Ferill 508. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Microsoft Word.
154. löggjafarþing 2023–2024.
Þingskjal 575 — 508. mál.
Stjórnarfrumvarp.
Frumvarp til laga
um tímabundinn stuðning til greiðslu launa vegna náttúruhamfara í Grindavíkurbæ.
Frá félags- og vinnumarkaðsráðherra.
1. gr.
Gildissvið.
2. gr.
Markmið.
3. gr.
Orðskýringar.
1. Náttúruhamfarir: Ófyrirséðir atburðir í náttúrunni sem verða til þess að starfsemi atvinnurekenda liggur niðri á tilteknu tímabili, að hluta eða öllu leyti, svo sem vegna rýminga á tilteknum landsvæðum. Getur hér verið um að ræða jarðhræringar, eldgos eða öskufall vegna eldgoss eða hættu og/eða afleiðingar af slíkum atburði.
2. Sjálfstætt starfandi einstaklingur: Hver sá sem starfar við eigin atvinnurekstur eða sjálfstæða starfsemi í því umfangi að honum sjálfum er gert að standa mánaðarlega eða með öðrum reglulegum hætti skil á staðgreiðslu af reiknuðu endurgjaldi og tryggingagjaldi vegna starfs síns samkvæmt reglum ríkisskattstjóra um reiknað endurgjald.
3. Starfsfólk: Einstaklingar á almennum vinnumarkaði sem starfa fyrir og á ábyrgð atvinnurekanda gegn endurgjaldi.
4. gr.
Yfirstjórn og framkvæmd.
5. gr.
Skilyrði fyrir stuðningi vegna starfsfólks.
a. starfsfólk hafi ekki getað gegnt störfum sínum vegna náttúruhamfara í Grindavíkurbæ þar sem starfsstöð þess er staðsett í sveitarfélaginu, enda liggi niðri starfsemi á starfsstöðinni, að hluta eða öllu leyti, vegna náttúruhamfaranna,
b. atvinnurekandi hafi sannanlega greitt starfsfólki laun enda séu skilyrði a-liðar uppfyllt.
Heimilt er að veita starfsfólki tímabundinn stuðning vegna launataps upp að ákveðnu hámarki, eftir því sem nánar er mælt fyrir um í lögum þessum, þrátt fyrir að það hafi ekki fengið greidd laun, svo sem vegna rekstrarörðugleika eða tekjufalls atvinnurekanda. Skilyrði fyrir stuðningi er að ráðningarsamband sé til staðar og að starfsfólkið hafi ekki getað gegnt störfum sínum vegna náttúruhamfara í Grindavíkurbæ þar sem starfsstöð þess er staðsett í sveitarfélaginu enda liggi starfsemi á starfsstöðinni niðri, að hluta eða öllu leyti, vegna náttúruhamfaranna.
6. gr.
Skilyrði fyrir stuðningi við sjálfstætt starfandi einstaklinga.
a. sjálfstætt starfandi einstaklingur hafi ekki getað gegnt starfi sínu, að hluta eða öllu leyti, vegna náttúruhamfara í Grindavíkurbæ þar sem starfsstöð viðkomandi er staðsett í sveitarfélaginu,
b. sjálfstætt starfandi einstaklingur sé með opinn rekstur auk þess að hafa staðið skil á greiðslu tryggingagjalds og staðgreiðslu skatts af reiknuðu endurgjaldi samkvæmt ákvörðun skattyfirvalda í a.m.k. þrjá mánuði á undanfarandi fjórum mánuðum fyrir gildistöku laga þessara eða á annan reglulegan hátt samkvæmt reglum ríkisskattstjóra.
7. gr.
Stuðningur til greiðslu launa.
Stuðningur skv. 1. mgr. miðast við almanaksmánuð og er hlutfallslega lægri fyrir styttra tímabil. Stuðningur getur þó aldrei verið hærri en 633.000 kr. miðað við heilan almanaksmánuð auk þess sem veita skal 11,5% viðbótarstuðning af greiddri fjárhæð vegna mótframlags atvinnurekandans í lífeyrissjóð.
