[24:03]

Þuríður Backman:

Herra forseti. Nú er komið fram yfir miðnætti og við ræðum hér enn eina málið sem er á dagskrá, frv. til laga um heimild til samninga um álverksmiðju í Reyðarfirði.

Það er ekki nema von að við höfum þurft daginn --- og umræðunni er ekki lokið enn --- til þess að ræða þetta mikla og stóra mál sem sumum finnst að vísu að sé nú óþarfi að ræða í löngu máli því þetta sé allt frágengið, það sé nánast formsatriði að skrifa undir frv., afgreiða það hér, því búið sé að ganga frá samningnum, að vísu með fyrirvara, en honum verði ekki breytt, samningurinn muni standa og það sé bara formsatriði að afgreiða frv.

Mér finnst þó nokkurrar lítilsvirðingar gæta í garð Alþingis í hugum þeirra sem þannig tala. Við værum ekki að fjalla um þetta mál á þingi nema af því að Alþingi hefur um það að segja og samningarnir eru ekki frágengnir fyrr en Alþingi hefur afgreitt þetta frv. til laga um heimild til samninga um álverksmiðju á Reyðarfirði. Ýmislegt fleira er ógert í þessu máli þó að lítið sé gert úr því. Mun ég í nokkrum orðum fara yfir þetta mál, ekki beint frv. sjálft eins og það liggur fyrir, heldur almennum orðum um þá stöðu sem við erum í í dag.

Herra forseti. Hvers vegna stöndum við í þessum sporum í dag? Af hverju erum við hér að fjalla um þetta frv. til laga um álverksmiðju í Reyðarfirði?

Það er nefnilega þannig, herra forseti, að við sitjum uppi með ríkisstjórn, sem hefur það eitt á stefnuskrá sinni hvað varðar uppbyggingu atvinnulífsins og sem á að vera dráttarklár fyrir aðra atvinnustarfsemi, að standa blýfast á stóriðjustefnu og að halda áfram að byggja upp álver í landinu. Sú stefna veldur því að til stendur að ráðast í mestu framkvæmd Íslandssögunnar sem mun valda óafturkræfum náttúruspjöllum á gljúfrasvæði Jöklu, þ.e. þar sem uppistöðulónið er kallað Hálslón við Kárahnjúkavirkjun.

Við sitjum uppi með þá pólitísku þráhyggju talsmanna Framsfl. sérstaklega, undir forustu formanns flokksins, Halldórs Ásgrímssonar, hv. 1. þm. Austurl., undanfarna áratugi, að koma upp stóriðju á Austurlandi. Nú hefur svo illa farið að þetta mál hefur í raun farið úr böndunum því hér á árum áður þegar hugað var að mögulegri staðsetningu álvers á Austurlandi var talað um miklu minni framkvæmd, um fámennari vinnustað og minni röskun á náttúrunni hvað varðaði raforkuöflun. Allt var þetta smærra í sniðum hér á árum áður og hentaði betur inn í austfirkst samfélag og landslagi á Reyðarfirði.

En þegar menn hafa bitið þetta í sig og gefið þau kosningaloforð kosningar eftir kosningar að álver skuli koma, að stóriðja skuli koma í fjórðunginn, er mjög erfitt fyrir þá sem eru andvígir slíkum framkvæmdum að hafa áhrif á gang mála, þ.e. ef þessar hugmyndir fá stuðning ríkisstjórnarinnar. Það er alveg ljóst varðandi framkvæmd af þessari stærðargráðu, byggingu uppistöðulóna af þessari stærðargráðu, að ef ákvarðanirnar eru teknar á pólitískum forsendum en ekki með mati og samanburði á mismunandi kostum, þ.e. ef undirstaðan er pólitísk, ef fundnar eru pólitískar forsendur og undirbyggingin er pólitísk þá geta engin rök haggað þessari ákvörðun því að hún stendur sama hvað tautar og raular. Það held ég að sé alveg ljóst eftir þessa umræðu að það er alveg sama hvaða rök koma hér fram, það er ekki á þau hlustað og málið er keyrt áfram. Ábyrgð hæstv. utanrrh., Halldórs Ásgrímssonar, er því mikil í þessu máli. Við erum í raun að fást við pólitískan metnað hans og ríkisstjórnin hefur beygt sig undir hann.

Ekki mundi þetta mál hafa náð svo langt sem það hefur þó náð og verið unnið jafnmikið í því nema að hafa fengið til þess nokkuð vítækan stuðning. Má þar fyrst og fremst nefna stuðning sveitarstjórnarmanna á Austurlandi. Ég mun ræða það nokkuð frekar hér á eftir.

Við erum að ræða um stærstu ríkisframkvæmd allra tíma. Við erum að ræða hér um miðstýrða stofnun, miðstýrða framkvæmd sem er allt að því stalínísk í öllum skilningi. Við í Vinstri hreyfingunni -- grænu framboði erum andvíg svona lausnum. Við viljum skapa atvinnuvegunum almenn rekstrarskilyrði þannig að hér dafni eðlilegt og blómlegt atvinnulíf til sjávar og sveita. Við viljum gera það með almennum aðgerðum og stuðningi sem gagnast til styrkingar byggðar og nýsköpunar og til styrkingar smárra og meðalstórra fyrirtækja.

