallað um eigið fé lánastofnana, ársreikning, endurskoðun, samstæðureikningsskil, slit og samruna við aðrar stofnanir. Lagt er til að nákvæmlega sömu ákvæði gildi um þessi atriði og í lögum um viðskiptabanka og sparisjóði. Í frumvarpi til þeirra laga er að finna ítarlegar athugasemdir við þær greinar sem um þessi atriði fjalla. Í 10. gr. er tekið fram að ákvæði laga um laust fé viðskiptabanka og sparisjóða gildi ekki um aðrar lánastofnanir heldur fari þar samkvæmt lögum um Seðlabanka Íslands. Í frumvarpi til laga um Seðlabanka Íslands, sem lagt var fram á 115. löggjafarþingi til kynningar og lagt verður fram á ný á yfirstandandi þingi, eru ákvæði sem heimila Seðlabankanum að setja reglur um laust fé lánastofnana. Í þeim má ákveða að mismunandi ákvæði gildi um einstaka flokka lánastofnana. Eðlilegt má telja að aðrar reglur gildi um viðskiptabanka og sparisjóði sem geta þurft að mæta óvæntum úttektum innlánsfjár en aðrar lánastofnanir sem ekki hafa heimild til að taka við innlánum.
Um V. kafla.
Í kaflanum er kveðið á um starfsemi erlendra lánastofnana hér á landi og innlendra stofnana erlendis. Í kaflanum eru tvær greinar, 13. og 14. gr.
Innan Evrópska efnahagssvæðisins munu gilda meginreglurnar tvær um starfsemi lánastofnana utan heimaríkis:
Um fyrri atriðið er fjallað í 13. og 14. gr. frumvarpsins og jafnframt vísað til ákvæða XI. og XII. kafla laga um viðskiptabanka og sparisjóði. Í athugasemdum með frumvarpi til þeirra laga er gerð ítarleg grein fyrir þeim ákvæðum sem fjalla um starfsemi erlendra stofnana hér á landi og innlendra stofnana erlendis.
Um VI. kafla.
Í kaflanum eru tvær greinar, 15. og 16. gr. Í þeirri fyrri er kveðið á um að bankaeftirlit Seðlabankans hafi eftirlit með starfsemi lánastofnana og að um eftirlitið fari samkvæmt ákvæðum laga um Seðlabanka Íslands. Í lögum um starfandi lánasjóði ríkisins er ekki kveðið á um eftirlit með starfsemi þeirra en vegna eignarhalds ríkisins eru ársreikningar þeirra áritaðir af Ríkisendurskoðun. Verði frumvarpið að lögum verður á þessu grundvallarbreyting og stofnanirnar framvegis undir eftirliti bankaeftirlitsins eins og flest önnur félög og stofnanir á fjármagnsmarkaðinum. Rétt er að nefna að bankaeftirlitið hefur nú þegar eftirlit með starfsemi eignarleigufyrirtækja á grundvelli laga nr. 19/1989, um eignarleigustarfsemi.
Í 16. gr. er kveðið á um að bankaeftirlitið haldi skrá yfir starfandi lánastofnanir og útibú þeirra. Samsvarandi grein er í frumvarpi til laga um viðskiptabanka og sparisjóði.
Um VII. kafla.
Í kaflanum eru ýmis ákvæði í sjö greinum, 17.–23. gr.
Um 17. gr.
Ákvæði greinarinnar eru í samræmi við heimildir í tilskipun Evrópubandalagsins á þessu sviði. Með 1. mgr. er tekið tillit til þeirra stofnana sem þegar eru starfandi við gildistöku laganna en uppfylla ekki lágmarkskröfur 1. eða 2. mgr. 5. gr. frumvarpsins, enda er það ekki ætlunin að þvinga minni stofnanir til að hætta starfsemi sinni. Viðmiðun ákvæðisins er eigið fé hlutaðeigandi stofnunar og er ekki ætlast til að það fari niður fyrir þau mörk síðar. Lækki eigið fé frá því sem mælt er fyrir um í ákvæðinu er bankaeftirlitinu heimilt, en ekki skylt, að veita hæfilegan frest til úrbóta. Dugi slíkur frestur ekki skal slíta hlutaðeigandi stofnun.
Í 12. gr. frumvarpsins er kveðið á um að ákvæði um samruna stofnana í lögum um viðskiptabanka og sparisjóði gildi einnig um lánastofnanir. Af því leiðir að ákvæði 74. gr. þess frumvarps, þar sem kveðið er á um lágmark eigin fjár við samruna tveggja eða fleiri viðskiptabanka eða sparisjóða, á einnig við um lánastofnanir. Í henni kemur fram að eigið fé eftir samruna má ekki vera lægra en samanlagt eigið fé hlutaðeigandi stofnana á þeim tíma sem samruni átti sér stað, enda hafi lágmarksfjárhæðinni, sem tilskilin er við stofnun nýrrar stofnunar, ekki verið náð.
Um 18. gr.
