kosningalög.

Herra forseti. Ég mæli hér fyrir frumvarpi til laga um breytingu á kosningalögum. Hv. þm. Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir er fyrsti flutningsmaður frumvarpsins sem ég mæli hér fyrir í hennar stað en alls koma flutningsmenn úr fjórum flokkum. Allir þingmenn Viðreisnar og Pírata eru á þessu máli en einnig þrír þingmenn Samfylkingar og einn úr Flokki fólksins. Þetta frumvarp hefur verið flutt áður og hefur reyndar tekið breytingum á leiðinni og þá með þeim hætti að reynt hefur verið að taka tillit til umsagna sem borist hafa en það er þó flutt óbreytt frá síðasta og þarsíðasta þingi.

Málið felur í sér að með samþykkt þess verður atkvæðavægi jafnara á milli kjördæma eða eins jafnt og stjórnarskráin heimilar og einnig að flokkar sem ná kjöri á Alþingi fái þingmannafjölda í samræmi við atkvæðafjölda. Eins og við þekkjum er misvægi atkvæða milli kjördæma umtalsvert meira hér en í nágrannalöndunum og mun meira en Feneyjanefndin svokallaða telur eðlilegt. Þá þekkjum við það einnig að í síðustu fernum alþingiskosningum hefur það gerst að flokkar hafa fengið fleiri þingmenn en heildaratkvæðatalan segir til um, sem svo aftur þýðir að aðrir flokkar hafa fengið færri þingmenn en þeir áttu að fá og fer ég nánar yfir það síðar í ræðunni.

Það hlýtur að teljast algjört grundvallaratriði að borgarar þessa lands sitji við sama borð þegar kemur að því að hafa áhrif á samfélagið í gegnum kosningar. Þetta er einn grundvallarþáttur lýðræðisins og ættu að vera sjálfsögð mannréttindi árið 2023. Takmarkanir á atkvæðisréttinum líkt og hér eru við lýði skerða þetta jafnræði og það er ólíðandi. Þetta hefur verið eitt af grundvallarmálum Viðreisnar frá stofnun flokksins, að atkvæði eigi að hafa sama vægi — einn maður, eitt atkvæði. Þetta mál sem ég mæli hér fyrir nær ekki alveg svo langt, enda takmarkar stjórnarskráin hversu langt er hægt að ganga í þessum efnum því að þar segir að kjördæmin skuli fæst vera sex en flest sjö og það takmarkar hversu langt er hægt að ganga með lagasetningu. En nái málið fram að ganga verður misvægið þó mun minna.

Staðan er þannig á Íslandi að í þrígang hefur þurft að færa þingmann frá Norðvesturkjördæmi yfir í Suðvesturkjördæmi til að misvægið haldist innan þeirra marka sem leyfilegt er en kjördæmakerfið okkar leyfir mest tvöfaldan mun á vægi atkvæða eftir búsetu kjósenda. Nefnd Evrópuráðsins um lýðræði með lögum, þ.e. Feneyjanefndin svokallaða, hefur gefið út reglur um góða starfshætti í kosningamálum. Í þeim reglum kemur fram að tryggja skuli sem jafnast vægi atkvæða, að misvægi atkvæða fari almennt ekki yfir 10% og alls ekki yfir 15% nema við sérstakar aðstæður. Á Íslandi er munur á atkvæðavægi kjósenda hins vegar yfirleitt nær 100% — 100%, segi ég, og þessar tölur eru eiginlega þess eðlis að þær þarf að endurtaka. Feneyjanefndin telur að misvægi megi alls ekki fara yfir 15% nema við sérstakar aðstæður. Við Íslendingar þverbrjótum þau viðmið með því að halda úti kerfi sem gerir það að verkum að munurinn er nærri 100%. Það er því algerlega augljóst að breytingar þarf að gera og í þá átt fer þá þetta frumvarp.