Við sem störfum í pólitík eigum ekki að koma með fyrirtæki á fati. Við eigum ekki að skaffa. Við eigum ekki að koma með ,,eitthvað annað``. Við eigum að skapa skilyrðin. Það er á ábyrgð ríkisstjórnarinnar og stjórnarmeirihlutans að skapa skilyrði til atvinnusköpunar og atvinnuuppbyggingar. Það á ekki að banka upp hjá okkur í Vinstri hreyfingunni -- grænu framboði og krefja okkur svara um hvaða verksmiðju eða fyrirtæki við ætlum annars að koma með. Við ætlum ekki að gera það. Við ætlum að skapa fyrirtækjunum rekstrargrunn.

Það vantar sem sé nýja hugsun í atvinnuuppbyggingu hér á landi. Nýja hugmyndafræði vantar til þess að leggja grunn að áframhaldandi hagvexti og til þess að standa undir velferðarþjónustunni og opinberum umsvifum. Stóriðustefnan er gamaldags og skaðar framtíðarmöguleika komandi kynslóðar.

Stóriðjustefnan út af fyrir sig er skrýtin skepna. Hún kallar á mikla orkuöflun og uppbygging álvera og áframhaldandi stækkun þeirra sem fyrir eru. Hún kallar á stór uppistöðulón því að raforkan til álvera þarf að vera jöfn og stöðug. Því verða umhverfisáhrifin af þessari stóriðju meiri en af margri annarri.

[24:15]

En áður en við höldum út í áframhaldandi uppbyggingu af þessu tagi hefði maður haldið að hæstv. ríkisstjórn hefði þá einhent sér í að ljúka við gerð rammaáætlunar um nýtingu vatnsafls og jarðvarma þannig að það væri a.m.k. reynt að ná þjóðarsátt um hvaða vatnsföll við ætlum að vernda og hvaða vatnsföll og jarðvarma við værum tilbúin til að taka í raforkuframleiðslu og ljúka þeirri vinnu sem núna er í gangi þar sem kostirnir eru settir upp eftir ákveðnu verðmætagildi. Því miður liggur ríkisstjórninni mjög á að klára þetta mál fyrir kosningar, hnýta alla hnúta þannig að það má enginn vera að því að bíða eftir því að vinnuhópurinn skili af sér, enda er það skiljanlegt því að efst á verndarlistanum er, hvaða virkjun? Hvaða svæði? Kárahnjúkar. Samkvæmt bráðabirgðamati eru þeir efst á lista yfir 14 eða 15 virkjanamöguleika sem við eigum að vernda. Númer þrjú á þeim lista voru svo Þjórsárverin og við sáum hvaða tilburðir voru hjá hæstv. ríkisstjórn, að leyfa að seilst yrði inn í sjálf Þjórsárverin --- ég segi nú ríkisstjórn þar sem Landsvirkjun vinnur á hennar ábyrgð, en Þjórsárverunum hefur verið forðað að sinni en seilst hefur verið í vatnaforðabúr svæðisins og Landsvirkjun hefur fengið þar vatnsmagn sem hún átti greinilega ekki von á. Það er því alveg ljóst að nú á að ganga frá öllu og hnýta alla hnúta. Rammaáætlun er óhagstæð þessum virkjanaframkvæmdum og ég sé ekki betur en að okkur muni ganga erfiðlega að ná þjóðarsátt um það sem eftir er af virkjanakostum.

Varðandi orkunýtinguna heyrum við mjög oft að það sé í raun og veru eðlilegt að við sem umhverfisvæn þjóð og með þá hugsun að styðja sjálfbæra þróun, og undir það höfum við skrifað að við séum framsækin þjóð og meðvituð í umhverfismálum, eigum að leggja það til í alþjóðlegu samhengi að vera með sjálfbæra orkuveitu. Því miður er Kárahnjúkavirkjun ekki sjálfbær og mér þykir vera tími til kominn að hæstv. iðnrh. og fleiri læri það í eitt skipti fyrir öll að munur er á því að vera með sjálfbæra orkuveitu eða hvort orkuveitan er mengunarlaus eða mengunarlítil. Þá er ég að vísa til þess að þegar við erum að virkja jökulárnar þá er það gjörólíkt því að virkja bergvatnsár. Þar sem virkjanir eru knúnar áfram af jökulám þar fyllast lónin af seti og leirframburði þannig að þær verða ónothæfar eftir tiltekinn árafjölda og við höfum til frambúðar eyðilagt landið sem fer undir lónið en það gegnir allt öðru máli ef um bergvatnsár er að ræða. En það er rétt að erlendis eru raforkuver sem knúin eru áfram af kolum eða kolefni sem menga, en ég vil óska þess að hv. talsmenn þessara miklu framkvæmda læri það í eitt skipti fyrir öll að þetta er ekki sjálfbær virkjun.

Þetta á sem sé að vera okkar framlag í að draga úr mengandi útblæstri frá kolaverunum en nú vill svo óheppilega til að Alcoa --- það fyrirtæki sem ætlar að reisa álver hér og er stórt alþjóðlegt fyrirtæki með aðsetur í Bandaríkjunum --- er í tilefni af því eða vegna þess að það er að fara af stað hér, að leggja niður álver í Bandaríkjunum sem fær orku frá vatnsaflsvirkjun en ekki kolavirkjun, frá rafvirkjun sem er knúin áfram með kolum, þannig að við erum í þessu tilfelli ekki að bjarga heiminum heldur getur Alcoa lagt niður sína verksmiðju og sagt upp fólki, verksmiðju sem gefur ekki orðið nægilega mikinn arð þannig að við erum í þessu tilfelli ekki að draga úr mengun í hnattrænu tilliti.

