Ferill 507. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
122. löggjafarþing 1997–98.
Þskj. 877 – 507. mál.
Frumvarp til laga
(Lagt fyrir Alþingi á 122. löggjafarþingi 1997–98.)
1. ÞÁTTUR
Almenn ákvæði.
I. KAFLI
Tilgangur og orðskýringar.
1. gr.
Tilgangur.
2. gr.
Orðskýringar.
Almenn lán eru þær lánveitingar sem fólgnar eru í skiptum á húsbréfum fyrir fasteignaveðbréf sem gefin eru út með veði í íbúðarhúsnæði.
Fasteignaveðbréf eru skuldabréf sem kaupandi íbúðarhúsnæðis gefur að jafnaði út með 1. eða 2. veðrétti í íbúðarhúsnæði í tengslum við fasteignaviðskipti, nýbyggingar og meiri háttar viðbyggingar, endurbætur og endurnýjun á notuðu íbúðarhúsnæði.
Félagasamtök merkja almenn félög eða almannasamtök sem starfa að húsnæðismálum með það langtímamarkmið að koma á fót húsnæði og sjá um rekstur þess í þágu félagsmanna sinna.
Félög merkja félög sem rekin eru að hætti samvinnufélaga, hlutafélaga, einkahlutafélaga, sjálfseignarstofnana eða félaga með ótakmarkaðri ábyrgð er hafa að markmiði að byggja, eiga og reka leiguhúsnæði.
Húsbréf eru markaðshæf skuldabréf sem gefin eru út í nafni Íbúðalánasjóðs í tengslum við lánveitingar hans.
Húsnæðisbréf eru skuldabréf sem gefin eru út í nafni Íbúðalánasjóðs og sjóðurinn selur á almennum markaði í því skyni að afla fjár til starfsemi sinnar.
Húsnæðislán nefnast þær lánveitingar sem Íbúðalánasjóður annast samkvæmt lögum þessum.
Lán til leiguíbúða eru lán sem Íbúðalánasjóður veitir sveitarfélögum, aðilum á þeirra vegum, félögum eða félagasamtökum til byggingar eða kaupa á leiguhúsnæði með 1. veðrétti í hlutaðeigandi eign.
Viðbótarlán eru lán sem Íbúðalánasjóður veitir einstaklingum til viðbótar almennu húsnæðisláni til öflunar eigin húsnæðis að jafnaði með 1. eða 2. veðrétti í hlutaðeigandi eign, næst á eftir fasteignaveðbréfi, eftir tilvísun húsnæðisnefndar sveitarfélags.
2. ÞÁTTUR
Stjórn húsnæðismála.
II. KAFLI
Skipulag.
3. gr.
Yfirstjórn.
4. gr.
Íbúðalánasjóður.
Íbúðalánasjóður er sjálfstæð stofnun í eigu ríkisins er lýtur sérstakri stjórn, og heyrir undir félagsmálaráðherra.
5. gr.
Sveitarstjórnir.
6. gr.
Húsnæðisnefndir.
Húsnæðisnefndir sveitarfélaga fara með stjórn og samræmingu húsnæðismála á vegum sveitarfélags.
III. KAFLI
Íbúðalánasjóður.
7. gr.
Stjórn.
8. gr.
Framkvæmdastjóri.
Framkvæmdastjóri vinnur tillögur að starfs- og fjárhagsáætlun sjóðsins.
9. gr.
Verkefni.
1. Að annast lánveitingar og sinna húsbréfaviðskiptum í samræmi við ákvæði laga þessara.
2. Að annast lánveitingar til sveitarfélaga og félagasamtaka til byggingar eða kaupa á leiguhúsnæði.
3. Að hafa umsjón með fjárhag, rekstri og annarri starfsemi Íbúðalánasjóðs, og gæta þess að sjóðurinn starfi í samræmi við gildandi lög og reglugerðir.
4. Að gera fjárhagsáætlun fyrir sjóðinn í samræmi við ákvæði fjárlaga þar sem fram komi sundurliðaður áætlaður rekstrarkostnaður.
5. Að koma á framfæri við almenning upplýsingum um hlutverk og þjónustu Íbúðalánasjóðs.
6. Að stuðla að tækninýjungum og öðrum umbótum í byggingariðnaði, m.a. með veitingu lána eða styrkja samkvæmt nánari ákvæðum í reglugerð sem ráðherra setur.
7. Að sinna öðrum verkefnum sem ráðherra felur sjóðnum með reglugerð á sviði húsnæðismála.
10. gr.
Tekjur.
1. Með tekjum af eigin fé sjóðsins, þ.e. afborgunum, vöxtum og verðtryggingu af veittum lánum.
2. Með sölu húsnæðisbréfa.
11. gr.
Varsla.
Stjórn Íbúðalánasjóðs skal, að fengnu samþykki félagsmálaráðherra, semja við lánastofn
12. gr.
Skipulag.
IV. KAFLI
Húsnæðisnefndir.
13. gr.
Skipan.
14. gr.
Verkefni.
1. Að gera árlega áætlanir fyrir sveitarfélagið um þörf á íbúðarhúsnæði í sveitarfélaginu og að hafa milligöngu um, og eiga frumkvæði að því, að aflað verði húsnæðis í því skyni og aðstoða einstaklinga við húsnæðisöflun.
2. Að leggja mat á þörf einstaklinga, sem búa við erfiðar aðstæður, á viðbótarláni og hvort þeir uppfylli skilyrði í því efni.
3. Að hafa milligöngu um töku lána hjá Íbúðalánasjóði fyrir hönd sveitarfélags til öflunar leiguhúsnæðis fyrir einstaklinga.
4. Að veita almennar upplýsingar og ráðgjöf um húsnæðismál og húsaleigusamninga.
5. Að aðstoða aldraða og samtök þeirra við öflun húsnæðis, með ráðgjöf, við útboð, byggingarframkvæmdir, samningsgerð o.fl.
Jafnframt sér húsnæðisnefnd um önnur þau verkefni sem sveitarstjórn felur henni á sviði húsnæðismála. Húsnæðisnefndir setja sér starfsreglur sem sveitarstjórnir skulu staðfesta og almenningur skal hafa greiðan aðgang að.
Húsnæðisnefnd er heimilt að taka gjald fyrir kostnað við þjónustu sem þær veita sam
3. ÞÁTTUR
Húsnæðislán.
V. KAFLI
Almenn ákvæði.
15. gr.
Lánveitingar Íbúðalánasjóðs.
1. Almenn lán til einstaklinga skv. VI. kafla laga þessara til byggingar eða kaupa á íbúðarhúsnæði.
2. Viðbótarlán til einstaklinga skv. VII. kafla laga þessara til byggingar eða kaupa á eigin íbúðarhúsnæði.
3. Lán til leiguíbúða til sveitarfélaga, félagasamtaka og félaga skv. VIII. kafla laga þessara til byggingar eða kaupa á íbúðarhúsnæði til útleigu.
16. gr.
Aðrir lánaflokkar.
Um nánari skilyrði lánveitinga samkvæmt þessari grein fer eftir því sem ákveðið er í lög
17. gr.
Húsbréfadeild.
1. Að gefa út flokka markaðshæfra húsbréfa í nafni Íbúðalánasjóðs með þeim kjörum og skilmálum sem ákveðin eru með lögum þessum eða reglugerð.
2. Að skipta á húsbréfum og fasteignaveðbréfum.
3. Að stuðla að því að greið sala sé á húsbréfum á markaði.
4. Að gæta þess að inn- og útgreiðslur vegna fasteignaveðbréfa og húsbréfa standist á þannig að jafnvægi sé á hverjum ársfjórðungi. Í þessu skyni skal deildin gera áætlanir um fjárstreymi fram í tímann.
VI. KAFLI
Almenn lán — húsbréf.
18. gr.
Greiðslumat.
Við skipti á húsbréfum gegn fasteignaveðbréfum skv. 2. tölul. 17. gr. skal liggja fyrir mat á eftirfarandi þáttum:
1. Veðhæfni þeirrar fasteignar sem lögð er að veði fyrir tilgreindri skuld.
2. Greiðslugetu skuldara.
3. Verðmæti húsbréfa og fasteignaveðbréfa miðað við markaðsvexti sambærilegra verðbréfa á viðskiptadegi. Sé ekki unnt að miða við vexti á viðskiptadegi skal miða við nýj
Stjórn Íbúðalánasjóðs skal, að fengnu samþykki félagsmálaráðherra, semja við viðskipta
19. gr.
Fasteignaveðbréf.
Skipta má fasteignaveðbréfi og húsbréfum fyrir fjárhæð sem nemur allt að 70% af mats
20. gr.
Matsverð.
21. gr.
Lánstími og lánskjör.
Fasteignaveðbréf ber vexti og verðbætur frá þeim degi sem kaup takast eða þeim degi sem aðilar koma sér saman um.
Vextir skulu vera óbreytanlegir allan lánstímann. Lánstími er hinn sami og lánstími hús
22. gr.
Hlutkesti.
23. gr.
Aukaafborganir.
24. gr.
Frestun afborgana.
Ráðherra setur nánari reglur um framkvæmd þessa ákvæðis að fengnum tillögum stjórnar Íbúðalánasjóðs.
25. gr.
Greiðslukjör húsbréfa.
26. gr.
Gjaldfallin húsbréf.
27. gr.
Verðbréfaviðskipti.
Fyrirtækjum sem leyfi hafa til verðbréfaviðskipta og annast viðskipti með húsbréf er skylt að hafa á reiðum höndum, og aðgengilega, nýjustu skráningu á gengi húsbréfa fyrir viðskiptaaðila sína. Viðskiptaaðilum er óheimilt að láta fara fram viðskipti sem eru í ósamræmi við það bil sem er á milli hæsta og lægsta söluverðs eða kaupverðs sem opinbert er, án þess að koma opinberlega slíku kaup- eða sölutilboði á framfæri. Fyrirtækjum, sem annast viðskipti með húsbréf, er skylt að tilkynna öll viðskipti sem þau annast jafnharðan til þess verðbréfaþings sem annast skráningu húsbréfa.
28. gr.
Eftirlit.
Auk eftirlits með húsbréfadeild skv. 1. mgr. skal bankaeftirlitið hafa eftirlit með við
Seðlabanki Íslands skal stuðla að því að jafnvægi ríki á húsbréfamarkaði. Seðlabankinn skal í þeim mæli sem hann telur nauðsynlegt hindra að verulegt misvægi myndist á mark
29. gr.
Vaxtaálag.
30. gr.
Reglugerð.
VII. KAFLI
Viðbótarlán.
31. gr.
Lánveiting.
Að fengnum tillögum Sambands íslenskra sveitarfélaga setur ráðherra nánari fyrirmæli í reglugerð um skilyrði lánveitinga skv. 1. mgr. Við veitingu viðbótarlána skal höfð hliðsjón af fjölskyldustærð, eignum, tekjum, íbúðarstærð og gerð húsnæðis.
Að höfðu samráði við stjórn Íbúðalánasjóðs er ráðherra heimilt að setja í reglugerð nánari skilyrði fyrir veitingu almenns láns skv. 18. gr. til einstaklinga sem hyggjast taka bæði almennt lán og viðbótarlán.