Í IX. viðauka við EES-samninginn er kveðið á um að byggingarsjóðir ríkisins á Íslandi séu undanþegnir ákvæðum fyrstu og annarrar tilskipunar ráðsins um samræmingu laga og stjórnsýslufyrirmæla um stofnun og rekstur lánastofnana. Undanþágan var fengin á þeirri forsendu að um væri að ræða opinbera lánasjóði sem gegndu ákveðnu samfélagslegu hlutverki, en ólíkt ýmsum öðrum sjóðum af svipuðu tagi hér á landi öfluðu þeir verulegs fjármagns á almennum markaði með útgáfu skuldabréfa. Því er í þessari grein lagt til að Byggingarsjóður ríkisins og Byggingarsjóður verkamanna verði undanþegnir ákvæðum frumvarpsins.
Um 19. gr.
Greinin þarfnast ekki skýringa.
Um 20. gr.
Eðlilegt þykir að hlutaðeigandi lánastofnun greiði þann kostnað sem hlýst af birtingu tilkynninga samkvæmt ákvæðum frumvarpsins.
Um 21. gr.
Greinin þarfnast ekki skýringa.
Um 22. gr.
Í greininni er kveðið á um að lögin taki gildi um leið og samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið að því er Ísland varðar. Hér er um að ræða sams konar ákvæði og í frumvarpi til laga um viðskiptabanka og sparisjóði. Þá er lagt til í greininni að felld verði úr gildi lög nr. 19/1989, um eignarleigustarfsemi.
Um ákvæði til bráðabirgða I.
Hér er kveðið á um að lögum um þá lánasjóði ríkisins, sem taldir eru upp í ákvæðinu, verði breytt fyrir 1. janúar 1995, þannig að þau samræmist ákvæðum frumvarpsins eða á þann hátt að hlutaðeigandi stofnun falli ekki undir gildissvið laganna. Samkvæmt ákvæðum í IX. viðauka við EES-samninginn er Íslandi veittur aðlögunarfrestur til 1. janúar 1995 að fyrstu og annarri tilskipun ráðsins um samræmingu laga og stjórnsýslufyrirmæla um stofnun og rekstur lánastofnana. Hér er því lagt til að mögulegur aðlögunarfrestur verði nýttur að fullu.
Rétt er að undirstrika að ekki er sjálfgefið að allar þær stofnanir, sem taldar eru upp í ákvæðinu, eigi að hafa heimild til þess að gefa út og selja skuldabréf og aðrar endurgreiðanlegar skuldaviðurkenningar til almennings og falla þar með undir gildissvið frumvarpsins. Dæmi um stofnanir, sem ýmis rök mæla með að falli utan gildissviðs laganna vegna eðlis starfsemi þeirra, eru Orkusjóður, Bjargráðasjóður, Hafnabótasjóður, Byggðastofnun og Lánasjóður íslenskra námsmanna. Í stað þess að stofnanirnar hafi heimild til að gefa út skuldabréf til almennings gæti verið eðlilegra að eigandi þeirra útvegaði þeim sjálfur fjármagn í fjárlögum eða með endurlánum eða að þær tækju einungis lán hjá öðrum lánastofnunum.
Í 2. mgr. ákvæðisins er kveðið á um að þar til starfsemi þessara stofnana hefur verið löguð að ákvæðum frumvarpsins sé þeim óheimilt að starfa í öðrum ríkjum Evrópska efnahagssvæðisins. Er það í samræmi við ákvæði í IX. viðauka við EES-samninginn.
Í 3. mgr. er tekið fram að ekki þurfi að breyta lánastofnun sem starfandi er við gildistöku laganna í hlutafélag.
Um ákvæði til bráðabirgða II.
Iðnþróunarsjóður er í eigu ríkissjóða Norðurlandanna. Á undanförnum árum hefur stofnframlag annarra Norðurlanda verið endurgreitt samkvæmt ákvæði í stofnsamningi. Endurgreiðslum lýkur á árinu 1995 og þá kemst sjóðurinn alfarið í eigu Íslendinga. Á þessu ári var kannað hvort ríkisstjórnir annarra Norðurlanda hefðu áhuga á að breyta stofnsamningnum til að afnema ríkisábyrgð á sjóðnum. Svo reyndist ekki vera, fyrst og fremst vegna þess hversu þungt það er í vöfum að breyta samningi af þessu tagi, en það krefst staðfestingar allra þjóðþinganna fimm. Í ljósi þess hversu stutt er þangað til sjóðurinn kemst í eigu Íslendinga þótti ekki taka því. Því er lagt til að ákvæði frumvarps þessa gildi ekki um stjórnun og starfsemi Iðnþróunarsjóðs að því marki sem þau kunna að brjóta í bága við ákvæði stofnsamningsins. Hins vegar gilda að sjálfsögðu önnur ákvæði frumvarpsins, svo sem um eiginfjárhlutfall, ársreikning, endurskoðun og eftirlit, um sjóðinn.
Um ákvæði til bráðabirgða III.