En hvers vegna skyldi Alcoa vilja koma hingað? Það er af mörgum ástæðum. Við ætlum ekki að leggja á umhverfisskatta, hvorki núna í upphafi og það sem verra er og stendur alveg skýrt í frv. að umhverfisskattar og mengunarskattar munu ekki verða lagðir á fyrirtækið. Þótt hér yrði almenn stefna að leggja umhverfisskatta eða mengunarskatta á mengandi fyrirtæki, þá er þetta fyrirtæki undanþegið svo lengi sem það starfar hér. Það verður markaður fyrir koltvísýringskvóta og það er ávinningur fyrir fyrirtæki að komast inn á okkar markað með þessa gulrót. Við eigum, ef við viljum vera framsýn, að taka upp mengunarskatta sem við vitum að er alveg við þröskuldinn að komið verði á í iðnríkjum og taka þátt í hnattrænum aðgerðum í staðinn fyrir að fara eingöngu í landgræðslu og skógrækt og draga þannig úr mengunarhlutfalli okkar.

Hvað varðar fyrirtækið Alcoa, Fjarðaál í Reyðarfirði, er ekki frá því gengið í frv. hvernig eigi að hreinsa loftmengun frá fyrirtækinu sem er töluverð eins og frá öðrum álverksmiðjum. Það á að láta fyrirtækinu sjálfu eftir hvort það kemur hér með nýja tækni sem það telur sig ráða yfir, þurrhreinsun og með því að setja upp 80 m háa skorsteina eða hvort það metur það þannig að það borgi sig að hafa vothreinsun. Herra forseti. Ég leyfi mér að efast um að það verði eingöngu umhverfissjónarmið sem ráði. Fyrirtæki sem þetta og önnur í slíkum rekstri horfa fyrst og fremst til gróðasjónarmiða, rekstrarafkomu fyrirtækjanna, og það mun að lokum hafa endanleg áhrif á hvora leiðina fyrirtækið leggur til að verði farin og í raun og veru er það alveg lagt upp í hendur fyrirtækisins að velja sér mengunarvarnir.

Það er ekki bara það að fyrirtækið losni við mengunarskatta og hafi tiltölulega frjálsar hendur með hvernig það ætlar að haga mengunarvörnum sínum heldur er það lágt raforkuverð sem fyrst og fremst dregur fyrirtækið hingað til lands. Við eigum öflugt og gott fyrirtæki, Landsvirkjun, og henni ber samkvæmt lögum að hafa hér tiltæka raforku fyrir þau fyrirtæki og stóriðju sem ríkisstjórnin hefur áhuga á að leita eftir samningum við að verði hér á markaðnum --- ég held að áhugi hæstv. ríkisstjórnar sé alltaf til staðar að fá hingað stóriðjufyrirtæki. Þetta er miklu frekar spurning um hvort stóriðjufyrirtæki hafi áhuga á að koma hingað og áhugi þeirra margra virðist vera að glæðast núna upp á síðkastið. Ég veit ekki hvort þessi fyrirtæki hafi uppgötvað framsóknargenin hér á landi eða hvort það er hið lága raforkuverð sem dregur þau eingöngu og aðrir þættir sem eru fyrirtækjunum mjög ívilnandi. En Landsvirkjun er uppálagt að hafa tiltæka raforku og hún getur auk þess boðið lágt raforkuverð vegna þess að hún hefur ríkisábyrgðina á lánunum. Hún greiðir ekki skatta og Landsvirkjun hefur afnot af landi og þarf ekki að greiða fyrir landspjöll. Hún getur í rauninni miðlað, og hefur gert með tengingu raforkukerfisins, raforkuverðinu þannig að hin almenna byggðalína eða aðrir notendur rafmagns en stóriðjan hafa tekið á sig þann kostnað sem eðlilega hefði átt að falla til vegna stóriðjurekstursins. Þetta er þekkt. Landsvirkjun hefur þá möguleika að færa á milli og á það getur hún treyst og fyrir það getur hún tekið nokkra áhættu hvað varðar sölu á raforku til stóriðjunnar. Það má eiginlega segja að Landsvirkjun hafi nær sjálftökurétt í vatnsbúskap okkar að velja sér staði og ákveða hvar á að bera niður næst og það hefur hún þangað til gengið verður frá rammaáætlun, að velja sér næsta mögulegan virkjunarstað. Fram að þessu hefur Landsvirkjun getað valið þá staði sem hagkvæmastir eru og mjög stutt er í það, herra forseti, að þegar sé búið að taka í notkun og séu inni á korti Landsvirkjunar allir þeir mögulegu staðir sem hagkvæmastir eru fyrir okkar kynslóð og rekstur í dag. Það verður þannig þar til önnur sjónarmið koma fram, t.d. þau að umhverfið sé líka dýrmætt og það beri að greiða fyrir það en í dag þarf þess ekki.