Það eru einna helst tvær ástæður fyrir þessum mikla mun; annars vegar að í stjórnarskránni er kveðið á um að kjósendur að baki hverju þingsæti í einu kjördæmi megi ekki vera helmingi færri en að baki þingsæti í öðru kjördæmi og hins vegar að í kosningalögunum er kveðið á um að breytingar á fjölda kjördæmissæta megi aldrei vera meiri en til að fullnægja lágmarksskilyrði stjórnarskrárinnar. Stjórnarskráin útilokar því ekki að atkvæðavægi geti verið mun jafnara en það er í dag. Lög um kosningar til Alþingis gera það þó með því að kveða á um að breytingar á fjölda kjördæmissæta megi ekki víkja lengra frá hinu tvöfalda vægi en nauðsyn krefur.

Þetta séríslenska og ólýðræðislega fyrirkomulag hefur oft verið gagnrýnt og það hefur lengi verið barist fyrir jöfnun atkvæðavægis á Íslandi. Brynjólfur Pétursson, lögfræðingur og þá stjórnardeildarforseti og einn Fjölnismanna eins og við þekkjum, bar fram tillögu þessa efnis fyrir rúmum 170 árum. Ýmsir þingmenn sem eru og hafa verið á þingi hafa lagt fram frumvörp, stjórnarskrárfrumvörp og þingsályktunartillögur með ólíkum leiðum að því marki. Fyrsti flutningsmaður þessa frumvarps, hv. þm. Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, sagði til að mynda í jómfrúrræðu sinni hér á Alþingi í júní árið 1999, með leyfi forseta:

„Réttur hvers manns til að kjósa sér fulltrúa á löggjafarþing landsins, Alþingi, er einn mikilvægasti hlekkurinn í lýðræðiskeðju okkar Íslendinga. Slíkur réttur er ekki og á ekki að vera verslunarvara í pólitísku dægurþrasi. Vissulega þarf að gæta að byggð í landinu og reyna að jafna aðstöðumun hinna dreifðu byggða landsins. En það verður ekki gert með því að meta kosningarrétt einstaklinganna á mismunandi hátt. Hann verður ekki metinn í krónum, vöttum eða kílóriðum. Kosningarrétturinn á að vera fyrirvaralaus.“

Að mati flutningsmanna þessa frumvarps er tímabært að rjúfa þá vafasömu hefð að misvægi atkvæða milli kjördæma sé alltaf mesta misvægishlutfall sem heimilt er samkvæmt stjórnarskránni. Það er orðið tímabært að jafna leikinn milli kjósenda þessa lands.

Hitt atriðið sem þetta frumvarp tekur á er misvægi á milli þingflokka sem er ekki síður meinsemd en misvægi milli kjördæma. Reyndar hefur manni virst á umræðunni í stjórnmálum í gegnum tíðina að flestir stjórnmálamenn, í það minnsta í orði kveðnu, styðji það að eyða misvægi á milli flokka, enda er það algjörlega ótækt að tiltekinn stjórnmálaflokkur fái aukamann á kostnað annars flokks í hverjum kosningunum á fætur öðrum.

Fyrsti flutningsmaður þessa máls rakti það í ræðu á síðasta þingi, þegar þetta mál var flutt, hver sagan er að þessu leyti og benti m.a. á að ef misvægi á milli þingmanna þingflokka er skoðað þá voru jöfnunarsæti fyrst tekin upp árið 1934 og hlutu þá nafngiftina uppbótarsæti. Fram að því hafði ætíð verið afar mikið misvægi á milli þingstyrks flokkanna og landsfylgis þeirra. Þetta var síðan að nokkru leyti leiðrétt árið 1934 og síðan aftur árið 1959 en þó ekki nægjanlega, til þess voru uppbótarsætin einfaldlega ætíð of fá. Það var fyrst með breyttum lögum um kosningar til Alþingis árið 1987 sem það náðist að koma á fullum jöfnuði og þannig var það svo lengi sem þau lög giltu eða til aldamótanna og þá mátti ekki tæpara standa með fjölda jöfnunarsæta, sem voru reyndar ekki nefnd því nafni í lögunum. Um aldamótin tóku síðan við ný lög sem náðu síðan áfram að tryggja þennan umrædda jöfnuð í næstu þrennum þingkosningum þ.e. 2003, 2007 og 2009. Síðan þá hefur þetta markmið ekki náðst. Í fjórgang hefur það því gerst að einhver þingflokkur er stærri en hann á í raun og veru að vera og annar þá minni á móti. Þetta gerðist í þingkosningunum 2013, 2016, 2017 og 2021 og í hverjum þessara kosninga hefur eitt þingsæti í rauninni rambað á rangan þingflokk miðað við heildaratkvæðatölu flokkanna.

