sviðslistir.
Virðulegi forseti. Það er mér sérstök og einstök ánægja að leggja í dag fram frumvarp um stofnun Þjóðaróperu. Um er að ræða tímamótafrumvarp í íslenskri menningarsögu því að loksins bjóðum við óperulistinni varanlegt heimili á Íslandi. Um leið gerum við henni jafn hátt undir höfði og leiklistinni og dansinum sem um árabil hafa notið lögformlegrar stöðu innan Þjóðleikhússins og Íslenska dansflokksins.
Óperan hefur verið nefnd drottning listanna, sú listgrein sem allar hinar lúta og sameinast um að þjóna. Íslenska þjóðin hefur reyndar lengi þekkt þessa drottningu, enda listelsk með afbrigðum. Jafnvel þegar Íslendingar áttu varla fyrir salti í grautinn þá skildu forverar okkar hér á Alþingi að ef eitthvað er verra en veraldleg fátækt þá er það andleg fátækt. Og það var söngurinn sem fann sér leið inn í hjarta þingmanna því að árið 1886, heilum fimm árum áður en Matthías Jochumsson hlaut skáldalaun, veitti Alþingi Guðrúnu Waage styrk tvö ár í röð til að nema sönglist. Alla 20. öldina áttu Íslendingar svo hvern glæsisöngvarann á fætur öðrum, líkt og Pétur A. Jónsson, sem var meðal fremstu hetjutenóra í Þýskalandi millistríðsáranna. Landar Péturs fengu loks að upplifa hann í óperusýningu árið 1937 þegar fyrsta óperan var flutt á Íslandi. Árið 1931 hafði reyndar fyrsta óperettan verið sýnd og þremur árum síðar fyrsta íslenska óperettan. Þegar Þjóðleikhúsið var vígt árið 1950 var ópera á dagskrá strax fyrsta árið og þá voru það óperurnar sem voru yfirleitt mest sóttu sýningar leikhússins næstu áratugina. Árið 1979 tók svo við nýtt tímabil í sögu óperuflutnings á Íslandi þegar Íslenska óperan var stofnuð og bar hún þennan kyndil til margra ára.
En hver er ávinningurinn af stofnun Þjóðaróperu og hvaða hlutverki á hún að gegna? Stærsta skrefið fram á við felst í samfelldri starfsemi en lykillinn að henni eru föst stöðugildi. Síðan Guðrún Waage fór í söngnámið fyrir hartnær 140 árum hefur stöðugt bæst í glæstan hóp íslenskra söngvara og hefur hann aldrei verið stærri en nú. En á meðan við höfum menntað þetta fólk upp á hæsta stig og verið stolt þegar það ber hróður Íslands um víðan völl þá höfum við ekki getað boðið þeim upp á starfsvettvang á Íslandi. Fyrir flesta hefur spurningin verið: Viltu starfa sem óperusöngvari eða viltu búa á Íslandi? Með stofnun Þjóðaróperu verða til föst stöðugildi fyrir söngvara, jafnt einsöngvara sem kór, og því getum við spurt: Viltu vera óperusöngvari og búa á Íslandi? Þetta er raunhæf spurning þótt hin nýja Þjóðarópera geti að sjálfsögðu ekki tryggt öllum óperusöngvurum fullt starf. En með stofnun hennar verður óperustarfið samfellt og mörgum af atvinnusöngvurum okkar gefst tækifæri til að þroskast og vaxa sem hluti af íslensku menningarlífi og um leið njótum við öll góðs af listsköpun þeirra. Þannig getum við virkjað þessa miklu hæfileika og þekkingu, þessa vannýttu auðlind, landinu til heilla.
Óperuflutningur í Þjóðleikhúsinu og síðar í Íslensku óperunni gerði okkur kleift að njóta frægra verka óperubókmenntanna og því hlutverki mun Þjóðarópera áfram gegna. En henni er ætlað miklu viðameira hlutverk. Með samfelldri starfsemi gefst tækifæri til fjölbreyttra og nýrra verkefna sem geta fært formið inn í nútímann og náð til nýrra áhorfenda. Óperulistin er í mikilli þróun og þar getur Ísland staðið framarlega. Þótt við séum mörgum áratugum og jafnvel öldum á eftir nágrannaþjóðunum að festa okkar óperu í sessi þá getum við sett okkar mark á framtíðina. Með alla okkar frábæru söngvara og skapandi sviðslistafólk veitir stofnun Þjóðaróperu okkur umgjörð til að sinna frumsköpun innan óperulistar og búa til ný verk í samstarfi við íslenska tónsmiði og sviðslistahöfunda. Á sama tíma mun Þjóðarópera styðja við grasrótarstarf og veita hvatningu öllum þeim listamönnum sem hafa af þrautseigju sinnt listforminu með takmarkaða fjármuni.
Með ráðningu söngvara og samfelldri starfsemi verður einnig hægt standa fyrir öflugu fræðslustarfi og búa til skólasýningar og samstarfsverkefni sem miða að því að sem flestir fái að kynnast tónlistarleikhúsi sem ekki hafa haft til þess tækifæri. Þjóðarópera mun axla samfélagslega ábyrgð, mynda tengsl við nýja Íslendinga og þá sem ekki vita að óperan hefur verið og getur verið listform alþýðunnar. Hún mun eiga í samstarfi við menntastofnanir á borð við Listaháskólann og tónlistarskóla landsins og starfsvettvang atvinnufólks í sviðslistum kynna fyrir nemendum.