8. gr.
Stuðningur við einstaklinga.
Stuðningur skv. 1. mgr. miðast við almanaksmánuð og er hlutfallslega lægri fyrir styttra tímabil. Stuðningur getur þó aldrei verið hærri en 633.000 kr. miðað við heilan almanaksmánuð auk þess sem veita skal 11,5% viðbótarstuðning af greiddri fjárhæð vegna mótframlags sem Vinnumálastofnun ráðstafar til lífeyrissjóðs viðkomandi einstaklings.
9. gr.
Umsókn.
Atvinnurekendur, starfsfólk eða sjálfstætt starfandi einstaklingar, eftir því sem við á, sem láta hjá líða að veita nauðsynlegar upplýsingar um það sem kann að hafa áhrif á rétt viðkomandi samkvæmt lögum þessum eiga ekki rétt á stuðningi á grundvelli laganna. Umsóknir skulu afgreiddar þegar allar nauðsynlegar upplýsingar og gögn hafa borist Vinnumálastofnun. Vinnumálastofnun er heimilt að taka ákvörðun um að synja umsækjanda um stuðning hafi nauðsynlegar upplýsingar og gögn ekki borist innan 45 daga frá þeim degi þegar umsóknin barst stofnuninni.
Umsóknir um stuðning samkvæmt lögum þessum skulu berast Vinnumálastofnun í síðasta lagi 31. maí 2024. Hafi umsókn ekki borist fyrir það tímamark fellur niður réttur til stuðnings á grundvelli laga þessara.
10. gr.
Heimild til að afla og vinna upplýsingar.
11. gr.
Ósamrýmanlegar greiðslur.
Atvinnurekendur sem fá greidda styrki á grundvelli laga um atvinnuleysistryggingar vegna þátttöku starfsfólks í vinnumarkaðsúrræði eiga ekki rétt á stuðningi á grundvelli laga þessara vegna sama starfsfólks á sama tímabili og fyrrnefndar greiðslur eiga við um.
12. gr.
Leiðrétting og endurgreiðsla.
Ákvarðanir Vinnumálastofnunar um endurkröfu á ofgreiðslur skv. 1. mgr eru aðfararhæfar.
Komi til úthlutunar arðs hjá atvinnurekanda sem fengið hefur stuðning til greiðslu launa á grundvelli laga þessara, á tímabilinu 1. mars 2024 til og með 28. febrúar 2025 ber hlutaðeigandi atvinnurekanda að endurgreiða Vinnumálastofnun þann stuðning sem hann hefur fengið á grundvelli laga þessara áður en til úthlutunar arðs kemur.
13. gr.
Málskot.
Úrskurðir úrskurðarnefndar velferðarmála á grundvelli laga þessara eru endanlegir á stjórnsýslustigi og verður ekki skotið til æðra stjórnvalds.
14. gr.
Reglugerðarheimild.
15. gr.
Gildistaka.
Greinargerð.
Frumvarpið er samið í félags- og vinnumarkaðsráðuneytinu í samráði við fjármála- og efnahagsráðuneyti, forsætisráðuneyti, Vinnumálastofnun, Alþýðusamband Íslands og Samtök atvinnulífsins. Í ljósi jarðhræringa undanfarinna vikna, sem gefa til kynna að mögulegt eldgos á Reykjanesskaga gæti ógnað íbúum, atvinnustarfsemi og mikilvægum innviðum í Grindavíkurbæ, sem og vegna rýmingar á tilteknum svæðum á Reykjanesskaga þykir nauðsynlegt að grípa til sértækra aðgerða í því skyni að vernda afkomu þeirra einstaklinga sem vegna náttúruhamfara í Grindavíkurbæ geta ekki gegnt störfum sínum þar sem starfsstöðvar viðkomandi eru í sveitarfélaginu.