Ólafur Þ. Harðarson, prófessor í stjórnmálafræði, hefur margoft bent á þessa meinsemd í ræðu og riti og jafnan verið mjög gagnrýninn á að stjórnmálunum hafi ekki tekist að eyða þessu misvægi á milli flokka. Hann hefur til að mynda bent á að síðan 1987 hefur enginn opinber ágreiningur verið á milli stjórnmálaflokkanna um jafnt vægi atkvæða á milli flokka og undirstrikað að þetta er skýrt markmið í 31. gr. stjórnarskrárinnar. Eins og fyrr var rakið tókst frá 1987 til 2009 að ná þessu markmiði í öllum kosningum en ekki eftir það.

Þetta eru fernar kosningar í röð sem þetta misvægi hefur einhvern veginn fest í sessi og við skulum kannski líta aðeins nánar á það. Í kosningunum 2013 náðist þetta jafnvægi á milli flokka ekki. Þá var það Framsóknarflokkurinn sem fékk einum þingmanni of mikið og það var Vinstrihreyfingin – grænt framboð sem fékk þá einum þingmanni of lítið, sem er auðvitað óboðlegt með öllu. Árið 2016, og þetta er eiginlega athyglisverðasta dæmið, fékk Sjálfstæðisflokkurinn einum þingmanni of mikið, á kostnað VG aftur. Þá gerist það í framhaldinu að það er hægt að mynda ríkisstjórn út frá þessu misvægi á milli flokka, þ.e. ef misvægið á milli flokka hefði ekki verið þá hefði ekki verið hægt að mynda þá ríkisstjórn sem mynduð var. Sú ríkisstjórn var mynduð með eins manns meiri hluta, ríkisstjórn Bjartrar framtíðar, Sjálfstæðisflokks og Viðreisnar. En ef þá hefði verið búið að útrýma þessu misvægi á milli flokka hefði ekki verið hægt að mynda þá ríkisstjórn. Þetta vil ég nefna sérstaklega vegna þess að stundum hefur Viðreisnarfólki verið legið á hálsi að vilja breyta þessu til að auka vægi flokksins, sem er sterkari í þéttbýli heldur en í dreifbýli, en þá er hægt að benda á þetta sem dæmi á móti, að við hefðum ekki viljað hafa kerfið þannig að það sé hægt að mynda ríkisstjórn á grundvelli þessa misvægis. Það var engu að síður hægt eftir þessar kosningar. Síðan var það 2017, þá fékk Framsókn einum þingmanni of mikið og þá á kostnað Samfylkingar. Síðan var það 2021 og þá fékk Framsókn einum þingmanni of mikið og þá á kostnað Sjálfstæðisflokks. Það hefur því ekki tekist að ná þessu markmiði um jöfnuð á milli þingflokka í fernum kosningum í röð og í sumum tilfellum með afdrifaríkum afleiðingum og jafnvel þótt þetta snúist kannski ekkert um þessa dramatík, að það sé hægt að mynda ríkisstjórn út á misvægið sjálft, þá er þetta auðvitað algjörlega ótækt vegna þess að þingstyrkur flokka á að sjálfsögðu að vera í samræmi við það atkvæðamagn sem er í kosningum.

Þrátt fyrir stjórnarskrárákvæðið hefur Alþingi ekki gert nauðsynlegar breytingar á kosningalögum. Þetta frumvarp er sem sagt að tryggja jafnt vægi atkvæða á milli flokka. Nauðsynleg breyting, segir Ólafur Þ. Harðarson og hann var síðan, svo ég nefni það nú hérna líka, mjög afdráttarlaus um þetta þegar hann kom fyrir stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd á síðasta þingi þegar þetta mál var þar til umfjöllunar.