En við horfum ekki síður til landsbyggðarinnar því að ætlunin er að Þjóðarópera standi undir nafni með starfsemi utan höfuðborgarinnar. Þar sem þegar er verið að syngja og leika mun Þjóðarópera leita samstarfs, m.a. við sinfóníuhljómsveitir Norður-, Suður- og Austurlands, með kórum og einsöngvurum í öllum landsfjórðungum. Við horfum til Hofs á Akureyri og til öflugs starfs tónlistarskóla, kóra, leikfélaga og menningarstofnana sem við teljum að muni verða öflugar samstarfseiningar þjóðaróperu eftir margvíslegum leiðum.
Þjóðarópera mun vera nútímaleg í rekstrarformi, í takt við tíðaranda sem kveður á um sameiningu og samvinnu. Með þessu frumvarpi er lagt til að nota það sem fyrir er og hefur gefist vel og nýta opinbera fjárfestingu ríkisins. Þjóðarópera verður því stofnuð innan Þjóðleikhússins, en þannig nýtum við og styrkjum þær stoðdeildir og þá innviði sem þar eru þegar til staðar. Aðstaðan og kunnáttan sem Þjóðleikhúsið býr yfir eru nauðsynleg öllum sviðslistum og mun óperan því njóta góðs af sambýlinu, fyrst um sinn sem dótturstofnun þessa framvarðar íslenskrar menningar. Við leitumst eftir samlegð í rekstrarlegu tilliti, líkt og í bókhaldi, miðasölu, markaðssetningu, og mannauðsstjórn, í stoðdeildum líkt og saumastofu, smíðaverkstæði, sviðstækni, búningum og leikgervum, en einnig í listrænni starfsemi.
Óperustjóri, sem skal vera ráðherraskipaður til fimm ára samkvæmt tillögu sérstakrar hæfnisnefndar, mun heyra undir þjóðleikhússtjóra í skipuriti en hafa sjálfstæði í stjórnun Þjóðaróperu. Fjárveiting til óperustarfsemi skal vera sérstaklega tilgreind í fjárlögum og skipting kostnaðar milli leikhússins og óperunnar gerð upp í lok leikárs og yfirfarin af ráðuneytinu. Þjóðleikhúsráð verður stækkað og þar taka sæti tveir fulltrúar sem hafa staðgóða þekkingu af vettvangi óperulistar, en áætlanir óperunnar skulu bornar undir ráðið sem ber ábyrgð á þeim gagnvart ráðherra.
Við ætlum einnig að nýta hið glæsilega tónlistarhús, Hörpu, þar sem Þjóðarópera mun hafa meginaðstöðu sína. Hún verður mun betur nýtt fyrir listafólkið en hingað til; þar sem áður var saumastofa verður nú tónlistarherbergi, þar sem áður var leikmyndageymsla verður nú æfingarými. Þögul og lítt notuð rými í tónlistarhöll landsmanna fyllum við nú af söng.
Þegar Alþingi ákvað að styrkja Guðrúnu Waage til söngnáms átti íslenska þjóðin ekkert af því sem þarf til að setja upp óperusýningu, hvorki söngvara né hljómsveit, leikhús né leikstjóra, stjórnendur né tónskáld, handritshöfunda né hönnuði. En það sem alþingismenn 19. aldar vissu var að hið innra líf skiptir fólk alltaf máli. Hér var því sáð fræi fyrir Íslendinga framtíðarinnar svo að þeir mættu uppskera ríkidóm í anda. Við erum stöðugt að njóta góðs af slíkri framsýni og nú, nærri hálfri annarri öld síðar, stofnum við Þjóðaróperu. Gert er ráð fyrir að starfsemi Þjóðaróperu hefjist 1. janúar 2025 og að hún vaxi og dafni með auknum fjárframlögum á næstu árum. Við njótum strax góðs af þessari fjárfestingu í mannauði með blómlegra menningarlífi, en um leið vitum við það af stórhug forvera okkar að við sáum nýjum fræjum til framtíðar. Hvað sprettur úr þeim jarðvegi er ekki fyrir okkur að segja en það er víst að sá einn uppsker sem sáir.
Við eigum söngvara og hljómsveitir, tónskáld og textaskáld, leikstjóra og hönnuði, leikhús og tónlistarhús; allt sem við þurfum til að geta boðið drottningu listanna fastan samastað á Íslandi. Við eigum næstum því aldarlanga óperuhefð og með eindæmum söngelska þjóð, enda hafa óperusýningar alltaf verið vinsælar og vel sóttar. Söngvarar okkar flytja stórvirki óperubókmenntanna og aðlaga formið að nútímaaðstæðum. Þau munu nota þá list sem þau kunna svo vel til að halda uppi samfélagsspeglinum og eiga í samtali við okkur áheyrendurna eins og einungis listinn getur leyft. Við munum nota sýningaraðstöðu sem er til, líkt og tónleikasali Hörpu og leiksali Þjóðleikhússins, en einnig förum við út á land með þjóðaróperu og sýnum á Akureyri, Egilsstöðum, Ísafirði og Selfossi.
Ríkuleg menning bætir ekki einungis innra líf landsmanna. Hingað koma líka menningarferðamenn og ráðstefnugestir sem vilja gjarnan eiga kost á óperusýningum. Með samfellu í starfi er bæði hægt að bjóða upp á reglulegar óperusýningar og auglýsa þær með góðum fyrirvara. Þannig aukum við á aðdráttarafl Íslands sem áfangastaðar til að njóta lista og menningar enda getum við hæglega boðið upp á sömu gæði í viðburðum og margir alþjóðlegir áfangastaðir.
Virðulegi forseti. Ég hvet okkur öll hér sem erum í þingsal að styðja þetta frumvarp. Ég er sannfærð um að þetta er mikið gæfuspor fyrir menningarlífið og stórt framfaraskref fyrir sviðslistir á Íslandi en unnið hefur verið að þessu frumvarpi í mörg ár.