2. Tilefni og nauðsyn lagasetningar.
Mikil óvissa ríkir í kjölfar jarðhræringa undanfarinna vikna á Reykjanesskaga. Hættustigi almannavarna var lýst yfir 10. nóvember 2023 vegna ákafra jarðskjálfta við Sundhnjúkagíga, norðan Grindavíkur. Sama dag upplýsti Veðurstofa Íslands almannavarnir um að ekki væri hægt að útiloka að kvikugangur sem væri að myndast gæti náð til Grindavíkur. Í ljósi þess tók Lögreglustjórinn á Suðurnesjum ákvörðun, í samráði við almannavarnir, um að rýma Grindavíkurbæ og lýstu almannavarnir samhliða yfir neyðarstigi á tilteknu svæði á Reykjanesskaga.
Fyrirhuguðum lögum er m.a. ætlað að tryggja tímabundinn stuðning vegna launa þess fólks sem vegna náttúruhamfara í Grindavíkurbæ getur ekki gegnt störfum sínum þar sem starfsstöð þess er staðsett í sveitarfélaginu og að viðhalda ráðningarsambandi atvinnurekenda og starfsfólks. Fyrirhuguðum lögum er aðeins ætlað að gilda um tímabundinn stuðning til greiðslu launa starfsfólks á almennum vinnumarkaði, enda er gert ráð fyrir að ríkið og sveitarfélög greiði starfsfólki sínu laun þrátt fyrir að ekki komi til stuðnings á grundvelli fyrirhugaðra laga.
3. Meginefni frumvarpsins.
Meginefni frumvarps þessa lýtur að því að vernda afkomu fólks sem ekki getur gegnt störfum sínum, vegna náttúruhamfara í Grindavíkurbæ þar sem starfsstöð þess er í sveitarfélaginu, með því að tryggja launagreiðslur til þess upp að ákveðnu hámarki. Er þannig gert ráð fyrir að heimilt verði að veita tímabundinn stuðning vegna greiðslu launa starfsfólks á almennum vinnumarkaði upp að ákveðnu hámarki, enda séu tiltekin skilyrði uppfyllt.
Enn fremur er gert ráð fyrir að heimilt verði að uppfylltum tilteknum skilyrðum að veita starfsfólki tímabundinn stuðning vegna launataps upp að ákveðnu hámarki þrátt fyrir að viðkomandi hafi ekki fengið greidd laun, svo sem vegna rekstrarörðugleika eða tekjufalls atvinnurekanda. Jafnframt er gert ráð fyrir að heimilt verði að veita sjálfstætt starfandi einstaklingum tímabundinn stuðning vegna launataps upp að ákveðnu hámarki, að uppfylltum tilteknum skilyrðum.
Gert er ráð fyrir að stuðningurinn geti aldrei numið verið hærri fjárhæð en 633.000 kr. miðað við heilan almanaksmánuð. Þó er gert ráð fyrir að veita skuli 11,5% viðbótarstuðning af greiddri fjárhæð hverju sinni vegna mótframlags í lífeyrissjóð. Er þannig gert ráð fyrir að stuðningurinn geti að hámarki numið 705.795 kr. vegna hvers einstaklings.
Þá er lagt til að komi til úthlutunar arðs hjá atvinnurekanda, sem fengið hefur stuðning til greiðslu launa á grundvelli fyrirhugaðra laga, á tímabilinu 1. mars 2024 til og með 28. febrúar 2025, beri hlutaðeigandi atvinnurekanda að endurgreiða Vinnumálastofnun umræddan stuðning áður en til úthlutunar arðs kemur.
4. Samræmi við stjórnarskrá og alþjóðlegar skuldbindingar.
Efni frumvarpsins gefur ekki sérstakt tilefni til mats á samræmi við ákvæði stjórnarskrár eða alþjóðlegar skuldbindingar.
5. Samráð.
Frumvarpið er samið í félags- og vinnumarkaðsráðuneytinu í samráði við forsætisráðuneyti, fjármála- og efnahagsráðuneyti, Vinnumálastofnun, Alþýðusamband Íslands og Samtök atvinnulífsins. Vegna þeirrar miklu óvissu sem nú ríkir í tengslum við jarðhræringar undanfarinna vikna á Reykjanesskaga hefur reynst nauðsynlegt að víkja frá ákvæðum samþykktar ríkisstjórnarinnar um undirbúning og frágang stjórnarfrumvarpa og stjórnartillagna, sbr. 9. gr. reglna um starfshætti ríkisstjórnar, sem samþykkt var á fundi ríkisstjórnar 24. febrúar 2023, hvað varðar frekara samráð um efni frumvarpsins.
