Frú forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til lokafjárlaga fyrir árið 2004 sem dreift hefur verið á þskj. 833. Uppbygging frumvarpsins er með sama hætti og verið hefur undanfarin ár og uppgjör og ráðstöfun á stöðu fjárheimilda í árslok byggjast í meginatriðum á sömu vinnureglum og áður.

Í fylgiskjali 2 með frumvarpinu er birt yfirlit yfir talnagrundvöll frumvarpsins í heild. Yfirlitið sýnir uppruna allra fjárheimilda ársins 2004 fyrir ríkissjóð í heild og einstök viðfangsefni, þ.e. fluttar stöður fjárheimilda frá fyrra ári, fjárveitingar í fjárlögum og fjáraukalögum, millifærðar heimildir innan ársins og breytingar á fjárheimildum vegna frávika ríkistekna samkvæmt þessu frumvarpi til lokafjárlaga. Í yfirlitinu koma einnig fram gjaldfærð útgjöld í reikningi og staðan í árslok, þ.e. mismunur fjárheimildanna og reikningsfærðra útgjalda.

Heildarfjárheimildir ársins 2004 námu 296,3 millj. kr. en útgjöld samkvæmt reikningi urðu 300,4 millj. kr. og fjárheimildastaða í árslok er því neikvæð um 4,1 millj. kr. nettó. Í frumvarpinu er að vanda lagt til að staða fjárheimilda í árslok verði annaðhvort felld niður eins og fram kemur í 2. gr. eða flutt til næsta árs eins og fram kemur í fylgiskjali 1.

Í 1. gr. frumvarpsins eru lagðar til breytingar á fjárheimildum stofnana og verkefna vegna frávika á ríkistekjum frá áætlun fjár- og fjáraukalaga, samanber skiptingu í sundurliðun 1. Nánar tiltekið er hér leitað eftir heimild Alþingis fyrir ráðstöfun markaðra skatttekna og annarra ríkistekna stofnana og verkefna, ýmist í samræmi við það hverjar tekjurnar urðu samkvæmt uppgjöri eða hver metin fjárþörf við skil markaðra tekna reyndist vera.

Almennt er gert ráð fyrir að útgjaldaheimild hækki, hafi lögboðin ríkisframlög til viðkomandi verkefnis reynst vanáætluð í fjárlögum, en lækki hafi tekjurnar verið ofáætlaðar. Hins vegar er gert ráð fyrir að fjárheimild til fjárlaga og fjáraukalaga haldist óbreyttar í tilvikum þar sem ekki er beint samband milli útgjaldaþarfar stofnunar eða verkefnis og fjármögnunar á þann hátt að sveiflur í tekjum hafi beinlínis áhrif á kostnað.

Í 1. gr. frumvarpsins er lagt til að fjárheimildir hækki um liðlega 1,2 milljarða kr. nettó, samkvæmt uppgjöri á fjármögnun verkefna með ríkistekjum. Innifelur sú fjárhæð einnig nokkrar hækkanir á fjárheimildum vegna frávika í ríkistekjum fyrri ára sem fram til þessa hefur ekki verið veitt heimild til ráðstöfunar á, eins og nánar er tilgreint í greinargerð frumvarpsins.

Í 2. gr. frumvarpsins er sótt um heimildir til uppgjörs á ónotuðum fjárveitingum og umframgjöldum ráðuneyta sem falla niður og flytjast ekki til næsta árs. Nánari skipting á niðurfelldum stöðum fjárheimilda er sýnd í sundurliðun 2. Á rekstrargrunni er sótt um niðurfellingu á liðlega 13,5 milljarða kr. útgjöldum umfram fjárheimildir en á greiðslugrunni nemur niðurfellingin um 2,6 milljörðum kr.

Þessi mikli munur milli rekstrargrunns og greiðslugrunns stafar að stærstum hluta af niðurfellingu á 7,3 milljarða kr. gjöldum umfram áætlun á lið 09-381 Lífeyrisskuldbindingar, eftirlaun og um 4,8 milljarða kr. gjöld umfram áætlun á lið 09-711 Afskriftir skattkrafna. En í hvorugu tilvikinu hefur það áhrif á útgreiðslur.

Í fylgiskjali 1 með frumvarpinu, í samræmi við ákvæði 37. og 45. gr. fjárreiðulaga, er birt yfirlit yfir stöðu fjárheimilda í lok ársins 2004. Ónotaðar fjárheimildir sem flytjast til 2005. Í heildina tekið er lagt til að 9,4 milljarðar kr. jákvæð fjárheimildastaða flytjist yfir á árið 2005.

