almennar stjórnmálaumræður.

Virðulegur forseti. Kæru landsmenn nær og fjær. Í síðasta hluta endurminningaþríleiks Sigurðar heitins Pálssonar, Táningabókinni, veltir Sigurður á einum stað fyrir sér skilgreiningunni á hægri og vinstri. Hann vitnar í franskan heimspeking sem telur að munurinn kristallist í áherslunni á annars vegar frelsi og hins vegar réttlæti, ekki síst félagslegt réttlæti. Þessi heimspekingur lýsir því svo að ef hóparnir væru látnir velja annað hvort markmiðið myndu hefðbundnir hægri sinnar velja frelsi, jafnvel þótt það bitnaði að einhverju leyti á réttlæti, en hefðbundnir vinstri sinnar myndu velja réttlæti, jafnvel þótt það bitnaði að einhverju leyti á frelsi.

En heimspekingurinn bætir merkilegu atriði við sem er það að reglulega komi fram á sjónarsviðið hugsuðir og hreyfingar sem geri ófrávíkjanlega kröfu um hvort tveggja, fullt frelsi og fullt réttlæti, og gefi engan afslátt, jafnvel þótt það kunni að virðast óraunsætt.

Þessi greining á sérstakt erindi við okkur því að það er einmitt gæfa Íslands að okkur hefur tekist, flestum þjóðum betur, að sameina hin tvö göfugu markmið um annars vegar frelsi einstaklingsins og hins vegar félagslegt réttlæti og félagslega sátt.

Af því að sjómannadagurinn var í gær má velta fyrir sér hvort það sé sjósóknin sem hafi kennt okkur það í gegnum aldirnar að við erum öll á sama báti. Kannski eru það óblíð náttúruöflin sem hafa kennt okkur að frammi fyrir ógnarkröftum náttúrunnar er enginn sterkari en annar og allra hagur að standa saman. Hver sem ástæðan er eru frelsi og réttlæti jafn rétthá hugtök í íslensku samfélagi.

Ég og við. Einstaklingurinn og samfélagið. Við höfum hvort tveggja í hávegum, en reynum á sama tíma eftir bestu getu að hafna þeirri nálgun sundrungar og aðgreiningar sem byggist á „við og þau“.

Ég tel að þetta skýri hvers vegna við skipum eitt af efstu sætunum þegar gerður er samanburður milli þjóða á eftirsóknarverðum árangri og lífsgæðum. Hér er mikið frelsi, mikil verðmætasköpun, mikill frumkvöðlakraftur, en líka mikill jöfnuður og mikill árangur af sterku velferðarkerfi. Það þarf ekki að koma neinum á óvart að ég tel að hugsjónir Sjálfstæðisflokksins hafi hér leikið lykilhlutverk með sinni óvenjulegu, breiðu skírskotun til allra stétta og áherslu á að sameina fremur en að sundra.

En auðvitað er þetta þegar öllu er á botninn hvolft sameiginlegur árangur allra Íslendinga, atvinnulífs og vinnumarkaðar, sem búa til verðmætin og móta margvíslegar félagslegar framfarir; fræðasamfélagsins, sem færir okkur þekkingu; lista- og menningargeirans, sem veitir okkur innblástur og nýja sýn.

Góðir landsmenn. Það er í raun örstutt síðan Ísland var eitt fátækasta ríki Evrópu. Hið öfluga og góða samfélag okkar féll ekki af himnum ofan, heldur var það byggt upp með þrotlausri verðmætasköpun fyrri kynslóða. Við getum ekki viðhaldið því, hvað þá betrumbætt það, nema með því að halda áfram að skapa sem mest verðmæti. Einn liður í því er að búa atvinnulífi okkar skynsamleg og sanngjörn skilyrði.