Svo má til fróðleiks geta þess að í frægum dómi stjórnlagadómstóls Sambandslýðveldisins Þýskalands frá árinu 2008 var gerð um það krafa að fullur jöfnuður næðist milli þingflokka við kosningar til sambandsþingsins. Það vafðist lengi fyrir sambandsþinginu að framfylgja þessum dómi en niðurstaðan var að bæta skyldi við þingsætum til jöfnunar allt þar til þetta markmið næðist; það markmið sem stjórnlagadómstóllinn sagði að það væri krafa um, að fullur jöfnuður næðist milli þingflokka. Afleiðingin er sú að núna sitja 736 þingmenn á þinginu í stað þess fjölda sem þeir ættu með réttu að vera eða 598 talsins og gætu þeir orðið enn fleiri í komandi kosningum hjá Þjóðverjum. Sú lausn á hliðstæðum vanda okkar hér á landi sem lögð er til með þessu frumvarpi er ekki af þessum toga. Það er hægt að ná fullum jöfnuði á milli þingflokka án þess að það þurfi að fjölga þingmönnum.

Hér má líka nefna og vitna til skýrslu stjórnmálafræðinganna Birgis Guðmundssonar og Grétars Þórs Eyþórssonar til stjórnlaganefndar árið 2011, en þar var nefnt að Ísland hafi gengið lengst Norðurlandanna í misvægi á milli kjördæma og flokka þrátt fyrir að öll Norðurlöndin viðhafi kjördæmaskiptingu líkt og Ísland sem og öll önnur vestræn lýðræðisríki. Nánar tiltekið sé atkvæðavægið að fullu jafnað í Danmörku, Finnlandi og Svíþjóð á meðan Noregur og Ísland hafi misjafnt atkvæðavægi, dreifbýlissvæðunum í hag og þéttbýlissvæðunum í óhag. Þetta vægi var þrefalt meira á Íslandi en í Noregi í kosningunum 1997 og 1999. Það segir okkur þá auðvitað að þetta misvægi er talsvert meira og reyndar miklu meira hér á Íslandi heldur en í löndum sem við viljum bera okkur saman við. Þetta frumvarp er þá mjög stórt skref í að jafna það að verulegu leyti þótt eins og áður segir sé það stjórnarskráin sem kemur í veg fyrir að það sé hægt að ná fullu jafnræði á milli fólks eftir því hvar það býr á landinu þegar kemur að atkvæðavæginu.

Það er eftirsóknarvert og lýðræðislegt að stefna að jöfnu vægi atkvæða. Það styrkir stoðir lýðræðis og tryggir jafnan rétt borgaranna óháð efnahag, óháð kyni, óháð uppruna, búsetu eða öðrum viðeigandi þáttum. Það tryggir betur pólitíska sátt og eykur skilning og réttlæti í samfélaginu. Við byggjum ekki upp réttlátt samfélag og við byggjum ekki upp farsælt samfélag með því að viðhalda misskiptingu í kosningakerfinu. Það verður ekki horft fram hjá því að einn einstaklingur, eitt atkvæði er sjálfsögð krafa í nútímalegu lýðræðissamfélagi.

Ég verð reyndar að segja þá skoðun mína hér að mér finnst það í raun og veru með hálfgerðum ólíkindum að við þurfum að vera að standa í þessari umræðu og leggja fram þessa tillögu núna árið 2023, svo sjálfsagt ætti þetta að vera.

Sem fyrr segir er ekki hægt af hreinum stærðfræðilegum ástæðum að tryggja fyllilega jafnt vægi atkvæða án þess að afnema kjördæmaskiptinguna og hún er stjórnarskrárbundin. Því verður henni ekki breytt með almennum lögum og við sjáum það auðvitað og höfum mörg dæmi um það núna á undanförnum árum og áratugum að það hefur verið mjög erfitt að breyta stjórnarskránni. Það hafa verið gerðar tilraunir sem hafa endað úti í skurði því að flokkarnir komu sér ekki saman um þær breytingar sem gera á og það hefur bara ofur einfaldlega verið ótrúlega mikil tregða hér á Alþingi að jafna vægi atkvæða milli kjördæma og þar hefur þéttbýlið alltaf liðið fyrir. Það eru ákveðnir flokkar hér á þingi sem hafa gengið lengra í þessu en aðrir en nú er mál að linni.