Sveitarstjórn er heimilt að takmarka fjölda viðbótarlána skv. 1. mgr. ef fyrirséð er að víkja verður frá fjárhagsáætlun sveitarfélagsins eða þau raski í verulegum atriðum fjárhag þess.
32. gr.
Lánskjör viðbótarlána.
Viðbótarlán eru afborgunarlaus fyrsta árið.
Hámarkslánstími viðbótarlána skal vera 40 ár. Ráðherra er heimilt að kveða nánar á um lánstíma í reglugerð.
Viðbótarlán endurgreiðast að fullu með jöfnum greiðslum vaxta og afborgana (annuitet) að viðbættum verðbótum samkvæmt neysluvísitölu á eftirstöðvum lánstímans.
Gjalddagar viðbótarlána skulu eigi vera færri en fjórir á ári. Íbúðalánasjóði er heimilt að fjölga gjalddögum ef það er talið æskilegt.
Vextir af viðbótarlánum skulu vera breytilegir. Stjórn Íbúðalánasjóðs skal við gerð fjár
Um viðbótarlán skulu að öðru leyti gilda meginreglur VI. kafla laga þessara um fast
33. gr.
Sala íbúðar með viðbótarláni.
34. gr.
Leiga íbúðar með viðbótarláni.
VIII. KAFLI
Lán til leiguíbúða.
35. gr.
Almennt.
Samþykktir eða stofnskrár félaga og félagasamtaka skv. 1. mgr. skulu hafa hlotið stað
36. gr.
Samþykktir.
Félagsmálaráðherra lætur gera fyrirmyndir að samþykktum skv. 1. mgr.
Áður en félagsmálaráðuneytið staðfestir samþykktir hlutaðeigandi félagasamtaka skal senda þær til umsagnar sveitarstjórnar eða húsnæðisnefndar sveitarfélags, þar sem þær eru starfandi. Í slíkri umsögn skal koma fram hvort samþykktirnar fullnægja skilyrðum laga þessara og reglugerða sem settar hafa verið samkvæmt þeim.
Samþykktir, sem félagsmálaráðuneytið hefur þegar staðfest vegna félaga og félagasam
37. gr.
Lánsumsóknir.
Stjórn Íbúðalánasjóðs er heimilt að hafna lánsumsókn ef íbúðarhúsnæði telst óvandað eða ófullnægjandi að mati stjórnar sjóðsins.
Félagsmálaráðherra setur með reglugerð frekari ákvæði um skilyrði lána til leiguíbúða, þar á meðal um gerð íbúða, stærðir þeirra, hagkvæmni og byggingarkostnað, svo og úrræði til þess að tryggja sem lægst íbúðarverð.
38. gr.
Lánskjör.
Lán til leiguíbúða mega nema allt að 90% af byggingarkostnaði eða kaupverði íbúðar, þó aldrei meiru en 90% af þeim kostnaðargrundvelli af lánveitingu sem stjórn Íbúðalánasjóðs hefur samþykkt.
Lánstími lána skv. 1. og 2. mgr. má nema allt að 50 árum. Lánin endurgreiðast að fullu með jöfnum greiðslum vaxta og afborgana (annuitet) að viðbættum verðbótum á lánstíman
Vextir af lánum til leiguíbúða skulu vera breytilegir. Stjórn Íbúðalánasjóðs skal við gerð fjárhagsáætlunar ár hvert ákveða vexti af slíkum lánum að fenginni umsögn Seðlabanka Ís
39. gr.
Upplýsingaskylda.
40. gr.
Ráðstöfun leiguhúsnæðis.
Sveitarfélögum sem fengið hafa lán til leiguíbúða er heimilt að ráðstafa leiguhúsnæði með kaupleigusamningi til einstaklinga skv. 1. mgr.
Óheimilt er að hafa eigendaskipti á íbúðum sem byggðar eru eða keyptar samkvæmt lög
41. gr.
Leiguíbúðir sveitarfélaga.
Áður en skráning hlutafélags fer fram skulu samþykktir þess staðfestar af félagsmálaráðherra.
Stofni sveitarfélag hlutafélag skv. 1. mgr. skal allt hlutafé þess vera í eigu sveitarfélags og skal sala þess óheimil án samþykkis félagsmálaráðherra. Að öðru leyti skulu ákvæði laga um hlutfélög gilda um slíkt félag eftir því sem við getur átt.
Sveitarfélag er leggur félagi skv. 1. mgr. til íbúðir í eigu sveitarfélagsins ber áfram ábyrgð á þeim fjárhagsskuldbindingum sem til hefur verið stofnað vegna byggingar eða kaupa slíkra íbúða.
Ráðherra setur nánari ákvæði í reglugerð um skilyrði þess að sveitarstjórn megi stofna félag skv. 1. mgr., hvað skuli koma fram í samþykktum þess og hvernig skuli hagað yfir
42. gr.
Leigufjárhæð.
4. ÞÁTTUR
Önnur ákvæði.
IX. KAFLI
Kærunefnd húsnæðismála.
43. gr.
Skipan.
Nefndarmenn skulu vera þrír og skulu a.m.k. tveir vera lögfræðingar. Félagsmálaráðherra skipar formann úr hópi nefndarmanna og skal hann fullnægja almennum skilyrðum til þess að hljóta skipun í embætti héraðsdómara. Varamenn skulu vera jafnmargir og skipaðir á sama hátt.
Nefndin skal taka mál til meðferðar án tafar og kveða upp úrskurð sinn innan átta vikna frá því nefndinni barst mál til úrskurðar. Ef ástæða þykir til getur nefndin mælt fyrir um munnlegan eða skriflegan málflutning.
Nefndinni er heimilt að kveðja sér til ráðuneytis sérfróða aðila við úrskurð einstakra mála.
Kostnaður við störf kærunefndar greiðist úr ríkissjóði.
44. gr.
Valdsvið.
Úrskurði kærunefndar húsnæðismála verður ekki skotið til félagsmálaráðherra.
Félagsmálaráðherra getur með reglugerð sett nánari ákvæði um störf og starfshætti kæru
X. KAFLI
Varasjóður.
45. gr.
Stjórn.
Kostnaður við störf stjórnar varasjóðs greiðist úr varasjóði.
46. gr.
Hlutverk.
Varasjóðurinn skal aðskilinn frá öðrum fjárhag Íbúðalánasjóðs í bókhaldi og öðru reikn
47. gr.
Framlög.
Hundraðshluti framlaga sveitarfélaga skv. 1. mgr. skal endurskoðaður á a.m.k eins árs fresti. Félagsmálaráðherra er með reglugerð heimilt að hækka eða lækka hlutfallið, að feng
Nánari ákvæði um varasjóð skulu sett í reglugerð sem félagsmálaráðherra gefur út að höfðu samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga.
XI. KAFLI
Ýmis ákvæði.
48. gr.
Stimpilgjald.
49. gr.
Afskriftir.
Félagsmálaráðherra setur, að fenginni umsögn stjórnar Íbúðalánasjóðs, reglugerð um nánari framkvæmd innheimtu krafna skv. 1. mgr. og um skilyrði fyrir afskriftum samkvæmt þessari grein.
50. gr.
Gjaldtaka.
51. gr.
Reglugerð.
52. gr.
Viðurlög.
XII. KAFLI
Gildistaka og lagaskil.
53. gr.
Gildistaka.
Við gildistöku laganna falla úr gildi lög nr. 97/1993, um Húsnæðisstofnun ríkisins. Þau ákvæði laga nr. 97/1993 sem vísað er til í ákvæði I til bráðabirgða skulu þó halda gildi sínu. Jafnframt skulu halda gildi sínu þau ákvæði laga nr. 97/1993 sem vísað er til í ákvæði II til bráðabirgða og snerta innlausn félagslegra íbúða og útreikning innlausnarverðs. Enn fremur halda gildi sínu þau ákvæði sem vísað er til í ákvæði IV til bráðabirgða og varða réttarstöðu eigenda félagslegra íbúða, svo og þær greinar sem vísað er til í ákvæði V til bráðabirgða og snerta réttarstöðu þeirra sem gert hafa samninga um leigu á félagslegum leiguíbúðum og kaupleiguíbúðum.
Við gildistöku laga þessara skal félagsmálaráðherra gefa út þau ákvæði laga nr. 97/1993 sem halda skulu gildi sínu skv. 2. mgr.
Þrátt fyrir ákvæði 1. mgr. skulu ákvæði 13. gr. um skipan húsnæðisnefnda öðlast gildi þegar í stað og koma fyrst til framkvæmda eftir næstu sveitarstjórnarkosningar. Frá sama tíma fellur úr gildi 39. gr. laga nr. 97/1993. Ákvæði 56. gr. um undirbúningsnefnd og 57. gr. um matsnefnd öðlast gildi þegar í stað. Félagsmálaráðherra skal skipa nefndir þessar eigi síðar en 15. maí 1998.
Ákvæði 3. mgr. í ákvæði til bráðabirgða V og 6. mgr. í ákvæði til bráðabirgða VI öðlast gildi þegar í stað.
Við gildistöku laganna skal Húsnæðisstofnun ríkisins lögð niður. Íbúðalánasjóður skal þá taka við hlutverki, réttindum, öllum eignum, skyldum og skuldbindingum Húsnæðisstofnunar ríkisins.
54. gr.
Sameining sjóða.
Greiðslu- og vistunarstaður skuldaskjala, sem eru í eigu eða til innheimtu hjá Byggingar
Við gildistöku laga þessara skal Tryggingarsjóður vegna byggingargalla skv. 81. gr. laga nr. 97/1993 lagður niður. Frá sama tíma tekur varasjóður skv. X. kafla laga þessara og ákvæði til bráðabirgða VII við hlutverki, réttindum, eignum, skuldum og skuldbindingum sjóðsins.
55. gr.
Skipun stjórnar.
56. gr.
Undirbúningsnefnd.
Undirbúningsnefndin skal hafa fullan aðgang að öllum gögnum Húsnæðisstofnunar ríkis
Kostnaður við störf undirbúningsnefndarinnar greiðist úr ríkissjóði.
57. gr.
Matsnefnd.
Matsnefndin skal hafa fullan aðgang að öllum gögnum Húsnæðisstofnunar ríkisins og sjóða sem hún fer með. Skulu stjórnendur og starfsmenn stofnunarinnar veita nefndinni nauðsynlega aðstoð.
Kostnaður við störf nefndarinnar greiðist úr ríkissjóði.
Ákvæði til bráðabirgða.
I.
Ákvæði laga nr. 97/1993.
Jafnframt skulu halda gildi sínu þau ákvæði sem vísað er til í ákvæði til bráðabirgða II, IV og V í lögum þessum, með þeim takmörkunum, sem fram koma í 2. mgr. 53. gr. laga þessara og nefndum bráðabirgðaákvæðum.
II.
Innlausn eldri íbúða.
Kaupskylda sveitarfélags eða annars framkvæmdaraðila sem kann að vera til staðar eftir að félagsleg íbúð hefur verið innleyst fellur niður eftir það.