Hér hefur verið rætt um mótmæli og yfirgang þeirra sem eru andvígir þessum miklu framkvæmdum, sérstaklega Kárahnjúkavirkjun og þeim miklu umhverfisspjöllum sem þar verða. Ég vil benda á að ef ekki hefði komið til stjórnmálaflokkur sem heitir Vinstri hreyfingin -- grænt framboð og ef ekki hefði komið til þess að fólk, sem hefur blöskrað þessi áform sem við stöndum nú frammi fyrir, hafi látið í sér heyra, þá er ég hrædd um að úrskurður hæstv. heilbrrh., setts umhvrh., hefði verið á annan veg en hann var við Þjórsárverin. Mótmæli hafa áhrif og við eigum að hafa áhrif og fyrir það á að þakka að fólk láti í sér heyra og komi skoðunum sínum á framfæri hvort sem maður er sammála þeim eða ekki því öll sjónarmið eiga rétt á sér og það ber að taka tillit til þeirra. Smám saman munum við vonandi læra að vinna eins og aðrar þjóðir, að opna umræðuna, hafa hana gegnsærri, taka tillit til andstæðra skoðana og reyna að ná sáttum og vinna þannig að slíkum stórvirkjum. Þannig áttu lög um mat á umhverfisáhrifum að virka, að hleypa almenningi, félagasamtökum og öllum þeim sem töldu sig málið varða, að málinu og koma með athugasemdir svo hægt væri að gera það besta úr hverri framkvæmd fyrir sig, sama hvort það er vegarspotti, stórvirkjun eða álver.

[24:30]

Á meðan við búum við umhvrh. sem hikar ekki við að taka niðurstöður slíks mats, sem á að vera nokkuð lýðræðislega unnið, og snúa þeim gjörsamlega við með pólitísku afli virka lögin ekki eins og þeim var ætlað að gera. Þetta er mér áhyggjuefni og ég tel að að hluta til skorti okkur þroska til að vinna eftir þessu og síðan vantar okkur aðra hugsun, og þar með aðra ríkisstjórn.

Herra forseti. Þá vil ég aðeins víkja í mína heimabyggð því að að hluta til á þetta rætur að rekja til þeirrar ákvörðunar að styrkja byggð á Austurlandi, og þá með stóriðju. Sannarlega veitir ekki af því að styrkja byggðina á Austurlandi, Vestfjörðum, Norðausturlandi og víðar. Þau eru fljóttalin upp, svæðin sem eru nokkuð styrk í dag. Það er vísað til þess að íbúum fjórðungsins hefur farið fækkandi og það er rétt. Sem betur fer hefur íbúafjöldinn á síðustu tveimur árum nokkuð staðið í stað og aðeins fjölgað á Héraði og þá tel ég rétt að við skoðum undirliggjandi ástæður þess að þessi íbúafækkun hefur orðið. Hvers vegna hefur fólk flutt í burtu?

Ástæðurnar eru margbrotnar en þó má í fáum dráttum segja að það sé búið að vera einhæft atvinnulíf. Það er dýrt að senda börn í framhaldsskóla, það hefur verið erfitt að fá atvinnu fyrir maka ef hjón hafa frekari menntun. Lífskjörin eru hugsanlega erfiðari hjá mörgum þar sem neysluverð og ýmis kostnaður er meiri, og á sumum svæðum eru launin lægri en gerist á höfuðborgarsvæðinu. Allt hjálpast þetta að með mismunandi hætti en það vantar líka fleiri störf á svæðinu sem við getum sagt að séu akademísk, það vantar frekari möguleika til náms á svæðinu, framhaldsnáms og háskólanáms. Allt þetta hefur áhrif og það hefur ekki síður áhrif að það virðist vera eins og ef fjölskyldur flytja smiti það út í samfélagið svo los kemur á fleiri. En það er líka töluverð hreyfing á fólki innan svæðanna og þá nefni ég Hérað þar sem ég þekki best til. Þar hefur aðeins orðið fjölgun en það hefur líka verið mikil hreyfing á fólki á þessu tímabili, fólk flytur bæði að og frá, kennarar koma og fara o.s.frv.

Frá því um áramótin, núna á þessum vetri, hafa vaknað töluverðar væntingar. Fólk er bjartsýnna og finnur að nú sé hugsanlega allt að fara í gang. Það væri óeðlilegt ef ekki væru væntingar í loftinu og bjartara yfir fólki. Það hefur verið töluverð eftirspurn eftir húsnæði og vinnu, fólk hefur hringt og spurst fyrir, ætlar bara að vera komið á svæðið þegar allt fer í gang og tilbúið til að taka þátt í þessum miklu umsvifum. Það er eðlilegt að fólk sem býr fyrir austan finni að það séu breytingar fram undan og þær jákvæðar þegar horft er á umsvifin til skemmri tíma.