En gott og vel, sumt af þessu er þá bundið við stjórnarskrána. En eins og fram hefur komið byggist þetta frumvarp á því að við erum ekki að breyta stjórnarskránni heldur að reyna að stíga skref í átt að eins jöfnu atkvæðavægi og hægt er, bæði þá á milli íbúa, eins og fyrr er sagt, og svo síðan á milli flokkanna, laga misvægið á báðum þessum endum. Ég ætla ekki að fara með nákvæma útreikninga í þessari ræðu eða gera nákvæmlega grein fyrir stærðfræðinni sem liggur að baki, það er allt saman rakið í þeirri greinargerð sem fylgir frumvarpinu og ég hvet þingheim til að kynna sér það, bæði hvað snertir jafnt vægi atkvæða milli kjördæma og einnig á milli flokka.

Sem fyrr segir hefur þetta mál áður verið lagt fram og á þeirri vegferð hefur frumvarpinu verið breytt til þess að taka tillit til athugasemda og ábendinga sem borist hafa og það verður að taka það fram að flestar umsagnir sem borist hafa um þetta mál hafa verið mjög jákvæðar og hlynntar því grundvallarmarkmiði sem verið er að reyna að ná. Það hafa til að mynda borist umsagnir frá Mannréttindaskrifstofu Íslands, Reykjavíkurborg og byggðarráði Sveitarfélagsins Skagafjarðar, svo dæmi sé tekið. Í umsögn Mannréttindaskrifstofunnar var til að mynda vísað til þriggja skýrslna Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu, ÖSE, um skoðun framkvæmdar kosninga á Íslandi 2009, 2013 og 2017 þar sem bent var á að misvægi atkvæða bryti í bága við ákvæði í Kaupmannahafnarskjalinu svonefnda sem samþykkt var árið 1990 þegar aðildarríki stofnunarinnar samþykktu grunnreglur um mannréttindi — og takið eftir því, um mannréttindi — og skuldbundu sig til að halda lýðræðislegar kosningar samkvæmt tilgreindum reglum. Mannréttindaskrifstofan taldi einnig að ójafnt vægi atkvæða bryti gegn jafnræðisreglum þeirra alþjóðlegu mannréttindasamninga og yfirlýsinga sem Ísland er aðili að, sem var einnig tekið fram í fyrrnefndum skýrslum ÖSE. Þetta segir okkur auðvitað ansi mikið um það hversu brýnt það er að þetta mál nái fram að ganga og það er búið að segja margoft í skýrslum erlendra höfunda að við höfum verið að brjóta alþjóðlega mannréttindasamninga og fram hjá því verður ekki lengur litið að mati þeirra sem flytja þetta mál.

Ég vil líka nefna Þorkel Helgason stærðfræðing í þessu samhengi sem þekkir auðvitað íslensku kosningareglurnar út og inn og kann söguna vel í þessu samhengi. Hann hefur sagt að bæði markmið frumvarpsins, jafnt vægi atkvæða út frá búsetu og jafnt vægi þingmanna milli flokka, náist fullkomlega með þessu frumvarpi. Hann hefur einnig bent á að öll lönd sem við berum okkur saman við stefna að auknu jafnræði og stefna að fullu jafnræði á milli flokka. Sums staðar er verið að breyta kosningalögum og -reglum viðkomandi landa til að tryggja einmitt jöfnuð á milli flokka.