6. Mat á áhrifum.
Fyrirhuguðum lögum er ætlað að taka til starfsfólks á almennum vinnumarkaði og sjálfstætt starfandi einstaklinga, sem ekki geta gegnt störfum sínum vegna náttúruhamfara í Grindavíkurbæ þar sem starfsstöðvar viðkomandi eru staðsettar í sveitarfélaginu. Fyrirhuguðum lögum er því hvorki ætlað að ná til starfsfólks ríkisins sem er með starfsstöðvar í sveitarfélaginu né til starfsfólks sveitarfélagsins sem er með starfsstöðvar þar.
Ákveðin óvissa ríkir um fjölda þeirra einstaklinga sem um ræðir og tekjudreifingu hópsins en gera má ráð fyrir að gildissvið fyrirhugaðra laga komi til með að ná til 1.500–2.000 einstaklinga og er kostnaður áætlaður á bilinu 958–1.412 millj. kr. á mánuði í auknum útgjöldum fyrir ríkissjóð.
Þá er áætlaður kostnaður vegna umsýslu Vinnumálastofnunar við þróun hugbúnaðarlausna á bilinu 20–30 millj. kr. auk þess sem gert er ráð fyrir að stofnunin þurfi að bæta við tveimur til þremur stöðugildum, m.a. til að annast afgreiðslu umsókna um stuðning á grundvelli fyrirhugaðra laga.
Um einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Mikilvægt þykir að vernda afkomu fólks sem ekki getur gegnt störfum sínum þar sem starfsstöð viðkomandi er í Grindavíkurbæ þar sem náttúruhamfarir geisa. Í því sambandi þykir jafnframt mikilvægt að viðhalda ráðningarsambandi atvinnurekenda og starfsfólks.
Um 2. gr.
Markmiðið er þannig að tryggja fólki launagreiðslur upp að ákveðnu hámarki á meðan náttúruhamfarir koma í veg fyrir að það geti gegnt störfum sínum þar sem starfsstöð þess er í Grindavíkurbæ þar sem náttúruhamfarir geisa.
Um 3. gr.
Þá er lagt til að hugtakið sjálfstætt starfandi einstaklingur verði skýrt sem hver sá sem starfar við eigin atvinnurekstur eða sjálfstæða starfsemi í því umfangi að honum sjálfum er gert að standa mánaðarlega eða með öðrum reglulegum hætti skil á staðgreiðslu af reiknuðu endurgjaldi og tryggingagjaldi vegna starfs síns samkvæmt reglum ríkisskattstjóra um reiknað endurgjald
Enn fremur er lagt til að hugtakið starfsfólk verði skýrt sem einstaklingar á almennum vinnumarkaði sem starfa fyrir og á ábyrgð atvinnurekanda gegn endurgjaldi. Er þannig gert ráð fyrir að með hugtakinu starfsfólk sé ekki átt við einstaklinga sem starfa fyrir ríkið eða sveitarfélög, enda er gert ráð fyrir að ríkið og sveitarfélög greiði starfsfólki sínu laun þrátt fyrir að ekki komi til stuðnings á grundvelli fyrirhugaðra laga.
Um 4. gr.
Um 5. gr.
Þá er gert ráð fyrir að heimilt verði að veita starfsfólki tímabundinn stuðning vegna launataps upp að ákveðnu hámarki þrátt fyrir að það hafi ekki fengið greidd laun frá atvinnurekanda, svo sem vegna rekstrarörðugleika eða tekjufalls atvinnurekandans. Lagt er til að skilyrði fyrir stuðningi sé að ráðningarsamband sé til staðar og að starfsfólkið hafi ekki getað gegnt störfum sínum vegna náttúruhamfara í Grindavíkurbæ þar sem starfsstöð þess sé staðsett í sveitarfélaginu enda liggi niðri starfsemi á starfsstöðinni, að hluta eða öllu leyti, vegna náttúruhamfaranna.