Hv. þm. Kristján Möller las hérna upp hvert byggðarlag fyrir sig og ég ætla ekki að endurtaka það. Ef við hlustuðum samt eftir því hvar fækkunin hafði orðið mest var það við sjávarsíðuna. Hvað hefur þá sérstaklega valdið því að fækkunin hefur orðið mest í hinum minni þorpum, minni sveitarfélögum og það við sjávarsíðuna? Ætli undirrótin að þessu sé ekki núverandi sjávarútvegsstefna og hvernig möguleikar fólks í hinum minni byggðum hafa brostið, möguleikar til þess að halda áfram að vinna við það sem það hefur unnið áður, að sækja sjóinn, þegar aflinn er farinn og eftir sitja staðirnir án möguleika til þess að bjarga sér? Hvað á fólk að gera? Því miður verður að segja að ríkisstjórnin hefur ekki komið með ,,eitthvað annað``. Það hefur verið einblínt á þessa fyrirhuguðu stærstu byggðaaðgerð allra tíma. Það sem fólk kallar eftir er stuðningur við þau fyrirtæki sem eru að berjast í bökkum og við það að koma á nýjum fyrirtækjum, nýsköpun. Margt er þetta smátt en af margvíslegum toga en það hefur verið erfitt að fá fjárhagslegan stuðning. Það er ekki þar með sagt að fólk hafi setið aðgerðalaust, það reynir að bjarga sér og það er margt í gangi en það kvarta allir undan því sama: Það vantar skilning, það vantar fjármagn, það vantar lán til lengri tíma, það vantar það sem kallað er ,,þolinmótt lánsfjármagn`` og stuðning fyrstu árin meðan fólk er að koma atvinnustarfsemi í gang. Það væri allt annað umhverfi fyrir austan og vestan og úti um land ef unnið hefði verið markvissar að stuðningi við það sem fyrir er og hægt er að byggja upp á svæðunum á eigin forsendum.

Þegar við vitum hver íbúaþróunin hefur verið er eðlilegt að sveitarstjórnarmenn, sem bera ábyrgð á rekstri sveitarfélaganna og að þjónusta íbúana, hafi verið áhyggjufullir í gegnum árin. Það er eðlilegt. Þeir hafa leitað allra leiða til þess að fá stuðning til að styrkja sínar byggðir. Fyrir nokkrum árum kom loforð um að á Reyðarfjörð kæmi álver og mönnum hefur verið haldið nokkuð stíft við þá lausn. Þegar Norsk Hydro gerði vart við sig og farið var að vekja upp þessa vinnu aftur tel ég eðlilegt að sveitarstjórnarmenn í Fjarðabyggð hafi tekið þessa lausn nokkuð ákveðið upp. Og ég segi líka að það sé nokkuð eðlilegt að sveitarstjórnin hafi unnið að því að sameina sveitarfélögin undir þessum merkjum, enda fer það saman að forsvarsmenn Fjarðabyggðar hafa verið í forsvari fyrir samtökum sveitarfélaga á Austurlandi og hafa unnið ötullega að því að fá sveitarstjórnarmenn til að standa með þeim, að standa saman að þessu stóra máli og það hefur verið gert.

Þeir sem ekki hafa litið á þetta sem bestu hugsanlegu lausnina til að styrkja svæðið, til að styrkja byggðina, hafa látið það yfir sig ganga. Maður hefur ekki heyrt mikil andmæli en það er ekki þar með sagt að allir séu ánægðir. Ég sem fyrrverandi sveitarstjórnarmaður skil líka að maður stendur þá ekki í vegi fyrir öðrum, heldur lætur þetta yfir sig ganga og lætur samstöðuna frekar koma fram. Það er alveg ljóst að samstaða sveitarstjórnarmanna á Austurlandi í þessu máli hefur stutt ríkisstjórnina í því að keyra stórframkvæmdir svona áfram. Sérstaklega hefur verið mikill og góður stuðningur við Framsfl., við hæstv. umhvrh., viðskrh. og utanrrh.

Hvað varðar viðbrögð íbúanna við þessum framkvæmdum og hugmyndum um allt þetta rask snýst andstaðan fyrst og fremst gegn virkjuninni, ekki eins gegn álverinu sem slíku nema hvað að í það hljóp ofvöxtur og varð umfangið miklu meira en talað var um. Ég veit að ekki eru allir vissir um að það muni ganga vel að manna álverið með heimamönnum en að sama skapi vita menn að það verður þá mannað af Íslendingum búsettum annars staðar á landinu sem annaðhvort flytjast á staðinn eða að öllum líkindum munu fara á milli, búa annars staðar og vinna í skorpum við álverið eins og gerist í álverinu á Grundartanga, eða þá að það koma útlendingar því að álverið verður ekki rekið nema það verði fullmannað.

[24:45]

Eins og ég segi eru margir Austfirðingar jákvæðir gagnvart álverinu og því að fá einn stóran og stöðugan vinnustað inn á svæðið sem akkeri en telja að virkjunin sem slík sé fórnarkostnaður sem maður verði að greiða. Þeir sem eru mótfallnir og algjörir andstæðingar þess að farið verði í Kárahnjúkavirkjun af umhverfissjónarmiðum og einnig þeir sem telja að eitt stykki álverksmiðja muni ekki bjarga byggð eða vera jákvæð byggðaþróun hafa ekki verið háværir. Þeir eru samt til og láta í sér heyra þó að rödd þeirra hafi ekki verið kröftug.