Ákveði sveitarstjórn eða annar framkvæmdaraðili að nýta sér forkaupsrétt á félagslegri íbúð eða kaupleiguíbúð, sem boðin er til sölu, fellur slíkur réttur niður eftir að íbúð hefur verið ráðstafað á ný. Sveitarstjórn eða framkvæmdaraðili skal þá gefa út yfirlýsingu um að niður séu fallnar kvaðir sem verið hafa á íbúðinni um forkaupsrétt og takmarkanir á ráðstöf
Kaupskylda sveitarfélags við nauðungarsölu íbúðar skv. 86. gr. laga nr. 97/1993 skal ekki vara lengur en í 15 ár frá útgáfu síðasta afsals.
Á meðan kaupskylda og forkaupsréttur sveitarfélaga á félagslegu húsnæði varir sam
Um útreikning á innlausnarverði félagslegra íbúða, sem sveitarfélög leysa til sín skv. 1. mgr., skal beita fyrirmælum 1. og 4. mgr. 87. gr. laga nr. 97/1993. Hafi íbúð verið byggð eftir gildistöku laga nr. 51/1980 skal enn fremur gæta ákvæða 1. og 2. mgr. 88. gr. laga nr. 97/1993, en annars 1.– 3. og 8. mgr. 89. gr. laga nr. 97/1993, hafi íbúðin verið byggð fyrir gildistöku fyrrnefndra laga. Um íbúðir á vegum Byggingarfélags verkamanna fer eftir ákvæðum 90. gr. laga nr. 97/1993. Stjórn varasjóðs skv. 45. gr. laga þessara skal fjalla um heimildir húsnæðisnefnda skv. 4. mgr. 87. gr. laga nr. 97/1993.
Kærunefnd húsnæðismála skal úrskurða samkvæmt þessu ákvæði um þann ágreining sem verður á milli seljanda íbúðar og framkvæmdaraðila.
III.
Ráðstöfun innleystra íbúða.
1. Sveitarstjórn getur ákveðið að selja íbúðina á almennum markaði. Áður skal hún greiða upp áhvílandi lán sem veitt hafa verið af Byggingarsjóði verkamanna.
2. Sveitarstjórn getur ákveðið að leigja íbúðina út. Áður skal sveitarstjórn greiða upp áhvílandi lán sem veitt hafa verið af Byggingarsjóði verkamanna. Við þær aðstæður skal sveitarfélagið eiga rétt á nýju láni úr Íbúðalánasjóði skv. VIII. kafla laga þessara.
Á meðan innlausnarskylda hvílir á sveitarfélögum samkvæmt lögum nr. 97/1993 er þeim heimilt eftir tillögu húsnæðisnefnda sveitarfélaga að ákveða að tiltekinn hluti árlegra við
IV.
Sala og ráðstöfun eignaríbúða.
Um réttarstöðu eigenda félagslegra eignaríbúða fer að öðru leyti eftir því sem mælt er fyrir um í 70.–71. gr. laga nr. 97/1993 eftir því sem við getur átt og með þeim takmörkunum sem í lögum þessum greinir.
V.
Leigu- og kaupleiguíbúðir.
Samningar, sem einstaklingar hafa gert um kaupleiguíbúðir, halda gildi sínu. Um réttar
Einstaklingur sem hefur kauprétt vegna íbúðar sem hann hefur á leigu, sbr. 1. mgr. 73. gr. laga nr. 97/1993, og hyggst nýta sér þann rétt skal hafa gert það fyrir 31. desember 1998. Að þeim tíma liðnum fellur kaupréttur niður. Eftir samþykkt laga þessara og a.m.k. þremur mánuðum fyrir gildistöku þeirra skulu húsnæðisnefndir sveitarfélaga þar sem við á tilkynna öllum þeim sem fengið hafa íbúð leigða með kauprétti um þennan frest til nýtingar kaup
VI.
Framkvæmdaíbúðir.
Stjórn Íbúðalánasjóðs skal staðfesta lok framkvæmda og byggingarkostnað íbúða, sem fullgerðar eru eftir gildistöku laga þessara, með úttekt sinni.
Sveitarstjórn eða annar framkvæmdaraðili skal skila lokauppgjöri á byggingarkostnaði innan mánaðar frá því er framkvæmdalánssamningur rann út eða lokaúttekt fór fram.
Að uppfylltu ákvæði 3. mgr. skulu greiddar eftirstöðvar framkvæmdaláns sem Húsnæðis
Með allar íbúðir sem eru á framkvæmdastigi skal farið á grundvelli laga þessara eftir gildistöku þeirra. Lán til slíkra íbúða skulu einnig veitt á grundvelli þessara laga frá gildis
Eftir samþykkt laga þessara og a.m.k. þremur mánuðum fyrir gildistöku þeirra skulu hús
VII.
Varasjóður.
1. Allar eignir og réttindi Tryggingarsjóðs vegna byggingargalla skv. 81. gr. laga nr. 97/ 1993, um Húsnæðisstofnun ríkisins.
2. Söluhagnaður af íbúðum sem innleystar eru af hálfu sveitarfélaga og endurseldar með söluhagnaði.
3. Framlög ríkissjóðs samkvæmt fjárlögum vegna afskrifta og niðurgreiðslna eldri lána Byggingarsjóðs verkamanna.
Varasjóðurinn skal meðan þörf gerist bæta byggingargalla en ekki það sem telst eðlilegt viðhald á íbúðum sem af hefur verið greitt tryggingargjald samkvæmt ákvæðum 81. gr. laga nr. 97/1993.
Stjórn varasjóðsins skal nota söluhagnað af innleystum íbúðum, sbr. 2. tölul. 1. mgr., og framlög ríkissjóðs skv. fjárlögum, sbr. 3. tölul. 1. mgr., til þess að greiða niður áhvílandi framreiknuð eldri veðlán Byggingarsjóðs verkamanna. Hámark niðurgreiðslu má nema mis
Varasjóður skal starfa í sjálfstæðum og aðskildum deildum vegna verkefna skv. 2. og 3. mgr. Stjórn sjóðsins er þó heimilt að færa fé á milli deilda ef ástæða þykir til. Félagsmála
VIII.
Fjárframlög.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
1.
Inngangur.
Starfsmaður beggja hópanna var Ingi Valur Jóhannsson, deildarstjóri í félagsmálaráðu
Hóparnir tveir hafa í sameiningu unnið að gerð frumvarps þessa ásamt fylgifrumvarpi þess. Til grundvallar vinnunni voru lagðar þær skýrslur, álit og gögn sem vísað er til hér á eftir. Meðan á vinnu hópanna stóð var jafnframt haft samráð við Samband íslenskra sveitar
Í 2. kafla hér á eftir er lýst meginmarkmiðum þessa frumvarps og helstu frávikum frá gildandi lögum á þessu sviði. Því næst er í 3. kafla fjallað um samanburð á núverandi lánakerfi til byggingar og kaupa á félagslegu íbúðarhúsnæði og nýju kerfi viðbótarlána, er komi í stað þess. Þá er í 4. kafla fjallað um aðdraganda og undirbúning málsins og niðurstöður helstu skýrslna sem um húsnæðismál fjalla í seinni tíð. Í 5. kafla er vikið að þróun löggjafar um húsnæðismál og helstu einkennum hennar. Í 6. kafla er síðan fjallað um stöðu félagslega íbúðakerfisins á árunum 1990–96. Þar á eftir eru athugasemdir við einstakar greinar. Frumvarpinu fylgja töflur og línurit sem vísað er til í texta þess, umsögn fjárlagaskrifstofu fjármálaráðuneytisins, yfirlit yfir þær greinar laga nr. 97/1993, um Húsnæðisstofnun ríkisins, sem halda munu gildi sínu eftir gildistöku laganna og yfirlýsing fjármálaráðherra um samráð við félagsmálaráðherra um ákvarðanir er snerta vaxtabætur og fjárhæð þeirra.
Frumvarpinu fylgir frumvarp til laga um byggingar- og húsnæðissamvinnufélög. Um skýringar á því frumvarpi vísast til athugasemda með því. Samhliða frumvarpi þessu mun fjármálaráðherra leggja fram frumvarp til laga um breytingu á lögum nr. 75/1981, um tekjuskatt og eignarskatt, vegna nauðsynlegra breytinga á vaxtabótakerfinu sem leiðir af frumvarpi þessu ef að lögum verður. Þá má hér einnig nefna frumvarp fjármálaráðherra um stimpilgjald sem ætlað er að verða að lögum á þessu þingi.
2.
Markmið og helstu breytingar.
Frumvarp það sem hér er lagt fram um húsnæðismál er annað tveggja frumvarpa er hafa það að markmiði að einfalda og samræma skipulag húsnæðismála til lengri tíma og tryggja rétt þeirra sem þurfa á félagslegri aðstoð að halda við öflun húsnæðis. Frumvarpið leysir til framtíðar af hólmi núgildandi ákvæði laga um Húsnæðisstofnun ríkisins sem snerta málefni Byggingarsjóðs ríkisins og Byggingarsjóðs verkamanna, svo og atriði er lúta að lánveitingum til íbúðarhúsnæðis og verkefni sveitarfélaga í þeim efnum. Frumvarpið er í fjórum meginþáttum, því er skipt í 12 kafla og alls í 57 greinar. Í frumvarpinu eru átta umfangsmikil bráðabirgðaákvæði, meðal annars vegna lokunar eldra kerfis. Í síðara frumvarpinu (fylgifrumvarpi), um byggingar- og húsnæðisamvinnufélög, er fjallað um búseturétt og samvinnufélög með svipuðum hætti og gert er í núgildandi lögum um Húsnæðisstofnun ríkisins. Þykir eðlilegra að sérlög gildi um þessa starfsemi, enda um frjáls félög að ræða sem byggja á sérstöku formi og fyrirkomulagi án beinna tengsla við Íbúðalánasjóð, nema hvað snertir lánveitingar og eftirlit með þeim. Fylgifrumvarpið er alls í sex köflum og 23 greinum. Samhliða frumvörpum þessum mun fjármálaráðherra leggja fram frumvarp til laga um breytingu á lögum nr. 75/1981, um tekjuskatt og eignarskatt, með síðari breytingum, þar sem lagðar eru til breytingar á fyrirkomulagi vaxtabóta og útborgun þeirra.
Nokkur umræða hefur farið fram á síðustu árum um skipulag húsnæðismála hér á landi, einkum félagslega húsnæðiskerfið, svo og um málefni Húsnæðisstofnunar ríkisins. Lögð hefur verið veruleg vinna í endurskoðun á húsnæðislánakerfinu. Í 4. kafla er vitnað til fjögurra nefnda á vegum félagsmálaráðuneytis sem störfuðu frá miðju ári 1995 til febrúarloka 1998, skýrslu vinnuhóps Sambands íslenskra sveitarfélaga um félagslega íbúðakerfið frá febrúar 1997 og skýrslu Ríkisendurskoðunar um stjórnsýsluendurskoðun á Húsnæðisstofnun ríkisins sem gefin var út í október 1996. Í niðurstöðum allra þessara skýrslna koma fram kröfur um verulegar breytingar á húsnæðislánakerfinu. Þá hafa félagsmálaráðherra borist tíðar kvartanir og ábendingar um breytingar frá fólki sem býr í félagslegum eignaríbúðum.