Ætlunin er að tryggja heimildir til að greiða laun starfsfólks þegar framangreind skilyrði eru uppfyllt en þó upp að ákveðnu hámarki, hvort sem greiðslan fer til atvinnurekanda sem greiðir starfsfólki sínu laun samkvæmt kjarasamningum eða til starfsfólksins sjálfs þar sem það hefur, með vísan til 3. gr. laga um rétt verkafólks til uppsagnarfrests frá störfum og til launa vegna sjúkdóms- og slysaforfalla, nr. 19/1979, verið fellt út af launaskrá í ljósi náttúruhamfara í Grindavíkurbæ og ekki fengið greidd laun frá atvinnurekanda þrátt fyrir að ráðningarsamband hafi ekki verið rofið.
Um 6. gr.
Með ákvæðinu er verið að tryggja heimildir til að greiða laun sjálfstætt starfandi einstaklinga í þeim tilvikum þegar framangreind skilyrði eru uppfyllt en þó upp að ákveðnu hámark.
Um 7. gr.
Gert er ráð fyrir að stuðningur miðist við almanaksmánuð og sé hlutfallslega lægri fyrir styttra tímabil. Stuðningur til greiðslu launa á samkvæmt því að vera hlutfallslega í samræmi við þann tíma sem hlutaðeigandi atvinnurekandi greiddi laun þess starfsfólks sem um ræðir hverju sinni. Atvinnurekandi sem greiðir laun starfsfólks sem í hlut á fyrir allan nóvembermánuð getur þannig átt rétt á hlutfallslegum stuðningi fyrir það tímabil sem starfsfólkið gat ekki gegnt starfi sínu vegna náttúruhamfara í Grindavíkurbæ þar sem starfsstöð viðkomandi er staðsett í sveitarfélaginu.
Ef starfsfólk gat einungis gegnt starfi sínu til og með 10. nóvember getur atvinnurekandi átt rétt á stuðningi sem nemur 66,7% af launagreiðslum til viðkomandi starfsfólks þann mánuð (10/30=33,3%). Hafi atvinnurekandi greitt einstaklingi 500.000 kr. í laun fyrir allan nóvembermánuð nemur stuðningur við atvinnurekandann samkvæmt ákvæðinu 333.500 kr. (500.000*0,667=333.500), auk þess sem veita skal 11,5% viðbótarstuðning af þeirri fjárhæð vegna mótframlags atvinnurekandans í lífeyrissjóð viðkomandi einstaklings.
Hafi starfsfólk ekki getað gegnt starfi sínu í heilan almanaksmánuð og fengið greidd laun sem nema hærri fjárhæð en 633.000 kr. skal stuðningur miðast við hámarksgreiðslur en stuðningur getur aldrei orðið hærri en 633.000 kr. vegna hvers einstaklings miðað við heilan almanaksmánuð. Hámarksfjárhæð er þar af leiðandi hlutfallslega lægri fyrir styttra tímabil. Þó er gert ráð fyrir að við bætist 11,5% viðbótarstuðningur af greiddri fjárhæð vegna mótframlags atvinnurekandans í lífeyrissjóð. Stuðningur til greiðslu launa getur þannig að hámarki numið 705.795 kr. á mánuði vegna hvers einstaklings.
Um 8. gr.