Svo má jafnframt árétta það sem Ólafur Þ. Harðarson, prófessor í stjórnmálafræði, hefur sagt um nauðsyn þess að leiðrétta það misvægi atkvæða sem að óbreyttu ríkir á milli flokka og íbúa víða um land. Hann hefur margítrekað þetta og komið með tillögur þar um og hefur staðið fyrir umfangsmiklum kosningarannsóknum í öllum alþingiskosningum síðan 1983. Það liggja fyrir víðtækar rannsóknir, tölur og gögn sem við hljótum að skoða vel og ummæli hans í allri þessari umræðu hafa auðvitað mjög mikið vægi, enda mikill sérfræðingur á sínu sviði. Hann hefur einnig bent á að jöfnuður á milli flokka hafi ekki náðst síðan í kosningunum 2009, sem er auðvitað brýnt að leiðrétta eins og hér er verið að gera. Við hljótum auðvitað að taka eftir því að þegar Ólafur Þ. Harðarson er að tjá sig um þessi mál, oft í kringum kosningar og eftir kosningar, þá kveður hann mjög fast að orði og lítur svo á að það sé í raun og veru ekkert annað en hneisa að þingið hafi þó ekki að minnsta kosti gengið í það mál að jafna vægið á milli flokka. Hitt er eðli máls samkvæmt kannski pólitískari spurning og örugglega pólitískt flóknara mál.

Hann hefur líka dregið fram, og reyndar fleiri, að stjórnarskráin geri ráð fyrir því að kosningalögin tryggi samræmi milli atkvæðahlutfalls flokka á landsvísu og síðan þingmannatölu flokkanna. Þetta kemur mjög glögglega fram í greinargerðum og fylgiskjölum með stjórnarskrárfrumvarpinu sem var samþykkt í þinginu 1999. Þá var ýmsum útfærsluatriðum kosningakerfisins, sælla minninga, kippt út úr stjórnarskrá og Alþingi falið að fjalla um þau í kosningalögum. Það voru augljósar ástæður fyrir því. Þá yrði einfaldara að kippa augljósum vanköntum í liðinn án þess að breyta stjórnarskránni af því að það er þungt og erfitt að breyta stjórnarskránni eins og við vitum. Það á auðvitað að þurfa að hafa svolítið fyrir því að breyta stjórnarskránni en um þetta hefur ekki náðst samstaða hvað þetta varðar, eins og ég rakti hérna áðan. Alþingi var falið það gæsluhlutverk að passa upp á þessi grunnatriði og þá hugsun stjórnarskrárinnar að hafa misvægi atkvæða sem allra minnst, þannig að frá 1987 til 2009 var þingmannatala flokka í samræmi við fylgi þeirra á landinu öllu eins og ég hef bent hér á og vísa þá líka á Ólaf Þ. Harðarson og hans málflutning í því.

Áður hafði t.d. Framsóknarflokkurinn alltaf grætt á kosningakerfinu. Frægasta dæmið er auðvitað frá árinu 1931 þegar Framsókn fékk ríflega þriðjung atkvæða en tæplega 60% sæta á þingi. Það er auðvitað skekkja sem menn sáu að gat ekki verið eðlilegt að viðhalda og allt frá árinu 1959 hefur Framsókn grætt á þessu kosningakerfi eitt til tvö sæti. Í kosningunum 2013 náðist þetta jafnvægi milli flokka ekki og þá fékk Framsókn einum þingmanni of mikið á kostnað VG eins og ég rakti hérna áðan. Sjálfstæðisflokkurinn fékk svo 2016 einum þingmanni of mikið á kostnað VG og síðan var það 2017 þegar Framsókn fékk einum þingmanni of mikið á kostnað Samfylkingar og svo 2021 á kostnað Sjálfstæðisflokks.

Það hefur ekki tekist að ná markmiði stjórnarskrárinnar fernar kosningar í röð og þetta vil ég undirstrika alveg sérstaklega hér enn og aftur. Það er sáraeinfalt að laga þetta með því að fjölga jöfnunarsætum og fækka kjördæmasætum í kosningalögum. Það getur einfaldur meiri hluti alþingismanna gert og út á það gengur þessi tillaga okkar.

