[prenta uppsett í dálka] 113. fundur, 126. lþ.
Frsm. meiri hluta allshn. (Þorgerður K. Gunnarsdóttir):
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir nál. meiri hluta allshn. um frv. til laga um breytingar á lögum um meðferð opinberra mála, nr. 19/1991.
Nefndin hefur fjallað um málið og fengið á sinn fund Benedikt Bogason frá dómsmálaráðuneyti, Jakob Möller frá Lögmannafélagi Íslands, Helga I. Sigurðsson frá Dómarafélagi Íslands, Boga Nilsson ríkissaksóknara og Jón Steinar Gunnlaugsson hæstaréttarlögmann.
Umsagnir bárust frá Dómarafélagi Íslands og laganefnd LMFÍ, lögreglustjóranum í Reykjavík, dómstólaráði, Sýslumannafélagi Íslands og ríkissaksóknara.
Með frumvarpinu er lagt til að hagsmunaaðili geti kært til dómsmálaráðherra ákvörðun ríkissaksóknara um hvort opinber rannsókn á grundvelli 4. mgr. 66. gr. laga um meðferð opinberra mála skuli fara fram eða ekki. Þegar svo ber undir er gert ráð fyrir að ráðherra geti fellt ákvörðun ríkissaksóknara úr gildi og sett sérstakan saksóknara til að ákveða hvort rannsókn fari fram og færi hann þá jafnframt með málið.
Í umsögnum sem borist hafa nefndinni er lögð áhersla á sjálfstæði embættis ríkissaksóknara sem æðsta handhafa ákæruvalds lögum samkvæmt. Ríkissaksóknari, Lögmannafélag Íslands og Dómarafélag Íslands telja að frumvarpið feli í sér frávik frá grundvallarreglunni um sjálfstæði ákæruvaldsins og því sé það í ósamræmi við þá réttarþróun sem átt hefur séð stað í þessum málaflokki.
Meiri hluti nefndarinnar lítur hins vegar svo á að sjálfstæði ákæruvaldsins sé í engu ógnað með þeirri breytingu sem lögð er til í frv. því ákvörðun ríkissaksóknara getur aldrei lotið að beitingu ákæruvalds þar sem refsingu verður ekki við komið í þessu tilviki heldur er um að ræða sérstaka heimild ríkissaksóknara sem æðsta handhafa rannsóknarvalds til að mæla fyrir rannsókn ríkra almanna- og einkahagsmuna.
Meginhlutverk ríkissaksóknara er eins og við vitum annars vegar að ákveða hvort ákæra eigi í máli og hins vegar hvort það eigi að rannsaka mál sem er líklegt að leiði til ákæru. Þetta eru tvö meginhlutverk ríkissaksóknara.
Ríkissaksóknara var fengin þessi heimild með breytingu á lögunum hinn 10. mars 1999 --- en í rauninni má segja að sú breyting hefði allt eins getað farið inn í annan lagabálk eða sem sjálfstæð heimild almennra laga um rannsóknarnefndir alveg eins og að setja þau inn í lög um meðferð opinberra mála. Telur meiri hlutinn eðlilegt að ákvarðanir ríkissaksóknara um synjun á slíkum rannsóknum geti sætt endurskoðun ráðherra enda er um ríka almanna- og einkahagsmuni að ræða.
Ákvörðun ríkissaksóknara samkvæmt 4. mgr. 66. gr. laga um meðferð opinberra mála hefur í raun ekkert með refsivörsluna að gera og hið hefðbundna ákæruvald ríkissaksóknara og ógna þau í engu sjálfstæði hans enda um heimild að ræða sem leiðir ekki til ákæru.
Meiri hlutinn metur það þó svo að endurskoðun dómsmálaráðherra eigi eingöngu að taka til synjunar ríkissaksóknara um að hefja rannsókn á grundvelli 4. mgr. 66. gr. laga um meðferð opinberra mála. Meiri hlutinn leggur til að frv. verði breytt í samræmi við það. Meiri hlutinn telur varasamt að ekki sé hægt að kæra slíka synjun ríkissaksóknara til ráðherra í tilvikum sem t.d. geta varðað hugsanleg brot í opinberu starfi.
Telja má óeðlilegt að ríkissaksóknari hafi síðasta orðið í málum sem snúa inn á við og leiða ekki til ákæru en þarf engu að síður að upplýsa í þágu almanna- og einkahagsmuna. Í þeim tilvikum mæla sérstök sjónarmið með því að málskotsheimild sé til staðar enda haggar hún ekki sjálfstæði ríkissaksóknara.
Loks telur meiri hlutinn bæði rétt og eðlilegt að það sé ráðherra sem ákveði, um leið og hann fellir ákvörðun ríkissaksóknara um synjun á rannsókn úr gildi, að rannsókn skuli hefjast en ekki sérstakur saksóknari, eins og fram kemur í athugasemdum við frv. Því er gerð tillaga um breytingu á frv. til að undirstrika það. Hlutverk hins sérstaka saksóknara væri eingöngu að stýra rannsókn málsins í kjölfar ákvörðunar ráðherra. Það fyrirkomulag telur meiri hlutinn einfaldara og í samræmi við reglur stjórnsýslunnar.
Meiri hlutinn leggur því til að frv. verði samþykkt með eftirfarandi breytingu við 1. gr.:
,,Greinin orðist svo:
Við 4. mgr. 66. gr. laganna, sbr. lög nr. 36/1999, bætast tveir nýir málsliðir, svohljóðandi: Sá sem á hagsmuna að gæta getur kært ákvörðun ríkissaksóknara um synjun á rannsókn til dómsmrh. Nú ákveður ráðherra að rannsókn fari fram og setur hann þá sérstakan saksóknara til að fara með og rannsaka málið.``
Ögmundur Jónasson sat fundi nefndarinnar sem áheyrnarfulltrúi og er hann samþykkur afgreiðslu málsins.
Guðrún Ögmundsdóttir og Sverrir Hermannsson voru fjarverandi við afgreiðslu málsins.
Undir þetta álit allshn. rita Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, Jónína Bjartmarz, Ólafur Örn Haraldsson, Soffía Gísladóttir, Guðmundur Hallvarðsson og Katrín Fjeldsted.