Fram hafa komið verulegir gallar á félagslega húsnæðiskerfinu. Gildandi lög um félags
Meginmarkmið frumvarpsins eru eftirfarandi:
1. Að einfalda og samræma meðferð og lánveitingar til húsnæðismála til lengri tíma litið.
2. Að stofna sjálfstæðan sjóð, Íbúðalánasjóð, sem ætlast er til að verði fjárhagslega sjálfstæður til framtíðar og standi undir lánveitingum sínum og rekstri með eigin tekjum.
3. Að sameina Byggingarsjóð ríkisins og Byggingarsjóð verkamanna.
4. Að loka félagslega eignaríbúðakerfinu í núverandi mynd.
5. Að félagsleg jöfnun við öflun eigin húsnæðis sé í formi sértækra viðbótarlána og að fjárhagsleg aðstoð til einstaklinga fari í gegnum vaxtabótakerfi.
6. Að breyta þátttöku, áhrifum og ábyrgð sveitarfélaga og húsnæðisnefnda sveitarfélaga hvað félagslegt húsnæði og lánveitingar varðar.
7. Að stofna varasjóð, sem verði í eigu og á ábyrgð sveitarfélaga, og hafi það hlutverk að bæta Íbúðalánasjóði það tjón sem hann kann að verða fyrir vegna tapaðra viðbótarlána.
8. Að stofna sjálfstæða kærunefnd húsnæðismála.
2.2. Einföldun og samræming.
Afar þýðingarmikið er að einfalda og samræma betur þá húsnæðislöggjöf sem nú gildir, sérstaklega félagslega húsnæðiskerfið, sem er að mörgu leyti ábótavant. Dregið hefur úr eftirspurn eftir félagslegum eignaríbúðum og þær hafa staðið auðar í nokkrum sveitarfélög
Þótt félagslega íbúðalánakerfið hafi haft verulega þýðingu í að sjá fólki fyrir hagkvæmu og vel byggðu húsnæði hafa vandamálin hin síðari ár verið að koma betur og betur í ljós. Að sumu leyti eru þau staðbundin, þar sem markaðsverð fasteigna hefur fallið á meðan verðlagning félagslegra eignaríbúða lýtur öðrum lögmálum. Við nánari skoðun má hins vegar ljóst vera að veruleg vandamál við núverandi fyrirkomulag félagslegra eignaríbúða eru einnig til staðar á höfuðborgarsvæðinu og annars staðar þar sem markaðsverð húsnæðis er nálægt byggingarkostnaði. Endursala hefur aukist stórlega í kjölfar verulegrar fjölgunar félagslegra íbúða og einnig virðast eigendaskipti í félagslega íbúðalánakerfinu vera tíðari en áður. Á árinu 1996 var gengið frá endursölu 819 íbúða. Samsvarandi fjöldi árið 1990 var 317 íbúðir. Eigendaskipti virðast tíðari í félagslega kerfinu en á almennum fast
Graphic file object #0000. with height 325 p and width 332 p Left aligned Árið 1987 voru íbúðir á vegum húsnæðisnefndar Reykjavíkurborgar 7,6% af öllum íbúð
Jafnframt hefur verið gagnrýnt hversu kostnaðarsamt er að halda uppi rekstri Húsnæðis
Að síðustu er rétt að minna á þá staðreynd að félagslega íbúðalánakerfið stefnir í þrot og að óbreyttu hefði þurft að koma til veruleg hækkun vaxta af félagslegum lánum.
2.3. Stofnun Íbúðalánasjóðs.
Stofnaður er Íbúðalánasjóður, sjálfstæð ríkisstofnun, sem hefur það meginhlutverk að standa undir og fjármagna nýtt húsnæðislánakerfi. Í fyrsta lagi er um að ræða almennar lán
2.4. Sameining sjóða.
Nauðsynlegt er að sameina Byggingarsjóð ríkisins og Byggingarsjóð verkamanna til þess að mynda einn sterkan sjóð, sem geti verið bakhjarl hins nýja húsnæðislánakerfis. Slíkur sjóður, í því fjármálaumhverfi sem við búum nú við, hefur alla möguleika til þess að leita eftir hagstæðri fjármögnun viðbótarlána með sölu húsnæðisbréfa á innlendum og erlendum markaði. Með sameiningu sjóðanna er enn fremur tekist á við vanda Byggingarsjóðs verka
2.5. Lokun eldra kerfis.
Núverandi félagslegt eignaríbúðakerfi er lagt niður og upp tekin viðbótarlán til þeirra sem búa við erfiðar aðstæður. Í því felst að kaupskylda og forkaupsréttur sveitarfélaga líður undir lok og enn fremur núverandi kaupleigukerfi. Í þess stað er lagt til að núverandi leigu
2.6. Viðbótarlán og vaxtabætur.
Tekin verða upp viðbótarlán sem geta numið allt að 25% af kaupverði íbúðar til viðbótar almennu láni. Heildarlánveiting getur því numið allt að 90% af kaupverði íbúðar. Með núverandi vaxtabótakerfi, ásamt þeim breytingum sem gerðar verða á ákvæðum laga um tekjuskatt og eignarskatt samhliða frumvarpi þessu, er síðan vegið á móti þeim áhrifum sem hækkun vaxta hefur í för með sér. Ein stærsta breytingin á vaxtabótakerfinu verður fólgin í fyrirframgreiðslu bótanna. Þá er það jafnframt nýjung að frá 25. ári lánstímans lækkar 6% tekjuskerðing vaxtabóta um 0,5% á ári hverju en sú breyting léttir verulega greiðslubyrðina í kerfinu án þess að draga úr hraðri eignarmyndun á síðari hluta lánstímans. Er við það mið
2.7. Breytt þátttaka, áhrif og ábyrgð sveitarfélaga.
Sveitarfélög hafa áfram það meginhlutverk að kanna þörf fyrir íbúðarhúsnæði í sveitar
2.8. Stofnun varasjóðs.
Til þess að standa undir því tjóni, sem Íbúðalánasjóður kann að verða fyrir vegna tapaðra viðbótarlána, greiða sveitarfélög ákveðið hlutfall af viðbótarláni í varasjóð sem þau bera síðan ábyrgð á að standi undir skuldbindingum. Auk þessa er varasjóðnum fengið það hlut
2.9. Kærunefnd húsnæðismála.
Með því að koma á fót kærunefnd húsnæðismála er stefnt að því að gera meðferð mála er upp kunna að koma í samskiptum einstaklinga við Íbúðalánasjóð og húsnæðisnefndir sveitarfélaga einfaldari og skýrari. Með því er jafnframt stefnt að því að félagsmálaráðu
2.10. Helstu breytingar frá gildandi lögum.
Stærsta breytingin sem felst í frumvarpinu lýtur að félaglega íbúðakerfinu. Er sú grund
Helstu breytingar frumvarpsins má að öðru leyti greina í þrjá þætti. Í fyrsta lagi lúta þær að félagslegri aðstoð við einstaklinga. Í öðru lagi að þátttöku sveitarfélaga í slíkri aðstoð og í þriðja lagi að breytingum sem snerta uppbyggingu og skipulag húsnæðismála.
2.10.1. Félagsleg aðstoð til einstaklinga.
Þær breytingar sem lúta að félagslegri aðstoð til einstaklinga eru einkum með þrennu móti:
a. Núverandi félagslegu húsnæðiskerfi verður lokað frá og með gildistöku laganna. Við tekur nýtt og breytt kerfi. Eldra kerfi félagslegra íbúða verður þó viðhaldið meðan inn
b. Félagsleg aðstoð (jöfnun) verður annars vegar í formi húsbréfaláns, 65–70% láns, og hins vegar í formi 20–25% viðbótarláns.
c. Félagsleg jöfnun verður framkvæmd með vaxtabótakerfi. Vaxtabætur verða greiddar út á kaupári.
d. Einstaklingar geta valið úr öllum íbúðum á markaði, en ekki fyrir fram ákveðnum fjölda íbúða.
2.10.2. Þátttaka sveitarfélaga.
Við það að taka upp viðbótarlán til þeirra sem búa við erfiðar aðstæður verða óhjá
a. Kaupskylda sveitarfélaga á núverandi félagslegum eignaríbúðum verður afnumin við endursölu og þeim heimilað að selja félagslegar eignaríbúðir á almennum markaði án annarra skilyrða en að áhvílandi félagsleg lán verði gerð upp.
b. Sveitarfélögum verður heimilað að breyta félagslegum eignaríbúðum, sem koma til innlausnar, í leiguíbúðir til frambúðar.
c. Svonefndum framkvæmdarlánveitingum verður hætt.
d. Sveitarfélögum verður heimilað að stofna félög um rekstur leiguíbúða sinna, þar með talin hlutafélög, jafnvel með þátttöku utanaðkomandi aðila að fengnu samþykki félags
e. Sveitarfélög greiða í varasjóð framlag sem bætir tjón Íbúðalánasjóðs vegna tapaðra viðbótarlána og kostnað vegna þeirra.
2.10.3. Skipulag húsnæðismála.
Helstu breytingar, sem lagt er til að gerðar verði á skipulagi húsnæðismála, eru eftirfar
a. Húsnæðisstofnun ríkisins verður lögð niður. Við tekur sjálfstæð ríkisstofnun, Íbúðalánasjóður, sem hefur á að skipa sérstakri fimm manna stjórn sem félagsmálaráðherra skipar.
b. Byggingarsjóður ríkisins og Byggingarsjóður verkamanna verða sameinaðir og tekur Íbúðalánasjóður við hlutverki þeirra.
c. Íbúðalánasjóður hefur það meginhlutverk að veita einstaklingum, sveitarfélögum og félagasamtökum lán til íbúðakaupa samkvæmt nánari reglum.
d. Stofnaður verður sérstakur varasjóður til að bæta tjón Íbúðalánasjóðs vegna tapaðra viðbótarlána. Vegna eldra kerfis verður hlutverk sjóðsins þó víðtækara fyrst í stað.
e. Tryggingarsjóður vegna byggingargalla verður lagður niður.
f. Komið verður á sérstakri kærunefnd húsnæðismála sem skjóta má til ágreiningsmálum er upp kunna að koma og tengjast íbúðalánveitingum og meðferð á íbúðum sveitar
g. Sjálfstæð lög verða sett um byggingar- og húsnæðissamvinnufélög.
h. Heimilt verður að stofna frjáls félög um rekstur leiguíbúða að uppfylltum ákveðnum skilyrðum.
3.