Ég vil líka geta þess að það eru sumir sem vilja jafna vægi atkvæða eftir búsetu, skiljanlega, en það hefur ekki verið eining um það. Stjórnarskráin leyfir slíka breytingu. Það er hægt að hafa þetta vægi nokkuð skýrlega með einföldum meiri hluta á þingi með breytingu á kosningalögum. Þá yrðu þingmenn í Norðvesturkjördæmi sex, þingmenn Norðausturkjördæmis sjö, þingmenn Suðurkjördæmis tíu, þingmenn hvors Reykjavíkurkjördæmis 11, Reykjavík með samtals 22, og þingmenn Suðvesturkjördæmis yrðu þá 18. Undanfarin ár hafa 35 þingmenn komið inn á suðvesturhorninu eða allt frá árinu 2003. Fram að því höfðu landsbyggðarþingmenn verið í meiri hluta á þingi þannig að við höfum auðvitað verið að fara með þetta í ýmsar áttir og tímabært að halda áfram að breyta. Þessir 35 þingmenn suðvestursvæðisins, Reykjavíkur og Suðvesturkjördæmis, hafa hins vegar kosið að nota ekki meiri hluta sinn til að rétta af hluta suðvesturhornsins og jafna vægi atkvæða eftir búsetu en núna er þá komið tækifæri til að reyna að ná þessu fram.

Það er svo alveg hægt að segja hér í fáeinum orðum hvað stjórnarflokkarnir sjálfir hafa sagt, og ég ætla svo sem ekkert endilega fara þá ofan í landsfundi þeirra eða kjördæmisþing, en í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar frá 2021 kemur fram um þessa þætti, stjórnarskrá og kosningalög, að ríkisstjórnin muni setja af stað vinnu sérfræðinga um ákvæði stjórnarskrár um Alþingi, kosningar og kjördæmaskipan og að efnt verði til samstarfs við fræðasamfélagið um umræðu og umfjöllun um stjórnarskrárbreytingar. Hér er tækifæri til þess að grípa einmitt þetta frumvarp sem miðar að þessu.

Hér vil ég aftur nefna það sem er auðvitað bara pólitískur veruleiki. Ég hef skilning á því þegar menn koma með rök um að það þurfi að vera eitthvert misvægi á milli fólks eftir búsetu. Ég skil hvaðan fólk er að koma með röksemdinni en ég skil engan veginn hvernig við getum látið það dankast áfram að koma ekki á jafnræði á milli flokka. Það er hins vegar mitt mat að það sé vel hægt að tryggja hagsmuni hinna dreifðari byggða með öðrum hætti en misvægi atkvæða. Mig langar til að mynda að nefna í því samhengi að þó að þingmenn búi á suðvesturhorninu þá eiga þeir flestir taugar til eða ættir að rekja til landsbyggðanna og eru ekkert minna í því að tala um hagsmuni hinna dreifðari byggða þannig að það eitt og sér er ekki bara bundið við búsetu. Við hljótum að þurfa að horfa líka til fleiri þátta þegar við tölum um byggðirnar. Við getum ekki haft það þannig að við séum einhvern veginn að tryggja búsetu um landið allt með því að brjóta mannréttindi á stórum hluta þjóðarinnar. Það finnst mér ekki ganga til lengri tíma.

Virðulegur forseti. Ég vonast til að þetta fái góða umfjöllun í stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd. Málið fór þangað fyrir ári síðan. Þegar það var lagt fram þá fékk stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd þetta mál til sín og vann nú aðeins í því en það náði ekki fram að ganga og við erum að mæla fyrir þessu núna snemma þingvetrar og það er bara fínt að nefna það að það er brýnt að þetta mál fari lengra núna en það gerði síðast. Þetta er mikið áherslumál hjá mínum flokki, Viðreisn. Við erum fyrstu flutningsmenn að þessu máli en það eru auðvitað flutningsmenn úr öðrum flokkum líka, Pírötum, það er Samfylkingarfólk og einn þingmaður Flokks fólksins sem er með okkur á þessu máli. Við vonumst til þess að hv. stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd fari vel yfir það og komi því síðan aftur hingað inn í þingsal því að við þurfum á þessari lýðræðislegu umræðu að halda. Við þurfum að fá að geta greitt atkvæði um þetta mál, að þingviljinn nái fram og menn geta þá opinberað sig sem engir sérstakir talsmenn mannréttinda ef þeim sýnist svo.