Hvað varðar umsvifin af þessu öllu saman verða þau mikil, bæði af byggingu álversins og Kárahnjúkavirkjunar. Umsvifin verða mjög mikil á nokkurra ára tímabili og það eru mjög margar íbúar svæðisins sem horfa til þess tímabils og þess að þá verði mikið um að vera, íbúðaverð muni hækka, laun muni trúlega hækka, það muni koma til afleidd störf og eins horfa verktakafyrirtæki til þess að komast þarna í vinnu. Ég ætla að vona að það verði mikið um að austfirsk fyrirtæki komist að þessum verkum öllum en það er alveg ljóst að verið er að semja við eitt stórt erlent fyrirtæki núna um gerð jarðganganna og stíflunnar og það verða trúlega fleiri. Eins munu stór verktakafyrirtæki frá öðrum landshlutum koma inn á svæðið þannig að það er ekki alveg ljóst hve mikið fellur til fyrir verktakafyrirtæki fyrir austan. Afleiddu störfin á þessu uppbyggingartímabili verða mörg og þá skiptir auðvitað höfuðmáli að íbúar svæðisins séu tilbúnir til þess að veita þá þjónustu sem kallað er eftir. Á því tímabili sem uppbyggingin verður sem mest mega menn ekki vera með svo mikla glýju í augunum að þeir átti sig ekki á því að fyrirtæki sem eru þegar til staðar munu finna fyrir því að í raun og veru sé ekki rúm fyrir þau. Það verða ruðningsáhrif á önnur fyrirtæki, bæði hvað varðar samkeppni um mannafla og síðan vaxtarmöguleikar minni sprotafyrirtækja sem komin eru í gang við að starfa í þessu umhverfi. En auðvitað munu miklar fjárfestingaar kalla á ný fyrirtæki þannig að það sem skiptir þá máli er að þau starfi áfram og ekki skapist tómarúm þegar framkvæmdum lýkur.

Ef við erum að tala um einhæft atvinnulíf í dag á Austurlandi er hætt við að með þessu sé verið að byggja upp jafnvel enn einhæfara atvinnulíf þegar við lítum til framtíðar, þ.e. atvinnulíf sem er á einn eða annan hátt bundið rekstri álverksmiðju í Reyðarfirði. Þá er ég ekki að tala um að það séu bara störfin í álverinu heldur muni atvinnulífið og þau fyrirtæki sem eru í kring sem er talað um sem afleidd störf vera afleidd vegna þess að þau þjóna að meira eða minna leyti þessu eina fyrirtæki. Þetta fannst mér koma mjög berlega fram í mynd Ómars Ragnarssonar sem var sýnd fyrir fáum kvöldum, að vísu nokkuð seint þannig að ég veit ekki hversu margir horfðu á hana, þar sem hann kynnti uppistöðulón og virkjanir og samspil virkjana og þjóðgarða í Ameríku og Noregi. Hann sýndi okkur mynd af Årdal kommune þar sem við horfðum niður í fjörðinn og sáum blómlega byggð, svona lítið þorp, og svo færði hann sig til og þá sáum við stóra álverið. Til þessa álvers hefur verið mjög vitnað því að sveitarstjórnarmenn á Austurlandi ásamt fleirum fóru og skoðuðu það og sannfærðust um að þetta væri góður vinnustaður og ég dreg það í sjálfu sér ekki í efa. Það sem kom fram í mynd Ómars Ragnarssonar var að allt umhverfið, þ.e. sveitarfélagið í kring, atvinnan snerist öll í kringum þetta álver sem var staðsett í botni fjarðarins og þar af leiðandi getum við talað um einhæfni ef atvinnulífið binst svo þessu eina fyrirtæki.

Eins og ég sagði áðan skiptir máli að sem flestir austfirskir verktakar komi að verkinu ef af því verður sem mér sýnist nú allt benda til. Það skiptir máli til framtíðar að sem mest sitji eftir, að þau nýju fyrirtæki sem verða til á framkvæmdatímanum starfi áfram og að til framtíðar litið kalli öll þessi umsvif þá á meiri opinbera þjónustu inn á svæðið, á framhaldsnám, frekara verknám og að það verði eitthvað annað gert fyrir jaðarsvæðin. Áhrif þessara miklu framkvæmda eru svæðisbundin, þau munu hafa gífurleg áhrif á Miðausturlandi, til góðs eða ills, en þau munu ekkí ná til Vopnafjarðar og þau munu ekki ná suður til Hafnar. Af því að oft er kallað á okkur þingmenn Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs og okkar hreyfingu: Hvað ætlið þið að gera? kalla ég nú á móti og spyr: Hvað ætlið þið í ríkisstjórnarflokkunum að gera fyrir þau svæði, hvort sem það eru Vopnafjörður, Höfn eða Vestfirðirnir sem eru ekki inni á áhrifasvæði álversins?