Samanburður á núverandi lánakerfi og nýju kerfi viðbótarlána.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að horfið verði frá núverandi kerfi um fjármögnun félagslegra eignaríbúða. Í stað þess er tekið upp kerfi þar sem stuðningur hins opinbera við þá sem búa við erfiðar aðstæður og ekki eiga kost á að fjármagna eigin íbúðakaup á þeim lánskjörum, sem almennt bjóðast, felst í vaxtabótum, svo og viðbótarlánum. Núverandi aðstoð er í reynd sambland af tvennu. Annars vegar vaxtabótakerfi, þar sem vaxtagjöld vegna íbúðarkaupa mynda stofn til vaxtabóta að teknu tilliti til eigna og tekna hlutaðeigandi. Hins vegar er um það að ræða að vextir eru greiddir niður af félagslegum íbúðum. Erfitt er að hafa heildarsýn yfir stuðning hins opinbera við eigendur félagslegra eignaríbúða, en á hinn bóginn er einnig vandkvæðum bundið að finna út umfang vaxtabóta til eigenda félagslegra eignaríbúða. Meginkostir þess að stuðningur hins opinbera við íbúðareigendur verði í formi vaxtabóta eru fólgnir í einfaldleika vaxtabótakerfisins, það er mun ódýrara og það léttir greiðslubyrði af lánum vegna íbúðarkaupa, einkum á fyrri hluta lánstímans. Ekki síður er mikilvægt að það markmið næst að laga vaxtakjör betur að aðstæðum íbúðareigenda hverju sinni. Í núgildandi félagsíbúðakerfi er heimilt að hækka vexti ef tekjur íbúðareiganda hækka tvö ár í röð og fara yfir viðmiðunarmörk. Hins vegar er ekki heimilt að lækka vexti aftur ef tekjur lækka. Vaxtabótakerfið fylgir hins vegar þeim breytingum sem verða á tekjum íbúðareiganda þannig að vaxtaniðurgreiðslan verður ávallt í samræmi við aðstæður fólks hverju sinni.
3.2. Vaxtabætur og niðurgreiðslur.
Á árinu 1996 voru greiddar vaxtabætur að upphæð 3.300.931 þús. kr. og 3.457.959 þús. kr. árið 1997. Samvæmt upplýsingum frá embætti ríkisskattstjóra fengu 47.133 einstaklingar þessar greiðslur árið 1996 eða að meðaltali 70.034 kr. hver einstaklingur; 48.946 einstaklingar árið 1997 eða að meðaltali 70.648 kr. hver. Ekki liggja fyrir upplýsingar um fjölda hjóna sem fengu greiddar vaxtabætur. Hjón eru hér talin sem tveir einstaklingar, þannig voru vaxtabætur á hjón árið 1996 að meðaltali 140.068 kr.
Um áramótin 1996/1997 var tala lántakenda vegna félagslegra eignaríbúða 5.764, sam
Tekjubil í þús. kr. | Vaxtabætur 1994 |
Hlutfalls-leg skipting | Vaxtabætur 1995 | Hlutfalls-leg skipting | Vaxtabætur 1996 | Hlutfalls-leg skipting |
0–2.000 | 1.379.515.800 | 50,0% | 1.523.197.300 | 50,4% | 1.608.378.900 | 48,7% |
2.000–3.000 | 782.114.900 | 28,4% | 854.432.800 | 28,3% | 912.229.300 | 27,6% |
3.000–4.000 | 401.741.200 | 14,5% | 432.329.200 | 14,3% | 505.333.300 | 15,3% |
4.000> | 192.996.600 | 7,0% | 213.001.000 | 7,0% | 274.990.200 | 8,3% |
Samtals | 2.756.368.500 | 100,0% | 3.022.960.300 | 100,0% | 3.300.931.700 | 100,0% |
Samkvæmt töflunni hér að framan fara um 50% af greiddum vaxtabótum til einstaklinga með tekjur innan við 2,0 millj. kr. Hér er að hluta til um sama hóp að ræða og fær niður
3.3. Rekstrarkostnaður félagslega eignaríbúða- og vaxtabótakerfisins.
3.3.1. Vaxtaniðurgreiðslur.
Samkvæmt ársskýrslu Húsnæðisstofnunar ríkisins 1996 var hlutdeild Byggingarsjóðs verkamanna í rekstrarkostnaði Húsnæðisstofnunar ríkisins 138,2 millj. kr. Til samanburðar voru niðurgreiddir vextir vegna félagslegra eignar- og leiguíbúða um 1.320 millj. kr. Rekstrarkostnaðurinn er því um 10,5%, sem hlutfall af vaxtaniðurgreiðslunni. Vaxtaniður
Vaxtaniður-greiðslur, millj. kr. |
Hlutfall | Rekstrarkostnaður Byggingarsjóðs verkamanna, millj. kr. |
|
Eignaríbúðir
|
838 | 63,5 | 87,8 |
Leiguíbúðir
|
236 | 17,9 | 24,7 |
Félagslegar kaupleiguíbúðir (leiguíbúðir)
|
212 | 16,1 | 22,3 |
Almennar kaupleiguíbúðir (leiguíbúðir)
|
33 | 2,5 | 3,4 |
Samtals
|
1.319 | 100 | 138 |
Ef rekstrarkostnaður Byggingarsjóðs verkamanna skiptist í sömu hlutföllum og niður
Auk þessa fellur til nokkur kostnaður hjá sveitarfélögum við rekstur húsnæðisnefnda og því sem nefndunum fylgir, sbr. framanritað.
3.3.2. Vaxtabætur.
Á árinu 1996 voru greiddir út um 3,3 millljarðar kr. í vaxtabætur. Útreikningur vaxtabóta fer að mestu fram vélrænt í gegnum skattkerfið. Ekki liggja fyrir tölur um kostnaðarauka í skattkerfinu vegna útreiknings á vaxtabótum en ætla verður að um óverulegan viðbótar
Hér er eingöngu fjallað um samanburð á rekstrarkostnaði þessara tveggja kerfa. Rétt er að benda á að ef aukin áhersla yrði lögð á félagslega aðstoð við íbúðaeigendur í gegnum vaxtabótakerfið má ætla að það leiði til kostnaðarauka, a.m.k. fyrst um sinn, þar sem þeir sem nú eru á biðlista eftir félagslegum eignaríbúðum gætu fengið íbúðir strax á almennum markaði og þar með vaxtabætur. Fyrst um sinn gæti aðstoðin náð til fleiri aðila en nú.
3.4. Samanburður á greiðslubyrði.
Eftirfarandi tafla sýnir nokkur dæmi um samanburð á greiðslubyrði vegna íbúðakaupa miðað við 90% lán, sem ber 2,4% ársvexti, og 90% lán, sem ber 5,1% ársvexti. Lánstími í báðum tilfellum er 40 ár. Gert er ráð fyrir að frá og með 26. ári lækki það hlutfall af tekjum (6%) sem dregið er frá vaxtagjöldum við útreikning vaxtabóta um 0,5% á ári.
Yfirlit yfir nettógreiðslur í vaxtabótakerfinu af 40 ára jafngreiðsluláni. Án verðbólgu miðað við 5,1% vexti, 2,4% vexti, frádráttur frá vaxtabótum lækkar um 1/2% á ári frá og með 26. ári.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Með þeirri breytingu á útreikningi vaxtabóta, sem hér er gert ráð fyrir, sýnir taflan að nýtt kerfi stenst fyllilega samanburð við greiðslubyrði af lánum eins og þau eru í núverandi félagslegu eignaríbúðakerfi. Um nánari samanburð í einstökum dæmum vísast til fylgiskjals I með frumvarpinu.
3.5. Samanburður á eignarmyndun.
Nægjanlegt íbúðarhúsnæði er til í landinu og í mörgum sveitarfélögum er framboð meira en eftirspurn. Þetta kemur fram í því að íbúðir, félagslegar og almennar, standa víða auðar.
Jafnframt má benda á að á almennum markaði eru byggðar íbúðir sem eru sambærilegar að verði og gæðum við þær sem félagslega kerfið hefur byggt og/eða boðið til sölu.
Einnig má benda á ýmis gjöld sem lögð eru á söluverð félagslegra íbúða án tillits til markaðsverðs á hverjum tíma. Slík gjöld skekkja allan samanburð á verði félagslegra íbúða og íbúða á almennum markaði. Jafnframt er við innlausn félagslegra íbúða stuðst við ákveðnar reikniforsendur við afskrift íbúða, óháð markaðsverði þeirra. Þetta hefur leitt til þess að eignarmyndun í núverandi félagslegu eignaríbúðakerfi hefur verið mun hægari en ella.
Þrenns konar reglur hafa gilt um afskriftir við útreikning greiðslna til seljanda. Í reglum frá 1984 um verðbætur á afskriftir voru íbúðir afskrifaðar um 0,5% á ári miðað við hvert ár sem seljandi átti íbúðina. Í reglum um 4% aukaverðbætur frá sama ári voru afskriftirnar hins vegar 1% á ári fyrstu 20 árin sem seljandi átti íbúðina og 0,5% eftir það. Í reglum sem giltu um íbúðir seldar eða byggðar eftir 1990 voru afskriftirnar 1,5% á ári fyrstu 20 árin en 0,75% eftir það. Á árinu 1995 var afskriftarhlutfallið lækkað í 1%.
Ljóst er að mismunandi aðferðir á hverjum tíma hafa leitt til verulegs mismunar á verði íbúða. Við hverja innlausn íbúða hefur verið notast við þá reglu sem í gildi hefur verið þegar innlausnin hefur farið fram. Þannig hefur verið notast við mismunandi reglur fyrir sömu íbúð án leiðréttingar.
Á eftirfarandi mynd má sjá hvernig eignarhluti íbúðarkaupanda félagslegrar íbúðar rýrnar samkvæmt núgildandi lögum og reglugerðum. Um endursölu á félagslegum íbúðum fer skv. VIII. kafla reglugerðar nr. 375/1996. Um eignarhluta seljanda og greiðslu til hans við endursölu á íbúð hans gilda tvær greinar í reglugerðinni. Fyrri greinin, 74. gr., fjallar um eignarhlut seljanda íbúða sem byggðar eru eftir gildistöku laga nr. 51/1980. Þar segir um fyrningu að frá framreiknuðu kaupverði sé dregin fyrning 1% fyrir hvert eignarhaldsár. Í 75. gr. er fjallað um íbúðir byggðar fyrir gildistöku laga nr. 51/1980. Fyrir þessar íbúðir eru tvær reiknireglur notaðar. Reikniregla 1 miðar við 0,5% fyrningu, en reikniregla 2 miðar við 1% fyrningu.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Ef miðað er við að íbúðarverðið sé 100 kr. á fyrsta ári hefur eignarhlutur íbúðarkaupand
Eignarhluti seljanda.
Eignarhaldsár | 0,5% | 1,0% |
1 | 100 | 99 |
15 | 93 | 85 |
26 | 87 | 74 |
33 | 84 | 67 |
42 | 79 | 58 |
Rétt er að taka fram í þessu sambandi að ekki hefur verið tekið tillit til annarra þátta í reiknireglum þeim sem eignarhluti seljenda í félagslega íbúðakerfinu byggist á. Reglurnar gera ráð fyrir því að við eignarhluta seljanda bætist þær endurbætur sem gerðar hafa verið á íbúðinni en frá dragist vanræksla á viðhaldi, auk annarra þátta sem ekki verða raktir hér.