Eignarleigufyrirtæki starfa nú á grundvelli laga nr. 19/1989, um eignarleigustarfsemi. Verði frumvarp þetta að lögum falla þau lög úr gildi og eignarleigufyrirtæki verða háð ákvæðum frumvarpsins. Ekki er talið að samþykkt þess hafi í för með sér mikla röskun á starfsemi eignarleigufyrirtækja. Engu að síður þykir rétt að gefa þeim eins árs aðlögunarfrest að ákvæðum frumvarpsins. Samkvæmt ákvæðum í IX. viðauka við EES-samninginn er Íslandi veittur aðlögunarfrestur til 1. janúar 1995 að fyrstu og annarri tilskipun ráðsins um samræmingu laga og stjórnsýslufyrirmæla um stofnun og rekstur lánastofnana. Hér er því lagt til að mögulegur aðlögunarfrestur verði ekki nýttur að fullu.
Í 2. mgr. ákvæðisins er kveðið á um að þar til starfsemi eignarleigufyrirtækja hefur verið löguð að ákvæðum frumvarpsins sé þeim óheimilt að starfa í öðrum ríkjum Evrópska efnahagssvæðisins. Er það í samræmi við ákvæði í IX. viðauka við EES-samninginn.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga
um lánastofnanir aðrar en viðskiptabanka og sparisjóði.
Með frumvarpi þessu er ætlunin að setja heildstæða löggjöf er nær til allra lánastofnanna annarra en viðskiptabanka og sparisjóða. Lánastofnun er skilgreind sem félag eða stofnun sem lánar í eigin nafni og aflar sér fjár með skuldabréfum eða öðrum endurgreiðanlegum skuldaviðurkenningum til almennings, sjá 2. gr. Lánastofnun er óheimilt að taka við innlánum frá almenningi þannig að skýr aðskilnaður er í þessu tilliti milli banka og lánastofnana.
Með frumvarpinu er þar með náð til starfsemi fjárfestingarlánasjóða, eignarleigufyrirtækja og ýmissa annarra lánastofnana. Skilgreining á hugtakinu lánastofnun nær ekki til lífeyrissjóða, þar sem þeir afla sér ekki lánsfjár með útgáfu skuldabréfa. Enn fremur nær það ekki til verðbréfasjóða en um þá gilda sérstök lög.
Samkvæmt þessu er ljóst að allir lánasjóðir í eigu ríkisins eða með aðild þess munu falla undir lög þessi að undanskildum Byggingarsjóði ríkisins og Byggingarsjóði verkamanna skv. 18. gr. og Iðnþróunarsjóði til ársloka 1995 samkvæmt ákvæði til bráðabirgða II. Samkvæmt 5. gr. verður lánastofnun ekki stofnuð með lægra hlutafé en 400 m.kr. Í skýringum við 5. gr. er þess getið að ekki teljist skylt að breyta starfandi lánastofnunum ríkisins í hlutafélög, en hins vegar sé ekkert því til fyrirstöðu samhliða því sem lögum um þá er breytt. Í 17. gr. er starfandi lánastofnunum við gildistöku laganna með eigið fé lægra en það hlutafé sem mælt er fyrir um í 5. gr. heimilað að halda áfram starfsemi sinni, enda fari eigið fé þeirra ekki niður fyrir þá fjárhæð sem það nam við gildistöku laganna. Í ákvæði til bráðabirgða I er kveðið svo á að í síðasta lagi fyrir árslok 1994 skuli breyta lögum um ákveðna lánasjóði sem taldir eru upp í greininni á þann veg að þeir samræmist ákvæðum frumvarpsins eða ella falli þeir utan við gildissvið laga þessara.
Með þessu móti verður að líta svo á að lánasjóðir í eigu ríkisins verði leystir undan þeirri kvöð að auka hlutafé sitt eða eigið fé upp í 400 m.kr. þar sem það er minna en þeirri fjárhæð nemur.
Í 10. gr. segir að eigið fé lánastofnunar skuli á hverjum tíma eigi nema lægri fjárhæð en sem svarar 8% af áhættugrunni. Athugun á reikningum Byggðastofnunar (án atvinnutryggingardeildar sem er með neikvæðan höfuðstól), Fiskveiðasjóðs, Iðnlánasjóðs, Iðnþróunarsjóðs og Stofnlánadeildar landbúnaðarins við árslok 1991 sýnir að allir sjóðirnir geta mætt þessari kröfu. Litið er svo á að þetta séu einu sjóðirnir í eigu ríkisins sem geta talist falla undir skilgreiningu 2. gr. Engin sérstök athugun fór fram á hvort mat á eignum viðkomandi sjóða væri rétt og var stuðst við yfirlýsingar og áritun viðkomandi endurskoðenda sjóðanna og Ríkisendurskoðunar.
Telja verður að samþykkt frumvarpsins muni ekki hafa annan kostnaðarauka í för með sér en þann sem leiðir af aukinni starfsemi bankaeftirlits Seðlabanka Íslands sem falið er það hlutverk að hafa eftirlit með viðkomandi lánasjóðum, en það hlutverk er ekki á vegum eftirlitsins nú. Mun þessi aukning á skyldum þess ásamt öðrum skyldum, sem bætt hefur verið á það með öðrum nýjum lögum, verða til þess að starfsfólki við eftirlitið fjölgar en á móti mun störfum fækka í öðrum deildum Seðlabankans þar sem starfsemi hefur dregist saman.