Ráðstafanir á stöðu fjárheimilda í árslok byggja á viðmiðunarreglum þar sem einkum er litið til þess hvort útgjöldin eru bundin, t.d. af lagaákvæðum, eða frekar á ábyrgð tiltekins stjórnsýsluaðila. Í sumum tilvikum kann að vera álitamál hvort eðlilegt sé að fella niður stöður einstakra fjárlagaliða eða flytja þær til næsta árs. Við gerð sérhvers lokafjárlagafrumvarps eru þessi tilvik metin sjálfstætt. Niðurstaðan ræðst m.a. af því hvort talið er að viðhafa megi stýringu á útgjöldum liðarins, þrátt fyrir að tilefni útgjaldanna séu þess eðlis að þau teljist lögbundin.

Tilgangur með yfirfærslum er því einnig sá að hvetja ráðuneyti og stofnanir til að aðhalds og styrkari fjármálastjórnar til lengri tíma litið. Því er áformað að leitast við að fækka þeim liðum þar sem staðan er felld niður að jafnaði, a.m.k. í þeim tilfellum þar sem mögulegt er talið að gera ráðstafanir til að bregðast við frávikum í útgjöldum. Gera verður ráð fyrir að þessi mál séu stöðugt til skoðunar.

Með því að stofnanir færa yfir afgangsheimildir hefur horfið sú tilhneiging sem var í eldra kerfi að forstöðumenn leituðust við að eyða afgangsheimildum fyrir árslok. Áætlanagerð hefur batnað og stjórnendur hafa litið til lengri tíma en eins árs við stefnumörkun sína. Þessi breyting hefur þó ekki verið gallalaus. Svo virðist sem sumar stofnanir hafi velt halla af rekstri sínum yfir áramót eftir ár og treyst á að á endanum yrði vandinn það mikill að óhjákvæmilegt yrði að taka á honum í fjáraukalögum.

Ekkert er talið óeðlilegt við að halli sé eitt ár í rekstri stofnunar um áramót, enda sé tekið á honum á næsta fjárhagstímabili. En þegar halli safnast upp ár eftir ár án þess að svo virðist sem gripið sé til viðeigandi aðgerða ber viðkomandi ráðuneyti og forstöðumanni að taka fast á vandanum. Samkvæmt frumvarpinu sem hér er til umræðu eru 65 fjárlagaliðir með uppsafnaðan halla í árslok sem nemur 10% eða meira af fjárveitingum í fjárlögum og fjáraukalögum 2004 eða 13% af fjölda fjárlagaliða í fjárlögum 2004.

Fjöldinn er mismunandi á milli ráðuneyta. Þar eru allt frá því að vera 23 liðir hjá menntamálaráðuneyti, eða 22,5% fjárlagaliða þess ráðuneytis, og 18 liðir í heilbrigðisráðuneyti sem eru 15% fjárlagaliða þess ráðuneytis, í að enginn liður er með uppsafnaðan halla hjá fjórum ráðuneytum, þ.e. sjávarútvegsráðuneyti, iðnaðarráðuneyti, viðskiptaráðuneyti og Hagstofu Íslands. (Gripið fram í: Hver var sjávarútvegsráðherra þá?) Við þurfum að fletta því upp hver var sjávarútvegsráðherra 2004.

Ljóst er að taka verður þennan vanda föstum tökum. Því ber að fagna ágætum ábendingum Ríkisendurskoðunar í endurskoðunarskýrslu ríkisreikninga fyrir árin 2003–2004, um að flutningi fjárheimilda á milli ára verði settar frekari skorður en nú er. Mikilvægt er að forstöðumenn og ráðuneyti grípi til aðgerða strax og ljóst er að rekstur stefnir umfram fjárheimildir. Ef til vill þarf að kveða skýrar á um skyldur forstöðumanna, fari rekstur tvö ár í röð umfram heimildir.

Við undirbúning fjárlaga þurfa ráðuneytin einnig að búa svo um hnútana að tekið sé á vanda þeirra stofnana sem fara ár eftir ár fram úr fjárveitingum, annaðhvort með endurskipulagningu á rekstri eða með því að breyta forgangsröð fjárveitinga. Á undanförnum árum hefur fjármálaráðuneytið hert framkvæmd fjárlaga og hefur liðum sem eru meira en 4% umfram fjárheimildir innan ársins farið fækkandi.

Ég hef, frú forseti, farið yfir helstu þætti frumvarpsins. Með frumvarpinu eru lagðar fyrir Alþingi niðurstöður ríkissjóðs árið 2004. Vísa ég í því sambandi til greinargerðar í fjáraukalögum og ríkisreikningi ársins um meginatriðin í framvindu ríkisfjármála og helstu frávik á tekjum og gjöldum.

Þá hefur Ríkisendurskoðun einnig lagt fyrir Alþingi skýrslu um endurskoðun ríkisreiknings 2004 og um hana hefur verið fjallað í fjárlaganefnd. Ég tel því ekki ástæðu til að fara yfir einstök atriði í frumvarpinu og legg til að málinu verði vísað til 2. umr. og fjárlaganefndar þingsins.