Gert er ráð fyrir því að íbúðaverð á almennum markaði þróist þannig að hlutfallsleg breyting sé jöfn á milli ára og verðmunur á nýrri íbúð og eldri íbúð verði jafnmikill og verð
Fasteignaverð í fjölbýli í Reykjavík árið 1996, eftir byggingartíma. | |||||||
Byggingartímabil | |||||||
Herb. stærð | 1940–49 | 1950–59 | 1960–69 | 1970–79 | 1980–89 | 1990– | Meðaltal |
2 | 79483 | 82.763 | 83.666 | 81.824 | 90.869 | 91.049 | 84.628 |
3 | 74458 | 79.566 | 78.687 | 73.947 | 85.197 | 86.083 | 79.072 |
4 | 76032 | 74.484 | 72.276 | 70.218 | 81.040 | 75.067 | 74.002 |
5 | 70437 | 71.444 | 67.772 | 65.627 | 70.880 | 65.068 | 68.854 |
Íbúðarverð eftir byggingartímabilum margfaldað með fjölda íbúða í hverjum stærðarflokki | |||||||
Herb. stærð |
1940–49 |
1950–59 |
1960–69 |
1970–79 |
1980–89 |
1990– |
Meðaltal |
2 | 7312436 | 4.717.491 | 9.872.588 | 11.700.832 | 11.812.970 | 4.006.156 | 49.422.752 |
3 | 8637128 | 8.911.392 | 11.094.867 | 7.542.594 | 7.582.533 | 6.284.059 | 50.052.576 |
4 | 6538752 | 6.703.560 | 10.26.3192 | 8.285.724 | 4.862.400 | 3.603.216 | 40.257.088 |
5 | 1831362 | 4.929.636 | 5.286.216 | 3.871.993 | 2.976.960 | 520.544 | 19.416.828 |
Vegið . | 75999 | 77.019 | 76.236 | 74.410 | 84.844 | 83.318 | 77.900 |
Sem hlutfall af fasteignaverði byggðar 1990 og síðar: | |||||||
91% | 92% | 91% | 89% | 102% | 100% |
Á eftirfarandi mynd má sjá eignarmyndun í almenna kerfinu annars vegar og í félagslega íbúðakerfinu hins vegar. Eignarmyndunin er mun hraðari í almenna kerfinu en félagslega íbúðakerfinu.
MYND
4.
Undirbúningur.
Við undirbúning og gerð lagafrumvarps þessa hafa legið fyrir skýrslur Ríkisendurskoðun
Hér á eftir verður gerð grein fyrir helstu niðurstöðum í skýrslu Ríkisendurskoðunar og niðurstöðum og tillögum helstu nefnda og starfshópa eins og þær eru birtar í skýrslum þeirra.
4.2. Skýrsla Ríkisendurskoðunar, október 1996.
Í framhaldi fundar sem félagsmálaráðherra átti með Ríkisendurskoðun í nóvember 1995 ritaði hann Ríkisendurskoðun bréf, dags. 6. desember 1995, og fór þess á leit að framkvæmd yrði stjórnsýsluendurskoðun á Húsnæðisstofnun ríkisins, sbr. 9. gr. laga nr. 12/1986, um Ríkisendurskoðun. Ríkisendurskoðun hóf vinnu í maímánuði 1996 og skilaði skýrslu í októ
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar koma fram allmiklar athugasemdir, þar á meðal við fjár
Um rekstur Húsnæðisstofnunar ríkisins tekur Ríkisendurskoðun fram að efla þurfi kostn
4.3. Skýrsla nefndar um húsbréfakerfið, janúar 1997.
Félagsmálaráðherra skipaði 10. janúar 1996 nefnd til að kanna möguleika á að draga úr ríkisábyrgð í húsbréfakerfinu og að færa starfsemi húsbréfadeildar frá Húsnæðisstofnun til lánastofnana. Í nefndinni voru skipaðir Benedikt Árnason hagfræðingur, viðskiptaráðuneyti, Einar K. Guðfinnsson alþingismaður, Ingi Valur Jóhannsson deildarstjóri, félagsmálaráðu
Nefndin skilaði sameiginlegum tillögum og niðurstöðum í skýrslu til félagsmálaráðherra í janúar 1997. Hún taldi að draga mætti úr áhættu ríkissjóðs með því að endurbæta aðferðir við greiðslu- og veðmat og að ástæða væri til þess að lánastofnanir og verðbréfafyrirtæki öxluðu fulla ábyrgð á því að greiðslumatið væri í samræmi við þær reglur sem húsbréfa
Nefndin skilaði sameiginlegum tillögum. Annars vegar var um að ræða tillögur um að
1. Að strax yrði hafist handa um að færa afgreiðslu og alla þjónustu vegna húsbréfakerfisins frá húsbréfadeild til viðskiptabanka, sparisjóða og verðbréfafyrirtækja, með sérstök
2. Að framkvæmd greiðslu- og veðmats færi fram saman og yrði alfarið á ábyrgð viðskiptabanka, sparisjóða og verðbréfafyrirtækja. Ábyrgðin fælist í því að bætt yrði krafa, sem hefði tapast þar sem ekki hefði verið farið í einu og öllu að reglum um greiðslu- og veðmat. Hafist yrði handa um endurbætur á því greiðslu- og veðmati sem nú væri grund
3. Að ekki væri unnt að hverfa frá ríkisábyrgð nema að til kæmi aðili sem veitt gæti sambærilega ábyrgð. Lagði nefndin til að unnið yrði að afnámi ríkisábyrgðar samkvæmt langtímaáæltun, með það að markmiði að öryggi og jafnrétti í húsnæðismálum raskist ekki við afnám hennar, enda leiði það ekki til aukins kostnaðar fyrir húskaupendur eða húsbyggjendur.
Í skýrslu nefndarinnar var einnig vikið að langtímastefnumörkun fyrir húsbréfakerfið sem ekki þykir ástæða til að fjalla sérstaklega um hér.
4.4. Skýrsla vinnuhóps Sambands íslenskra sveitarfélaga um félagslega íbúðakerfið, febrúar 1997.
Hinn 5. september 1996 skipaði stjórn Sambands íslenskra sveitarfélaga vinnuhóp til at
Vinnuhópurinn skilaði sameiginlegri skýrslu sinni í lok febrúar 1997 til stjórnar Sam
1. Að vextir af félagslegum íbúðalánum og af lánum vegna félagslegra eignaríbúða og félagslegra kaupleiguíbúða verði breytilegir og háðir tekjum viðkomandi. Vaxtaprósenta geti verið á bilinu 1–5,1% og að vextir og lánstími lána vegna félagslegra leiguíbúða sveitarfélaga verði óbreyttir frá því sem nú er.
2. Að Tryggingarsjóður vegna byggingargalla verði lagður niður. Eignum sjóðsins verði ráðstafað til viðkomandi sveitarfélaga og félagasamtaka sem greiðslur hafa komið frá, í sama hlutfalli og þær komu í sjóðinn. Greiðslunum verði ráðstafað til lagfæringar á félagslegum íbúðum og/eða til lækkunar verðs þeirra.
3. Að 0,75% þóknun af félagslegum nýbyggingum til tæknideildar Húsnæðisstofnunar ríkisins verði felld niður. Sveitarfélögum verði falið að annast það eftirlitshlutverk, sem tæknideildin hefur séð um, ásamt öðrum umsýsluþáttum kerfisins. Jafnframt verði þókn
4. Að veitt verði lán vegna félagslegrar íbúðar ásamt bílskúr/bílskýli við ákveðnar aðstæður.
5. Að við gerð samnings um kaupleiguíbúð eignist leigjandi/kaupandi sjálfkrafa eignarhlut þegar afborgunarhlutur í húsaleigu hefur náð 10% af verðmæti íbúðar.
6. Að kaupskylda sveitarfélaga á félagslegum íbúðum verði fimm ár, en forkaupsréttur 30 ár. Allir sem geri upp lán á íbúðum sínum að kaupskyldutíma liðnum eigi rétt á kvaða
7. Að lögum um skyldur sveitarfélaga til að innleysa félagslegar íbúðir á nauðungarsölu verði breytt þannig að innlausnarskyldan sé bundin þeim tíma sem sveitarfélag hefur kaupskyldu á íbúðinni.
8. Að íbúðarkaupandi geti valið um hvort greidd sé afborgun af láni á fyrsta ári í félagslega kerfinu.
9. Að sveitarfélögum sem þess óska verði heimilað að hætta að reka félagslegt eignaríbúðakerfi og kaupleiguíbúðakerfi, að undanskildum kaupleiguíbúðum fyrir öryrkja og aldraða. Í stað félagslegra eignaríbúða á vegum sveitarfélaga verði einstaklingum veitt félagsleg íbúðalán.
10. Að þeim sveitarfélögum, sem ákveða að innleiða félagsleg íbúðalán, verði heimilað að selja á almennum markaði þær íbúðir, sem ekki hefur tekist að selja, samkvæmt skilmál
11. Að sveitarfélög reki áfram félagslegar leiguíbúðir eins og verið hefur.
12. Að vaxtabætur verði greiddar af félagslegum lánum til einstaklinga og þær renni til Byggingarsjóðs verkamanna til lækkunar á greiðslubyrði viðkomandi lántakanda.
13. Að náið samráð verði haft við Samband íslenskra sveitarfélaga um framtíðarhlutverk Húsnæðisstofnunar ríkisins og að sambandið tilnefni fulltrúa í stjórn stofnunarinnar.
14. Að allsherjarendurskoðun fari fram á stuðningi hins opinbera við íbúðarhúsnæðiskerfið í landinu, þ.e. vegna eignar- og leiguíbúða. Stuðningur hins opinbera verði samræmdur. Hann fari fram annars vegar með vaxtabótum til íbúðarkaupenda og hins vegar með húsaleigubótum til leigjenda. Miðað verði við markaðsverð íbúða. Íbúðareigendur og leigjendur afli sér íbúða á almennum markaði og greiði fyrir þær á því verði sem þar er.