Það sem við viljum gera í Vinstri hreyfingunni -- grænu framboði er að friða svæðið norðan Vatnajökuls, að Jökulsá á Fjöllum verði friðuð, Ódáðahraun verði friðað og sprungusvæðið sem gengur í gegnum Vatnajökul og norður í Öxarfjörð. Við viljum að það verði friðað fyrir frekari virkjanahugmyndum og það verði friðað fyrir háspennulínum. Það mætti taka inn fleiri þætti. Ef af þessu öllu verður og Kárahnjúkavirkjun verður reist er ekki hægt að tala um þjóðgarð á öllu því svæði. Það er ekkert til sem heitir virkjunarþjóðgarður, sú skilgreining er ekki til. Ef við ætlum að byggja upp þjóðgarð norðan Vatnajökuls verðum við að afmarka það svæði sem er í kringum virkjunarsvæðið og það getur hugsanlega flokkast sem útivistarsvæði, það er a.m.k. ekki þjóðgarður og getur aldrei orðið. Það er blekking, það er verið að reyna að fá fólk til að kaupa þá hugmynd að hægt sé að hafa þjóðgarð samhliða virkjuninni, það sé hægt að byggja þarna upp fjölbreytta útivistarstarfsemi af ýmsum toga, skútusiglingar hef ég heyrt nefndar, en það er eins og menn gleymi því rétt í svipinn að þetta er og verður jökulvatn, við erum komin upp á hálendið og það er nær að horfa til svæðisins með annað í huga.

Umhverfisáhrif virkjunarinnar og álversins hanga algerlega saman. Það verður engin virkjun án álvers og ekkert álver án virkjunar og þá vísa ég til ræðu hv. þm. Kolbrúnar Halldórsdóttur sem fór vel yfir umhverfisáhrifin á báðum sviðum. Ég geri það ekki frekar hér nema ég vil bara ítreka að það var formlega farið að lögum um mat á umhverfisáhrifum. Útkoman er pólitískur viðsnúningur sem er siðlaus en hann var löglegur samkvæmt núgildandi lögum.

Málinu er ekki lokið þó að það standi til að klára þetta á þinginu núna. Það eru kærur í gangi. EFTA er með kæru. Hæstiréttur hefur úrskurðað vegna Kárahnjúkavirkjunar, vegna úrskurðar hæstv. umhvrh. Sivjar Friðleifsdóttur og það er einnig búið að kæra úrskurð skipulagsstjóra vegna álversins. Þessar kærur eru enn virkar. Það er ekki búið að úrskurða í þeim og á meðan er málið ekki úti.

Þó að ég ætli ekki að fara ítarlega í Kárahnjúkavirkjun, eins og ég sagði í upphafi, verður virkjunin aldrei sjálfbær. Það myndast setlög frá jökulframburðinum í uppistöðulóninu. Það verður ekki hægt að koma í veg fyrir fok. Varðandi þær mótvægisaðgerðir sem lýst er í úrskurði hæstv. umhvrh. vegna fokhættu hef ég gagnrýnt að ekki sé hægt að framkvæma þær eins og þeim er lýst. Undir þetta tók Sveinn Runólfsson landgræðslustjóri í umræddum þætti Ómars Ragnarssonar sem sýndur var fyrir skemmstu. Það er óraunhæft að tala um rykbindingu með þeim hætti sem ætlað er að útfæra. Þetta vandamál hefur ekki verið leyst. Við eigum trúlega bara að sjá til og sjá hvernig þetta fer allt saman. Við erum að ganga inn á friðað svæði Kringilsárrana en mönnum hefur ekki þótt það nóg til þess að falla frá framkvæmdum. Það átti að fara inn á Þjórsárverin, og Landsvirkjun hikaði ekki við að taka fjórðung af Kringilsárrana sem er friðað svæði undir uppistöðulónið. Okkur ber að varðveita þær einstöku náttúruminjar sem við höfum, ég tala ekki um ef þær eru einstakar á allri jarðarkringlunni. Þarna finnast einstakar jarðmyndanir og náttúrufyrirbæri sem okkur ber sem Íslendingum að varðveita. Við berum ábyrgð á þeim, bæði fyrir heimsbyggðina alla og fyrir framtíð komandi kynslóða á Íslandi.

Flutningur Jökulsár á Dal eða Jöklu yfir í Lagarfljót er aðgerð sem mér finnst í hjarta mínu vera allt að því glæpsamleg. Svona gerir maður ekki. Þó að þarna sé hægt að ná í þessa miklu orku og á þennan hátt færir maður samt ekki jökulfljótin úr farvegi sínum og það er alveg ófyrirsjáanlegt hver áhrifin á Lagarfljótið og á Héraðið verða eftir slíkan flutning Jöklu í Lagarfljót.

[25:00]

Hægt væri að hafa langt mál um mannvirkin sem slík. Um þau hefur verið fjallað áður en ég vil aðeins minna á að undirbúningstíminn, þ.e. rannsóknir á náttúrufari, jarðmyndunum og öðru slíku, var skammur. Miklu lengri tíma hefði þurft til að undirbúa mannvirki af þessari stærð. Svæðið er viðkvæmt. Það er óöruggt sem byggingarsvæði og má lítið út af bera við framkvæmdirnar þannig að kostnaðurinn rjúki ekki upp. Það er þegar farið að sýna sig í framkvæmdum sem þegar hefur verið farið í, jarðgöngum sem byrjað er að bora og sem ég hef ekki fengið viðhlítandi skýringar á hvort séu leyfilegar. Framkvæmdaleyfið er ekki komið. Landsvirkjun hefur leyfi til þess að rannsaka svæðið en ég hef hvergi séð leyfi til að fara í framkvæmdir við göngin sem menn eru farnir af stað með. Menn eru meira að segja farnir að slasa sig þar. Það hefur sem sé komið í ljós við gangagerðina að þetta er erfitt bergsvæði á köflum.