Þessa dagana reynir hluti stjórnarandstöðunnar að þyrla upp moldviðri vegna þeirrar skynsamlegu og eðlilegu tillögu að miða veiðigjald útgerðarfyrirtækja við nýjar upplýsingar um afkomu greinarinnar frekar en gamlar. Það eru vonbrigði að sumum virðist ómögulegt að komast úr skotgröfunum. Þáverandi sjávarútvegsráðherra studdi það markmið í viðtali við RÚV síðastliðið sumar að veiðigjöldin yrðu miðuð við nýrri upplýsingar en verið hefur, enda hefur þetta verið nokkuð almennt viðurkenndur galli á álagningunni. Núna tala hins vegar forsvarsmenn sama flokks eins og hér sé ægilegt hneyksli á ferðinni. Sá málflutningur stenst enga skoðun.

Góðir áheyrendur. Íslandi mun farnast vel ef við höldum áfram að skapa fólki um allt land gott samfélag til að búa í. Í því felst að hver einasti einstaklingur hafi tækifæri til að vera sinnar gæfu smiður og fullnýta hæfileika sína, á hvaða sviði sem þeir kunna að liggja. Við erum vel í sveit sett, en við stöndum líka frammi fyrir miklum áskorunum. Tækniframfarir munu á næstu árum gjörbylta atvinnuháttum okkar með meira afgerandi hætti en við höfum áður séð. Þær krefjast þess af okkur að við leggjum enn meiri áherslu á að rækta sköpunargleði, frumkvæði, gagnrýna hugsun, nýsköpun, athafnagleði, athafnafrelsi og sjálfstæði. Þær kalla á að einstaklingsfrelsi og athafnafrelsi fái að blómstra, en þær kalla líka á að við hugum vel að félagslegum þáttum gagnvart þeim sem mögulega ná ekki að fóta sig nógu vel í nýjum heimi. Það er mikilvægt að tryggja að enginn fari halloka í þeim umskiptum sem standa fyrir dyrum.

Ríkisstjórnin hefur sett skýra áherslu á að búa okkur undir breytingarnar og nýta tækifærin. Dæmi um það eru gerð nýsköpunarstefnu, stofnun framtíðarnefndar, og áform um auknar ívilnanir til rannsókna og þróunar. Við höfum líka efnt fyrirheit okkar um að vinna mál í sem víðtækastri pólitískri samvinnu, t.d. með því að tryggja öllum þingflokkum aðild að starfshópi um langtímaorkustefnu fyrir Ísland.

Stjórnarmyndun þriggja flokka þvert yfir ás pólitískrar hugmyndafræði, ásamt tilboði til stjórnarandstöðunnar um aukna samvinnu, hafi hún áhuga á því, markar nýja tíma í íslenskum stjórnmálum og gefur okkur tækifæri til að móta sterka stefnu til lengri tíma.

Jóna Sólveig Elínardóttir, fyrrverandi alþingismaður, skrifaði nýlega þarfa hugvekju um þá orðræðu sundrungar sem heyrist nú í vaxandi mæli. Ég gríp niður á nokkrum stöðum í grein hennar, með leyfi forseta, þar sem hún lýsir varhugaverðri nálgun sumra róttækra afla:

„Þau og við, við og hinir. … Þeir sem trúa ekki því sem „við“ trúum hljóta … annaðhvort að vera meðvirkir eða vondir. … Málamiðlanir eru af hinu vonda, þær þjóna ekki markmiðinu. … Já, fyrir áhugafólk um pólitíska orðræðugreiningu hljóta mörg viðvörunarljós að fara í gang.“

Góðir landsmenn. Það tekur langan tíma að byggja upp en skamman tíma að rífa niður. Okkur hefur tekist að byggja upp gott samfélag sem er í fremstu röð í heiminum. Það er staðreynd. Langtímahugsun og stefnufesta á grundvelli víðtækrar sáttar á milli ólíkra sjónarmiða er sú nálgun sem ein mun tryggja Íslandi áframhaldandi árangur á komandi árum, árangur fyrir okkur öll. — Góðar stundir.