4.5. Skýrsla nefndar um félagslegar íbúðir sveitarfélaga, maí 1997.
Hinn 16. október 1995 skipaði félagsmálaráðherra nefnd til að fjalla um félagslega íbúða
Í nefndinni voru lagðar fram skýrslur Sambands íslenskra sveitarfélaga um félagslega íbúðalánakerfið (fræðslurit 18. mars 1997) og ályktun um félagslega íbúðakerfið sem sam
Verkefni nefndarinnar var tvískipt. Annars vegar að leysa vanda sveitarfélaga vegna íbúða sem standa auðar og ónotaðar. Hins vegar að gera tillögur um breytingar á félagslega húsnæðiskerfinu. Vísaði nefndin til þess að athuganir hennar á félagslega íbúðakerfinu hefðu leitt í ljós nauðsyn þess að gera verulegar breytingar, þar sem viðfangsefnið væri fyrst og fremst félagslegar eignaríbúðir á vegum sveitarfélaga. Ekki væri fjallað sérstaklega um fé
Nefndin skilaði síðan skýrslu sinni til félagsmálaráðherra í maí 1997. Var nefndin sam
„Í nefndinni hefur verið fjallað um ýmsar hugmyndir um úrlausnir og breytingar á félags
Nefndin leggur til að hafist verði handa um að gera breytingar á félagslega húsnæðislána
Nefndin setur hér fram þrjár mismunandi útfærslur varðandi nýjar lánveitingar:
I. Veitt verði 70% félagslegt lán beint til umsækjenda sem geta keypt íbúðir á almennum fasteignamarkaði. Til viðbótar verði hægt að sækja um viðbótarlán (stofnlán) allt að 20% fyrir milligöngu Byggingarsjóðs verkamanna. Eigið fé húsnæðiskaupanda verði á bilinu 10–30% kaupverðs. Hlutverk sveitarfélaga snúi að afgreiðslu og ábyrgð gagn
II. Samkvæmt settum reglum verði húsnæðiskaupanda veitt félagslegt lán úr Byggingarsjóði verkamanna sem nemi allt að 80% af kaupverði íbúðar á frjálsum fasteignamark
Samkvæmt þessari tillögu hætta sveitarfélögin afskiptum af nýjum félagslegum eignaríbúðum en leggja í staðinn áherslu á að mæta skyldum félagsþjónustu sveitar
III. Veitt verði allt að 65% húsbréfalán fyrir milligöngu húsbréfadeildar ásamt allt að 25% viðbótarláni sem veitt verði úr Byggingarsjóði verkamanna fyrir milligöngu sveitarfé
Um núgildandi félagslegt íbúðakerfi tók nefndin eftirfarandi fram:
„Þær félagslegu eignaríbúðir sem byggðar hafa verið fylgja núgildandi lögum varðandi kaupskyldu, forkaupsrétt og öðrum þeim kvöðum sem fylgja félagslegum eignaríbúðum. Réttindum og skyldum þeirra sem nú eiga félagslegar íbúðir verður ekki breytt afturvirkt. Íbúðum sem koma til innlausnar er hins vegar hægt að ráðstafa til næsta kaupanda með breyttum forsendum hafi lögum verið breytt. Nefndin setur fram mismunandi leiðir til frekari athugunar og útfærslu, m.a. með tilliti til fjármögnunar.
Meðfylgjandi tillögur snúa að þeim íbúðum sem nú eru í notkun:
I. Núverandi félagslegum eignaríbúðum verði breytt í þá veru að kaupskylda verði afnumin við endursölu og sveitarfélögum verði heimilað að selja félagslegar eignaríbúðir á almennum markaði án annarra skilyrða en að lán verði gerð upp. Þar með félli niður kaupskylda og önnur þau skilyrði sem fylgja félagslegum eignaríbúðum enda yrðu þær þar með hluti af almennum fasteignamarkaði.
II. Sveitarfélögum verði heimilað að breyta félagslegum eignaríbúðum, sem koma til innlausnar, í leiguíbúðir til frambúðar.
III. Sveitarfélög geti valið óbreytt félagsíbúðakerfi eða tekið upp bein lán til einstaklinga. Við ákvörðun um að tekin skuli upp félagsleg lán væri jafnframt tekin ákvörðun um að sveitarfélagið hætti að sækja um nýjar félagslegar íbúðir og endurúthlutun félagslegra íbúða verði hætt. Í stað þess verði félagslegar íbúðir sem sveitarfélög þurfa að leysa til sín seldar á markaðsverði á frjálsum markaði eða breytt í félagslegar leiguíbúðir. „Markaðsverð“ íbúðar gæti þó aldrei orðið lægra en svo að áhvílandi lán yrði gert upp miðað við uppgreiðsluverð þess. Við útreikning á uppgreiðsluverði láns á félagslegri íbúð verði miðað við tiltekna vexti, t.d. ávöxtunarkröfu húsbréfa og niðurgreiðslu lána til allt að 43 ára. Lækkun íbúðarverðs vegna slíkrar niðurgreiðslu skiptist milli sveitar
Hlutverk sveitarfélags sem tæki ákvörðun um að taka upp félagsleg lán yrði fremur að „eiga“ og reka félagslegar leiguíbúðir og stefnt verði að því að félagslegar íbúðir verði ekki aðrar en leiguíbúðir í eigu sveitarfélaga og félagasamtaka en félagsleg lán verði úrræði til fasteignakaupa á frjálsum markaði.“
Auk framangreindra tillagna lagði nefndin til að gerðar yrðu breytingar á ákvæðum nú
Nefndin lagði enn fremur til í tillögum sínum að kannaðir yrðu kostir þess og gallar að vaxtabreytingar hjá Byggingarsjóði verkamanna ættu sér stað í áföngum, þannig að ef tekjur færu yfir ákveðin mörk hækkuðu vextir allt að þeim sem eru á húsbréfum. Á sama hátt lækk
Nefndin var sammála um nauðsyn þess að leita þyrfti leiða til að rétta hlut Byggingar
Á 53. fulltrúaráðsfundi Sambands íslenskra sveitarfélaga í mars 1997 sem vísað er til í skýrslu nefndarinnar ályktaði sambandið um félagslega íbúðakerfið. Í inngangi ályktunarinn
„Vandi einstakra sveitarfélaga vegna skuldbindinga og ábyrgða af félagslega íbúðakerf
Fulltrúaráðið leggur til að félagslega íbúðakerfið verði tekið til gagngerrar endurskoðunar af nefnd þeirri sem félagsmálaráðherra hefur falið endurskoðun laga um félagslegar íbúðir og að vinnu nefndarinnar verði hraðað. Fulltrúaráðið telur að með skýrslu vinnuhóps sam
Í ályktun sambandsins er síðan að finna ábendingar um hvað beri að hafa til hliðsjónar við endurskoðunina, þar á meðal að tekin verði upp félagsleg íbúðalán og að sveitarfélögin reki áfram félagslegar leiguíbúðir.
Á sambandsstjórnarfundi Alþýðusambands Íslands í nóvember 1996 var ályktað um fé
Vísað er til þess að félagslegu eignaríbúðirnar hafi greitt úr húsnæðisvanda mikils fjölda fólks og tryggt viðunandi húsnæði. Þær breytingar hafi á hinn bóginn orðið á undanförnum árum að almennur húsnæðisskortur væri ekki lengur vandamál. Framboð á lánsfé hefði aukist verulega, verðmunur á eldri íbúðum og nýbyggingum væri víða mikill og vaxtabætur væru komnar ásamt húsaleigubótum. Með þessu væru forsendur félagslega íbúðakerfisins orðnar allt aðrar en áður. Lagði sambandsstjórnin til þær breytingar á félagslegum íbúðalánum að veitt yrðu sérstök lán til þeirra sem uppfylltu skilyrði Byggingarsjóðs verkamanna um lán úr sjóðnum til þess að kaupa sér íbúð að eigin vali. Þessu fyrirkomulagi mundi fylgja nokkur áhætta fyrir kaupandann en lágir vextir og góðir greiðsluskilmálar drægju verulega úr henni. Um félagslegar leiguíbúðir lagði sambandsstjórnin til að leiguíbúðum yrði fjölgað verulega til ráðstöfunar fyrir þá eigna- og tekjuminnstu.
4.6. Skýrsla nefndar um endurskoðun á starfsemi Húsnæðisstofnunar ríkisins, janúar 1998.
Hinn 13. janúar 1997 skipaði félagsmálaráðherra nefnd til að vinna að endurskipulagn
a. Niðurstöðum og tillögum Ríkisendurskoðunar í skýrslu um stjórnsýsluendurskoðun á Húsnæðisstofnun ríkisins.
b. Niðurstöðum og tillögum nefndar sem félagsmálaráðherra skipaði í ársbyrjun 1996 til að kanna möguleika á að draga úr ríkisábyrgð í húsbréfakerfinu og færa starfsemi hús
c. Niðurstöðum og tillögum nefndar sem félagsmálaráðherra skipaði í september 1995 til þess að fjalla um félagslega húsnæðiskerfið.
Nefndin skilaði skýrslu sinni til félagsmálaráðherra með bréfi, dags. 19. desember 1997, og var hún gefin út í janúar 1998. Nefndin fjallaði um niðurstöður Ríkisendurskoðunar í skýrslu um stjórnsýsluendurskoðun á Húsnæðisstofnun ríkisins, skýrslu nefndar um hús
1. Að skýrar verði kveðið á um hlutverk Húsnæðisstofnunar og húsnæðismálastjórnar, að hlutverk hennar verði að útfæra og framfylgja á hverjum tíma stefnu stjórnvalda í hús
2. Að Byggingarsjóður ríkisins og Byggingarsjóður verkamanna verði sameinaðir. Sameining sjóðanna geti skapað forsendu til að vinna að öflugri fjármögnun sjóðanna og meiri hagkvæmni. Lagt er til að kannaðir verði möguleikar á því að sameinaður sjóður taki sjálfur lán til fjármögnunar útlána án þess að það skráist á skuldalista ríkisins. Lánakerfi stofnunarinnar og alla stjórnsýslu megi einfalda og gera skilvirkari.
3. Að afgreiðsla og öll þjónusta húsbréfakerfisins verði færð frá húsbréfadeild til viðskiptabanka og sparisjóða.
4. Að starfsemi ráðgjafarstöðvar Húsnæðisstofnunar verði breytt og miðist eingöngu við úrvinnslu á niðurstöðum og tillögum frá Ráðgjafarstofu um fjármál heimilanna og frá lánastofnunum. Með því lagi verður samræmd úrvinnsla á greiðsluerfiðleikamálum á vegum þeirra aðila sem málið varðar bæði skilvirkari fyrir neytendur og hagkvæmari fyrir aðila málsins. Ákvörðun um úrræði, skuldbreytingu og/eða frestun greiðslna verði áfram tekin af Húsnæðisstofnun og hlutaðeigandi lánastofnun á grundvelli heildaryfirlits og tillagna frá Ráðgjafarstofu um fjármál heimilanna.
5. Að unnið verði að breytingum á núgildandi fyrirkomulagi vaxtabóta með það fyrir augum að sú aðstoð verði skilvirkari og komi til móts við mismunandi þarfir fjölskyldna eft
6. Að teknar verði upp viðræður ríkis og sveitarfélaga um útfærslu á tillögum nefndarinnar um breytingar á félagslega íbúðakerfinu yfir í félagslegt lánakerfi. Markmiðið verði að færa afgreiðslu og umsýslu félagslega lánakerfisins í auknum mæli til sveitarfélaga. Gengið verði til viðræðna við sveitarfélög um að félagsleg aðstoð húsnæðiskerfisins fari gegnum húsnæðisnefndir þeirra.
4.7. Skýrsla starfshóps um nýtt greiðslumat, febrúar 1998.
Hinn 17. apríl 1997 skipaði félagsmálaráðherra starfshóp til þess að endurskoða núgild
Í skýrslu hópsins í febrúar 1998 koma meðal annars fram eftirfarandi tillögur:
1. Að heildartekjur, skuldir, eignir og framfærslukostnaður heimilisins verði grundvöllur fyrir nýtt greiðslumat.
2. Að framkvæmd og ábyrgð greiðslumats verði alfarið á herðum lánastofnana. Ábyrgð verði skilgreind og miðist við starfslega ábyrgð við framkvæmdina.