Hv. þm. Ögmundur Jónasson gerði góða grein fyrir þeim erlendu fyrirtækjum sem að þessu koma, eins og Alcoa og Impregilo. Það væri trúlega hægt að halda sérstakan fyrirlestur fyrir okkur þingmenn um þau fyrirtæki. Þetta eru alþjóðleg og stór fyrirtæki sem hafa staðið í miklum umsvifum víða um heim, hvort á sínu sviði.

Ítalska fyrirtækinu er þannig lýst að ég tel mikilvægt að íslensk stjórnvöld vandi sig vel í samningum við það og taki ekki á sig allan umframkostnað sem til fellur vegna ófyrirsjáanlegra mála sem upp geta komið varðandi boranir og annað.

Hvað álverið sjálft varðar og vinnu heimamanna eða Austfirðinga, er talið að um 200 Austfirðingar komi til með að vinna við sjálft álverið. Annað vinnuafl verður aðkomumenn og svo útlendingar. Það er að mínu mati ekki hægt að bera þetta álver saman við þau álver sem eru hér á höfuðborgarsvæðinu og áhrif þeirra á samfélagið hér í kring. Í fyrsta lagi er þetta álver miklu stærra. Því er komið upp í fámennu samfélagi og fyrirtækið mun hafa miklu meiri áhrif fyrir austan en á fyrirtæki staðsett á höfuðborgarsvæðinu. Þau munu hafa meiri áhrif á íbúaþróun og samsetningu annarrar atvinnu en hér á höfuðborgarsvæðinu. Hér eru fjölbreyttari atvinnutækifæri og meiri styrkur af fjölmenninu á þessu svæði gegn þessari innspýtingu en fyrir austan. Það er ekki hægt að yfirfæra góða reynslu Akurnesinga af því að fá álverið á Grundartanga á sitt svæði. Talað er um að það hafi styrkt mjög svæðið. Þar er allt annað umhverfi og meira fjölmenni í nágrenni álversins á Grundartanga en fyrir austan.

Varðandi tekjur af álverinu vísa ég til ræðu hv. þm. Ögmundar Jónassonar sem fór vel yfir þau mál. Rekstraröryggi álversins og annarra álvera er lítið. Verðsveiflur á áli á heimsmarkaði eru miklar og svo hefur alltaf verið. Þær munu áfram verða. Í þessu frv. er talað um að álverðið muni frekar hækka. Það er bjartsýnisspá því að Kína er að koma inn með enn meiri álframleiðslu en þegar er orðið þar í landi. Þar verður þessi massi í framtíðinni sem hlýtur að hafa áhrif á heimsmarkaðsverðið.

Allt mun þetta hafa mikil áhrif á allt hagkerfið, bæði á framkvæmdatímanum þar sem koma þurfa til miklar mótvægisaðgerðir til að halda þjóðlífinu og efnahagslífinu á floti svo að hér fari ekki allt á hvolf. Til þess þarf að hækka vexti og draga úr opinberum framkvæmdum. Þetta mun hafa áhrif á aðrar atvinnugreinar í landinu og sérstaklega meðan á framkvæmdatímanum stendur. Það má ekki loka augunum fyrir því. Við skulum sérstaklega horfa á sjávarútveg okkar og ferðaþjónustuna. Þetta mun sérstaklega hafa áhrif á þær atvinnugreinar.

Það er rétt að árétta og beina þeirri spurningu til meiri hlutans hér á þingi, hvaða byggðaáætlun verður í gangi, hvaða byggðaaðgerðir verði á stefnuskrá Sjálfstfl. og hvaða byggðaaðgerðir verði á stefnuskrá Framsfl. fyrir framtíðina. Ef þessir flokkar verða áfram saman í stjórn, hvernig verður þá hugað að styrkingu annarra byggða þar sem áhrifa álversins mun ekki gæta? Það væri fróðlegt að heyra hvort það eigi að koma næstu stóriðju, álveri, upp á Vestfjörðum eða á norðausturhorninu. Eða hvað hugsa þessir flokkar sér að gera?

Það sem við þingmenn Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs höfum lagt til varðandi þetta mál er að fram fari óháð mat á möguleikum á umframkostnaði vegna Kárahnjúkavirkjunar. Því hefur verið hafnað. Við höfum lagt fram sjálfbæra atvinnustefnu þar sem fjölbreytnin verði höfð að leiðarljósi. Við höfum lagt fram sjálfbæra orkustefnu og lagt til að farið verði í svæðisbundið átak til að treysta byggð og efla atvinnulíf á landsbyggðinni. Við höfum lagt til að koma á háskólasetri á Austurlandi. Við höfum lagt til að hugað verði að opinberum stuðningi við lítil og meðalstór fyrirtæki, eflingu þeirra. Við höfum lagt til að efnt verði til þjóðaratkvæðagreiðslu um þetta mikla mál sem við stöndum núna frammi fyrir. Sú tillaga liggur hér frammi.

Við leggjum líka til, m.a. í lokaorðum í nál. 2. minni hluta iðnn., að vísa þessu máli frá og út af dagskrá.

En auk þessa höfum við þá stefnu að almennum aðgerðum eigi að beita til að efla atvinnuvegina og styrkja byggðirnar. Við eigum að efla menntun, efla samgöngur og efla og standa að nýsköpun og fjölbreytni í atvinnuvegunum.