Gert er ráð fyrir að stuðningur miðist við almanaksmánuð og sé hlutfallslega lægri fyrir styttra tímabil. Sem fyrr segir mun stuðningur við einstaklinga á grundvelli fyrirhugaðra laga vera hlutfallslega í samræmi við þann tíma sem þeir fengu ekki greidd laun. Sem dæmi má nefna einstakling sem fær laun greidd vegna fyrri hluta nóvembermánaðar en atvinnurekandi fellir niður launagreiðslur frá og með 15. nóvember. Í slíkum tilvikum skal stuðningur taka mið af meðallaunum viðkomandi einstaklings í samræmi við það sem fram kemur í 1. mgr. greinarinnar og þeim tíma sem viðkomandi var án launa á því tímabili sem um ræðir. Í þessu tilfelli ætti viðkomandi rétt á 50% stuðningi fyrir nóvembermánuð. Hafi viðkomandi einstaklingur verið með meðallaun sem nema 600.000 kr. skal stuðningur við hann nema 300.000 kr. (600.000*0,5=300.000). Við bætist 11,5% viðbótarstuðningur af þeirri fjárhæð vegna mótframlags í lífeyrissjóð viðkomandi einstaklings. Sama á við í tilfelli sjálfstætt starfandi einstaklinga sem verða fyrir launatapi hluta af mánuði.
Þrátt fyrir framangreint er lagt til að stuðningur geti aldrei numið hærri fjárhæð en 633.000 kr. vegna hvers einstaklings miðað við heilan almanaksmánuð. Þó er gert ráð fyrir að við bætist 11,5% viðbótarstuðningur af greiddri fjárhæð vegna mótframlags í lífeyrissjóð viðkomandi einstaklings. Stuðningur vegna launataps starfsfólks og sjálfstætt starfandi einstaklinga getur þannig að hámarki numið 705.795 kr. á mánuði vegna hvers einstaklings. Mælt er fyrir um að hámarksfjárhæð verði hlutfallslega lægri fyrir styttra tímabil.
Um 9. gr.
Jafnframt er Vinnumálastofnun veitt heimild til að hafna umsóknum um stuðning í þeim tilfellum þegar umsækjandi lætur hjá líða að veita upplýsingar sem kunna að hafa áhrif á rétt hans til stuðnings. Gert er ráð fyrir að umsóknir skuli afgreiddar þegar allar nauðsynlegar upplýsingar og gögn hafa borist Vinnumálastofnun. Þá verður Vinnumálastofnun heimilt að taka ákvörðun um að synja umsækjanda um stuðning hafi nauðsynlegar upplýsingar og gögn ekki borist innan 45 daga frá þeim degi er umsóknin barst stofnuninni.
Lagt er til að umsóknir um stuðning verði að hafa borist Vinnumálastofnun í síðasta lagi 31. maí 2024. Hafi umsókn ekki borist fyrir það tímamark falli niður réttur til stuðnings á grundvelli laga fyrirhugaðra laga.
Um 10. gr.
Um 11. gr.
Þá er gert ráð fyrir að atvinnurekendur sem fá greidda styrki á grundvelli laga um atvinnuleysistryggingar vegna þátttöku starfsfólks í vinnumarkaðsúrræði eigi ekki rétt á greiðslum vegna sama starfsfólks á sama tímabili og fyrrnefndir styrkir eiga við um.
Um 12. gr.
Þá er gert ráð fyrir að ákvarðanir Vinnumálastofnunar um endurkröfu á ofgreiðslur skv. 1. mgr. séu aðfararhæfar.
Þá er lagt til að komi til úthlutunar arðs hjá atvinnurekanda, sem fengið hefur stuðning til greiðslu launa á grundvelli fyrirhugaðra laga, á tímabilinu 1. mars 2024 til og með 28. febrúar 2025, beri hlutaðeigandi atvinnurekanda að endurgreiða Vinnumálastofnun umræddan stuðning áður en til úthlutunar arðs kemur. Það þykir eðlilegt að atvinnurekandi endurgreiði stuðninginn sem hann hefur þegar þegið frá stjórnvöldum til greiðslu launa sé afkomu rekstrar viðkomandi þannig háttað að til úthlutunar arðs komi stuttu eftir að atvinnurekandinn hefur þegið framangreindan stuðning stjórnvalda.
Um 13. gr.
Úrskurðir úrskurðarnefndar velferðarmála eru endanlegir á stjórnsýslustigi og að þeim verður ekki skotið til æðra stjórnvalds. Gengið er út frá því að málsaðilar geti þó ávallt lagt ágreining um framkvæmd fyrirhugaðra laga fyrir almenna dómstóla.
Um 14. gr.
Um 15. gr.