3. Að Húsnæðisstofnun og lánastofnanir vinni saman að gerð nýs forrits á grundvelli þess sem Ráðgjafarstofa um fjármál heimilanna hefur þróað.
4. Að vinnsluferlið og greiðslumatið verði einfaldað.
5. Að samið verði einfalt og notendavænt forrit til greiðslumats. Markmið þess verði að einstaklingar er hyggjast ráðast í fasteignakaup geti sjálfir greiðslumetið sig. Slíkt forrit verði hægt að nálgast á heimasíðum Húnæðisstofnunar, lánastofnana, fasteignasala og annarra þeirra er tengjast fjármálum heimilanna.
6. Að greiðslumatið verði skilyrt því að viðskiptabanki viðkomandi hafi unnið greiðslumatið og það fari fram þegar kauptilboð liggur fyrir.
7. Í húsnæðiskerfinu verði greiðslumat samræmt. Sömu forsendur, þ.e. tekjur, skuldir, eignir og framfærslukostnaður, verði lagðar til grundvallar þegar um kaup á frjálsum markaði er að ræða, í félagslega húsnæðiskerfinu og þegar metin er heimild til skuld
8. Að unnið verði að gerð „neysluviðmiðunar“ fyrir íslensk heimili sem verði grundvöllur leiðbeininga fyrir greiðslumatið um framfærslu fjölskyldunnar.
9. Að sérstök framkvæmdanefnd Húsnæðisstofnunar og lánastofnana hafi umsjón með framgangi greiðslumatsins og meti árangur.
10. Að álitamálum um framkvæmd greiðslumats verði vísað til úrskurðarnefndar um viðskipti neytenda og fjármálafyrirtækja.
11. Að lögð verði rík áhersla á traust til viðskiptavinarins og það meginmarkmið greiðslumatsins að hjálpa fólki að átta sig á raunverulegri greiðslugetu sinni.
12. Að aukin áhersla verði lögð á ráðgjöf um fjármál heimilanna í tengslum við greiðslumat.
5.
Þróun löggjafar um húsnæðismál og helstu einkenni.
5.1. Skipan húsnæðismála fram til ársins 1970.
5.1.1. Bygging verkamannabústaða.
Upphaf félagslegra íbúðarbygginga má rekja til ársins 1919 þegar fulltrúaráð verkalýðs
Með lögum nr. 45/1929, um verkamannabústaði, var í fyrsta sinn mælt fyrir um opinberan stuðning við byggingu verkamannabústaða. Gerðu lögin ráð fyrir stofnun byggingarsjóðs í hverju bæjarfélagi. Í stjórn sjóðsins skyldu sitja þrír menn, tveir kosnir af hlutaðeigandi sveitarstjórn eða bæjarstjórn og einn af atvinnu- og samgöngumálaráðuneytinu sem jafnframt væri formaður stjórnar sjóðsins. Fjár til sjóðsins skyldi meðal annars aflað með framlögum úr ríkissjóði og samsvarandi framlögum úr bæjar- og sveitarsjóði. Við það var miðað að sjóðurinn veitti byggingarfélagi, sem reist væri á samvinnugrundvelli, lán til þess að koma upp íbúðum fyrir félagsmenn sína. Í greinargerð með frumvarpi því, er varð að lögum nr. 45/1929, kemur fram að þegar litið væri til efna fjöldans yrði seint komið á slíkri skipan mála að „verkalýðurinn“ fengi „hollar og ódýrar íbúðir með þægindum nútímans“, nema ríki og sveitarfélög gengjust fyrir því og veittu aðstoð sína. 1 Nokkrar breytingar voru gerðar á ákvæðum laganna með lögum nr. 55/1931, þar á meðal að hækka framlög ríkis og sveitar
Lög nr. 3/1935, um verkamannabústaði, leystu af hólmi lög nr. 71/1931. Með þeim var sú breyting gerð, að fjármögnun verkamannabústaða var færð til eins sjóðs er náði yfir land
5.1.2. Opinber aðstoð við byggingar íbúðarhúsa.
Lög nr. 44/1946, um opinbera aðstoð við byggingar íbúðarhúsa í kaupstöðum og kauptún
Með lögum nr. 44/1946 var ætlunin að gera löggjöf um afskipti ríkisins og sveitarfélaga af íbúðarbyggingum einfaldari og þægilegri í meðförum og fella í einn lagabálk öll ákvæði um stuðning hins opinbera við íbúðarbyggingar í kaupstöðum og kauptúnum. Svaraði I. kafl
Með lögum nr. 27/1952 var aukið við nýjum kafla í lög nr. 44/1946 er fjallaði um lánveit
Með lögum nr. 55/1955, um húsnæðismálastjórn, veðlán til íbúðarbygginga og útrýmingu heilsuspillandi íbúða, var III. kafli laga nr. 36/1952 felldur brott. Þá leystu lög nr. 60/1962, um verkamannabústaði, af hólmi I. kafla laga nr. 36/1952. Með lögunum var lögbundið heit
5.1.3. Stofnun húsnæðismálastjórnar.
Með lögum nr. 55/1955, um húsnæðismálastjórn, veðlán til íbúðarbygginga og útrýmingu heilsuspillandi íbúða, var felldur brott III. kafli laga nr. 36/1952 er fjallaði um íbúðarbygg
Með lögum nr. 55/1955 hefst saga húsnæðismálastjórnar og í raun Húsnæðisstofnunar ríkisins þótt formlega væri hún ekki stofnsett fyrr en með lögum nr. 42/1957, um húsnæðis
5.1.4. Stofnun Húsnæðisstofnunar ríkisins.
Með lögum nr. 42/1957 var kveðið á um stofnun Húsnæðismálastofnunar ríkisins er heyrði undir félagsmálaráðuneytið. Skyldi stofnunin beita sér fyrir umbótum í byggingarmál
Með lögum nr. 19/1965, um Húsnæðismálastofnun ríkisins, var sett ný heildarlöggjöf um Húsnæðismálastofnun ríkisins. Ekki voru gerðar efnisbreytingar að því er snerti stjórn stofn
5.1.5. Byggingarframkvæmdir í Breiðholti.
Með lögum nr. 97/1965 voru gerðar allnokkrar breytingar á ákvæðum laga nr. 19/1965. Tilefni þeirra voru kjarasamningar sem aðilar vinnumarkaðarins höfðu þá gert og svonefnd júlíyfirlýsing ríkisstjórnarinnar þá um sumarið. Með þessum aðgerðum var lagður grundvöllur að hinum miklu byggingarframkvæmdum í Breiðholti sem kenndar hafa verið við fram
5.2. Skipan húsnæðismála 1970–1980.
5.2.1. Afskipti færð undir húsnæðismálastjórn.
Með lögum nr. 30/1970, um Húsnæðismálastofnun ríkisins, voru ákvæði laga um Hús
Með lögum nr. 30/1970 voru þau verkefni byggingarfélaga verkamanna að byggja verka
5.2.2. Leiguíbúðir sveitarfélaga.
Með lögum nr. 58/1973 var sú breyting gerð á lögum nr. 30/1970 að sveitarfélögum, sem ekki áttu kost á íbúðum framkvæmdanefndar byggingaráætlunar, var gert mögulegt að byggja leiguíbúðir. Á grundvelli laga þessara voru byggðar alls 849 leiguíbúðir. Til þeirra voru lán
5.2.3. Byggingarsamvinnufélög.
Með lögum nr. 59/1973 var bætt nýjum kafla við lög nr. 30/1970 er fjallaði um bygg
Með lögum nr. 61/1993 var felld niður sú heimild byggingarsamvinnufélaga að geta fjár
5.3. Skipan húsnæðismála 1980–89.
5.3.1. Breyttir tímar kalla á breytta löggjöf.
Með lögum nr. 51/1980, um Húsnæðisstofnun ríkisins, voru veigamiklar breytingar gerðar á gildandi löggjöf um húsnæðismál. Nafni stofnunarinnar var breytt í Húsnæðisstofnun ríkis
Að því er snerti stöðu, skipulag, stjórn og hlutverk stofnunarinnar voru þær breytingar helstar að tekið var fram að Húsnæðisstofnun ríkisins væri sjálfstæð ríkisstofnun sem lyti sérstakri stjórn og heyrði undir félagsmálaráðuneytið. Var þetta talið rétt til þess að koma á glöggri verkaskiptingu milli ráðuneytisins og stofnunarinnar. Á vegum stofnunarinnar skyldi unnið að samræmingu og skipulagi opinberra afskipta af húsnæðismálum. Skyldi stofnunin hafa forustu um stefnumótun í húsnæðismálum og fara með stjórn hins opinbera veðlánakerfis. Kveðið var á um deildarskiptingu innan Húsnæðisstofnunar sem starfaði eftir sem áður sem ein heild. Um stjórn stofnunarinnar var tekið fram að stjórnin skyldi skipuð níu mönnum. Ekki var lengur gert ráð fyrir að Landsbanki Íslands tilnefndi fulltrúa í stjórnina. Á hinn bóginn áttu sæti í stjórninni tveir menn skipaðir af félagsmálaráðherra eftir tilnefningu Alþýðusambands Íslands, en sjö voru kosnir hlutbundinni kosningu af sameinuðu Alþingi. Þá var kjörtímabil stjórnar miðað við almennar alþingiskosningar í stað þess að vera fjögur ár. Í greinargerð með frumvarpi því er varð að lögum nr. 51/1980 sagði um kjör
Ári áður en lög nr. 51/1980 tóku gildi hafði Húsnæðisstofnun ríkisins einnig tekið við því hlutverki Stofnlánadeildar landbúnaðarins að annast lánveitingar til íbúðarbygginga í sveit
5.3.2. Breytingar á lánskjörum og lánaflokkum.
Með lögum nr. 60/1984, um Húsnæðisstofnun ríkisins, var engin breyting gerð á stöðu, skipulagi, stjórn og hlutverki stofnunarinnar frá því sem verið hafði. Með lögunum var á hinn bóginn horfið frá því að fastbinda vexti af lánum byggingarsjóðanna í lögum, en ákvörðunar
5.3.3. Ráðgjöf vegna greiðsluvanda.
Á árinu 1985 tók til starfa við Húsnæðisstofnun ríkisins sérstök ráðgjafarstöð til þess að leysa vanda þess fólks sem hafði lent í greiðsluerfiðleikum þegar laun voru skert á árinu 1983 á sama tíma og greiðslubyrði lána vegna húsnæðiskaupa og húsbygginga jókst veru
5.3.4. Breytingar á lánsfjárhæð og lánstíma.
Í kjölfar kjarasamninga milli aðila vinnumarkaðarins voru samþykkt á Alþingi lög nr. 54/1986 er fólu í sér veigamiklar breytingar á húsnæðislánakerfinu. Hafa þær breytingar stundum verið nefndar „86 kerfið“. Meginbreytingarnar fólu í sér að fjárhæð lána frá Hús
Hlutverk Byggingarsjóðs ríkisins hefur ætíð verið að veita almenn veðlán til íbúðarbygg